O ta -o n a la rid a esh itish d a n u q son i b o 'lg a n o 'q u v c h ila m i in k lyu ziv

ham hal qilishni talab etadi. Bu vazifalar odatda ijtimoiy pedagog zimmasiga 
yuklanadi. Avvalam bor surdopedogog bola va kattalar. bola va uning 
atrofidagilari orasidagi vositaehi. shuningdek bolani atrofidagilar bilan bevosita 
muloqotida m urabbiy sifatida ishtirok etadi. U oilalam i ijtimoiy diagnostikasini 
o'tkazadi, bolani tarbiyalash bo'yicha m uam m olam i xal etuvchi, oilalarga yordam 
beruvchi dasturlar tuzadi. Oila va maxsus maktab ham korligini am alga oshirishda 
mutaxassis-surdopedogog qarshisida ota-onalar bilan ta’limiy ishlam i olib borish 
talabi turadi. Ota-onaga eshitishda nuqsoni bo'lgan farzandining psixologik- 
jism oniy xususiyatlari, o 'zig a xos ijobiy va salbiy jihatlari, bolaning za if va kuchli 
tomonlari haqida m a’lumot berish va bunda bolaning kuchli tom onlariga ko'proq 
e ’tibor qaratish, muhimi bu bilimlardan foydalanish malakalarini rivojlantirish bu 
ishning asosiy m azmunini tashkil qiladi. Bu faoliyatning asosiy maqsadi onaning 
eshitishda nuqsoni bo'lgan farzandiga nisbatan dunyoqarashini o'zgartirishdan 
iborat. Ona o 'z bolasiga nisbatan vazifalarini faqat uni boqish, parvarishlash, 
davolashdagina em as. balki uni ijtimoiy hayotga tayyorlashda ekanini va bu vazifa 
muhimroq ekanini anglab yetishi lozim. Shundagina u tarbiyaning ijtimoiy 
ahamiyatini tushunadi va o 'z kuchini shu vazifaga ham qaratadi. Natijada ota-ona 
farzandining ta ’limi va tarbiyasi bilan bog'liq korreksion ish sohasida ham bilim 
va tajribalari ortib boradi.
Ota-onalarida eshitishda nuqsoni bo'lgan o'quvchilam i inklyuziv talimga jalb 
etish bo'yicha bilim lam i shakllantirish ishning quyidagi shakllari tak lif qilindi.
I. 
Ota-onalarga individual maslahatlar berish. Bu maslahatlar ota-onalarida 
eshitishda nuqsoni bo'lgan o'quvchilam i inklyuziv talimga jalb etish, oilada 
eshitishda nuqsoni bo'lgan 
bolaning ta ’limi, tarbiyasi va m uloqotida yuzaga 
keladigan qiyinchiliklami bartaraf etish m aqsadida olib borildi, shuningdek pedagog 
bilan ota-ona o'rtasida o 'zaro shaxsiy aloqani o'm atishda asos vazifasini o'tydi.
Ota-onalar bilan olib boriladigan dastlabki suhbatlarda surdopedogog ularga 
quyidagi 
qoidalarga rioya 
qilishni, 
bu 
qoidalar 
ulam ing hayotini 
ancha 
osonlashtirishini qayta-qayta ta ’kidlashi lozim. Avvalam bor surdopedogog ota- 
onalarga qo'rqinch, tushkunlik, um idsizlik tuyg'ularini 
yengish 
kerakligini. 
ikkinchidaa sodir bo'lgan vaziyatda avbdom i qidirish behuda vaqtni sarf qilish 
ekanini. bu o 'rinda aybdom ing o 'z i yo'qligini uqtirishi kerak. Uchinchidan, ota- 
onalarga o'z bolasiga va oilasiga qanday yordam talab qilinishini (tibbiy yoki 
psixologik-pedagogik, yoki har ikkalasi) aniqlab olishni maslahat bcradi.
Shunday qilib, surdopedogog ota-onalar bilan shaxsiy suhbatlarda ta ’lim iy va 
psixologik ishni birga q o ’shib olib boradi. 
vaziyatni nazorat qilishga to'sqinlik 
qiladigan shubha va q o 'rquv tuyg'ulariga ijobiy ta ’sir ko'rsatadi. Bundan tashqari 
oila oilaviy terapiya va ta ’limiy treninglar dasturlariga ham jalb qilinishi mumkin. 
U lam ing maqsadi - oila a ’zolari o'rtasidagi m unosabatlam i yaxshilash, eshitishda 
nuqsoni bo'lgan bola tug'ilishi va tarbiyasi bilan b og'liq tang vaziyatlar keltirib 
chiqargan yashirin m uam m olam i hal qilish .Ota-onalar bilan olib boriladigan ishning 
individual maslahatlar berish shakli odatda ikki yoki undan ortiq kishilar o'rtasidagi 
o 'zaro
munosabatlardan 
iborat bo'ladi. 
M aslahatlar davom ida 
maslahatchi-
102

surdopedogogning maxsus bilimlari maslahat oluvcliilarga kundalik m uam m olam i 
hal qilish yoki bo'lajak xatti-harakatlarga tayyorgarlik ko'rishga yordam beradi.
M odomiki maslahat berish eshitishda nuqsoni b o'lgan 
bola tug'ilishi bilan 
b og'liq hayotiy m uam m olam i hal qilishda qiyinchiliklarga duch kelayotgan asosan 
sog'lom kishilarga (nogironlikka ega bolaning ota-onasiga va boshqa oila a ’zolariga) 
yordam ko'rsatish uchun qaratilar ekan, bu ish shakli eshitishda nuqsoni bo'lgan 
bola oilasining reabilitatsiyasiga qaratilgan ijtim oiy-pedagogik am aliyotda ham keng 
qo'llanishi mumkin.
Bu ish shaklidan foydalanish zarurati shu bilan bclgilanadiki, eshitishda nuqsoni 
b o'lgan bolabolaga ega oilalam ing ko'pchiligi o 'tk ir yoki surunkali stress holatida 
bo'ladilar, o'zlarining yangi maqom lariga moslasha olmaydilar, oila ichida va 
atrofdagilar bilan shaxslararo m unosabatlarda qiyinchiliklarga duch keladilar. 
Shuning uchun ularga ishning boshida yangi bilim lar bilan bir qatorda m axsus tashkil 
qilingan samimiy m uloqot g'o y at zarurdir.korreksion 
pedagog tom onidan maxsus 
ta’lim m uassasasining boshqa m utaxassislari bilan ham korlikda o'tkaziladigan turli 
mavzularga oid majlislarda ota-onalam ing qatnashuvi samara beradi.Bunday 
majlislar natijasida eshitishda nuqsoni bo'lgan 
bolalam ing korreksion 
rivojlantiruvchi faoliyati sohasida hamda bola bilan o 'zaro samarali aloqa o'rnatish 
borasida kattalam ing bilim doirasi kengayadi.
O ta-onalar guruhi bilan olib boriladigan ish ta ’lim va tarbiya bilan bog'liq 
m uam m olam i tahlil qilish;bola bilan o 'zaro munosabatlarda mos muloqot va xulq- 
atvor shakllarini tanlash;m axsus m uassasa mutaxassislari bilan konstruktiv va 
ishchan m unosabatlam i o'm atishni k o'zda tutadi.Bu yo'nalishdagi ish ota-ona uchun 
bolaga pedagogik va psixologik ta ’sir ko'rsatish vositalarini kengaytirishga, bola 
bilan o 'zaro m unosabatlam ing yangi usullaridan foydaianishni mashq qilishga 
yordam beradi. Bunday xatti-harakatlar, o 'z navbatida, eshitishda nuqsoni 
bo'lganbola tarbiyalanayotgan oilada ichki m unosabatlam ing uyg'unlashuviga, 
oilaning ijtimoiy m oslashuviga asos bo 'lib xizm at qiladi.
Ishning bu shaklida ota-onalam ing farzandi bilan o 'zaro m unosabatlarida, 
eshitishda nuqsoni bo'lgan bolaning ongida quyidagi ijobiy o'zgarishlar yuz berishini 
kuzatish mumkin: eshitishda nuqsoni bo'lgan bola oilaviy munosabatlam i yaxshiroq 
idrok eta boshlaydi;bola o'zining oila jam oasida o 'z o 'm in i anglayb boradi; ota- 
onalam ing bolalariga munosabatlarida muayyan tartib va reja paydo bo'ladi;ota- 
onalam ing eshitishda nuqsoni bo'lgan bolalariga m unosabatlarida m uvozanat paydo 
bo'ladi, 
ular bolalarini 
qanday 
bo'lsa, 
shunday 
qabul 
qila 
boshlaydilar, 
munosabatlarida iliqlik, tushunish yuzaga keladi.
Eshitishda nuqsoni b o'lgan bolaning rivojlanish qonuniyatlari, ta'lim va 
tarbiyaning har xil inodellari, bolalar shaxsi va xulq-atvorining o 'zig a xos 
xususiyatlari haqida har tom onlam a m a’lumotga ega bo'lgan oila a'zolari o 'z
kelajaklariga ishonch bilan qaray boshlaydilar.
G uruhda olib boriladigan ta ’sirchan ish shakllaridan biri bu treninglardir. 
Psixologik va ta ’limiy treninglar ayniqsa keng tarqalgan. Psixologik trening o'zida 
bir qator indidividual va guruhiy ish shakllarini birlashtiradi hamda yangi psixologik 
m alakalar va ko'nikm alam i shakllanlirishga qaratilgan bo'ladi. Hozirda trening
103

dasturlarinhg maqsadlari tobora kengayib bormoqda. treninglar amaiiy psixologiya 
sohasi chtgaralaridan 
chiqib, 
ijtimoiy sohada, ta'Iim
tizimida ham keng 
qo'llanm oqia.
Eshitidida nuqsoni b o ig a n
farzand o'stirayotgan ota-onalar uchun 
m o'ljallangin treninglar avvalam bor oilaviy mikrom uhitni boshqarishga, o 'zaro 
maqbul m inosabatlam i o'm atishga, m uammoli vaziyatlardan to 'g 'ri y o 'l topishga 
yordam bTrening ota-onalaming psixologik-pedagogik ta ’limi bilan b og'liq m uam m olam i hal 
qilishning eig istiqbolli shaklidir. Zero bu muam m oning dolzarbligi so'nggi yillarda 
ayniqsa o tib bormoqda. O 'zlari ham eshitishda nuqsoni b o'lgan bolabo'lgan ota- 
onalarga nubatan esa uning o'tkirligi yanada ortadi.
O ta-oialar bilan olib boriladigan guruhiy ish shakllari ularga bir-birlari bilan 
tajriba alrrashinish, o 'z savollariga muammolari xuddi o'zlarinikiga o'xshagan 
guruhdoshhridan javob olish imkonini beradi. Axborot almashinish jarayonida 
peshqadarriik namoyon qilgan ota-onaning faolligi, o'zig a bo 'lg an ishonchi yanada 
ortib boradi
Surdofedogoglam ing va maxsus ijtimoiy pedagoglam ing ish tajribalarida 
guruhiy ishshakllari, xususan ota-onalar uchun ta ’limiy treninglar ijtim oiy-pcdagogik 
ta ’sim ing \etakchi texnologiyalari qatoridan o 'rin oladi. U lam ing samaradorligi chet 
el tajribaada o 'z isbotini topdi.Shuni ta ’kidlash lozimki, bolalam ing yosh 
xususiyatlan tufayli n o to 'g 'ri tarbiya oqibatlari m ustahkam lanib boradi. Boshqa 
tomondan, xuddi shu yosh xususiyatlariga k o 'ra bolalar osonroq o'zgaradilar, 
tarbiyaga a ’sirchanroq, rivojlanish borasida scnzitivroq bo'ladilar. Faqat buning 
uchun bohga ko'rsatilavotgan ta ’sirlar uning im koniyatlari va o 'zig a xos 
xususiyatlariga mos b o 'lm o g 'i lozim. Bu oilaviy tarbiya kam chiliklarini erta 
tashxislash, oldini olish va korreksiyalashning zarurligini taqozo etadi. O 'qituvchi 
ota-onadan bola nim alarga ko'proq qiziqishini, nim alarga mayl bildirishini, uning 
diqqatini qmday tashkil qilish, o 'y in g a jalb qilish. bolani qanday qilib topshiriqni 
bajarishga ko'ndirish m umkinligini so'rab biladi. Bu faqat bola haqida kerakli 
m a’lumotni olishga yordam beribgina qolmay, balki ota-onaning o 'z bolasiga 
munosabati haqida ham m a’lumotga ega bo'lish imkonini beradi, Suhbat davom ida 
o'qituvchi lolaning ota-ona ko'rsatib o 'tgan eng kichik ijobiy xususiyatlariga ham 
alohida baio berib o 'tishi, o'zining zavqlanganini ko'rsatishi (“Ofarin. Qanday 
yaxshi. Ulasini yaxshi k o 'ra r ekan-da?” va h.k.), uning salbiy xislatlariga urg'u 
bennasligi lozim. Bu suhbat bolaning uyida bo 'lib o ‘tayotgan b o 'lsa, o'qituvchi uy 
sharoitidagi salbiy jihatlam i (uy ivirsigan, bola qarovsiz va h.k.) “sezm asligi” kerak. 
Suhbat daxomida bolaning uyda hech qanday vazifarali yo'qligini, uning tarbiyasi 
bilan hechkim shug'ullanm asligini yoki oilada uning ham m a istaklari bajarilishini 
bilganida lam, o'qituvchi tanbeh bermasligi, ko'rganlarini m uhokam a qilmasligi 
lozim.
Eshitirfida nuqsoni bo'lgan bola 

Download 39,59 Mb.