Innovatsiyalar vazirligi buxoro davlat universiteti

23 
O‘zbekiston Prezidenti va hukumatimiz tomonidan chiqarilgan 
qaror va farmonlari qishloq xo‘jaligi tarmoqlari samarador- ligini 
keskin oshirishga, zamonaviy uzumchilik sohasini ilmiy asoslangan, 
resurstejamkor innovatsion texnologiya asosida olib boriishga, aholini 
qishloq xo‘jaligi va oziq - ovqat mahsulotlariga, sanoatni esa sifatli xom 
ashyoga bo‘lgan talablarini to‘liq qondirishga qaratilgandir. 
6-jadval
O‘zbekiston Respublikasida tokzorlar maydoni, hosildorlik va 
yalpi hosil(barcha toifadagi xo‘jaliklar bo‘yicha 2005.14.01da 
bo‘lgan ma’lumotlar 
Viloyatlar 
Tokzorlar 
maydoni, ming
ga 
Hosildorlik, 
s/ga 
Yalpi hosil 
ming.t. 
Jami Hosilga 
kirgani 
Qoraqalpog‘iston 
respublikasi 
0.4 
0.4 
47.3 
1.6 
Andijon 
5.0 
3.5 
53.0 
18.5 
Buxoro 
9.2 
8.1 
118.5 
95.9 
Jizzax 
5.2 
4.1 
25.4 
10.4 
Navoiy 
4.3 
4.1 
69.1 
28.5 
Namangan 
12.5 
10.7 
44.1 
47.1 
Samarqand 
31.6 
27.3 
67.4 
184.1 
Sirdaryo 
1.4 
10.1 
43.5 
5.2 
Surxondaryo 
15.1 
12.0 
30.8 
37.0 
Toshkent 
14.7 
10.9 
61.5 
66.8 
Farg‘ona 
5.4 
4.6 
80.4 
37.0 
Xorazm 
1.7 
14 
96.8 
13.6 
Qashqadaryo 
9.6 
7.8 
40.4 
31.9 
Respublika 
bo‘yicha 
116.1 
90.6 
60.2 
577.6 
Mazkur hukumat qarorlari ijrosini amalga oshirish bo‘yicha 
O‘zbekistonning turli tuproq iqlim sharoitiga ega bo‘lgan
viloyatlarda ekiladigan yer maydonlarini optimallashtirish natijasida 17 
ming 500 dan ortiq yangi, zamonaviy davr talabiga mos keladigan 
fermer xo‘jaliklari tashkil etildi. Respublikamizda bog‘ maydonlari 
261,8 ming gektarni tashkil qilib, shundan 30,4 ming gektari pakana va 

24 
yarim pakana intensiv bog‘larni tashkil etayapti. Har yili 
respublikamizda 3 mingdan 100 ming tonnadan ziyod meva, 1 million 
700 ming tonna uzum yetishtirilayapti.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015 
yil 21-sentabrdagi “Meva-sabzavotchilik tarmog‘ini rivojlantirish 
sohasini amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorida meva-
sabzavot mahsulotlarining yalpi hosilni 2021-yilda 2-3 martagacha 
oshirish rejalashtirilgan (O‘zbekiston Prezidentining iyul, 2021-yildagi 
videoselektori). 
Tok navlarining agrobiologik tasnifi to‘liq keltirilgan, hosilni 
yig‘ib -terib olish jarayonlari hamda uzumni saqlash va quritish 
usullariga katta e’tibor berilgan. 
Shuningdek, yuqorida keltirilgan ma’lumotlar shundan dalolat 
beradiki, 
Respublika 
viloyatlarida 
uzum 
yetishtirish 
bilan 
shug‘ullanadigan fermer xo‘jaliklari, mutaxassislar birlashib, 
hamkorlikda bu muhim vazifaning yechimini ijobiy hal etishsa, nur 
ustiga a’lo nur bo‘lib, jonajon O‘zbekiston xalqi uzum eksportida 
yuqori o‘rinlarni egallashiga zamin yaratiladi va aholini sarxil, taru-
toza uzum mevasi, mayiz va xushxo‘r uzum sharbati bilan ta’minlaydi.
Mazkur “Uzumchilik asoslari” darsligi qishloq xo‘jaligining 
uzumchilik sohasida unumli faoliyat ko‘rsatayotgan Agroklasterlar, 
Agrologistika xizmatlari mutaxassislari, fermer xo‘jalik rahbarlari va 

25 
qishloq xo‘jalik oliy o‘quv yurtlarida tahsil olayotgan talablarga 
zamonaviy resurstejamkor parvarishlash, tomchilab sug‘orish, nav 
tanlash, intensiv bog‘ barpo qilish, tuproq va o‘g‘itlardan samarali 
foydalanish, uzumni saqlash va quritish jarayonlarini to‘liq o‘rganishga 
va dunyo bozoriga sifatli uzum mahsuloti chiqarishiga katta yordam 
beradi
.
Respublikamiz qishloq xo‘jaligida amalga oshirilayotgan tub 
islohotlar jarayonida Markaziy Osiyo, xususan O‘zbekiston 
Respubli- kasi xalq xo‘jaligida katta ahamiyatga molik 
uzumchilikka oid o‘quv darsligiga bo‘lgan ehtiyoj sezilmoqda. 
Mazkur o‘quv darsligini yozishda O‘zbekiston qishloq xo‘jalik 
vazirligi ma’lumotlaridan, Sh.Mirzaev nomli uzumchilik ilmiy-
tadqiqot instituti ma’lumotlaridan, dunyo va respublikada keng 
tarqalgan zamonaviy uzumchilik bo‘yicha adabiyotlar, kataloglar, 
uzum toki bo‘yicha fotosurat va sxemalardan hamda O‘simliklarni 
himoya qilish instituti olimlari va boshqa yetuk ustozlarning hamda 
uzoq yillar davomida Buxoro viloyati tuproq-iqlim sharoitida 
uzumchilik sohasida o‘tkazilgan ilmiy tajribalarning yakuniy 
xulosalaridan va internet elektron resurslari ma’lumotlaridan 
foydalanildi. Biz o‘zimizning minnatdorchiligimizni bildiramiz. 
Zamonaviy uzumchilik O‘zbekiston Respublikasi qishloq 
xo‘jaligining ko‘hna, ko‘p daromad keltiradigan sohalaridan biri 
hisoblanadi va turli xil tuproq-iqlim sharoitida uzumning xo‘raki, 
mayizbop va vinobop navlarini parvarishlab, undan samarali daromad 
olishmoqda.
Ushbu darslikda tokning tuzilishi, o‘sishi, rivojlanishi va hosil 
elementlarning shakllanishi bo‘yicha ma’lumotlar keltirilgan bo‘lib, 
bular zamonaviy uzumchilikning ilg‘or xo‘jaliklarida foydalanib 
kelinmoqda. 
Uzum mevalari shifobaxshliligi jihatidan mevalar o‘rtasida 
yuqori mavqega egadir va tabobatda turli kasalliklarni davolashda 
foydalaniladi. 
Dunyoda va O‘zbekiston miqyosida ham uzumdan tayyorlangan 
sharbatlar yosh bolalar va keksalar uchun doridarmon sifatida 
foydalaniladi.
Shuni alohida qayd etish lozimki, Buxoro viloyati ham yangi, taru-
toza uzilgan navlaridan murabbo, kompot, turli xil shartbatlar, shinni, 
konsentratlar, turli xil vinolar tayyorlashadi. Ayniqsa, Shofirkon 

26 
tumanining Jilvon massivida yetishtiriladigan uzum mahsulotlari 
tarkibidagi qand miqdorining yuqoriligi va xushta’mligi jihatidan 
dunyo miqyosida yuqori o‘rinni egallshi tahsinga sazovordir. 
Aholi o‘rtasida uzum mahsulotlardan ko‘proq quritilgan uzum, 
ya’ni mayiz ko‘p miqdorda iste’mol qilinadi va (quritilgan uzum) mayiz 
tarkibida 80% qand moddasi bo‘lib, inson salomatligi uchun zarur 
bo‘lgan glyukoza va fruktoza moddalari ham mavjuddir. 
Respublika viloyatlari zamonaviy, resurstejamkor uzumchiligini 
rivojlantirish uchun qalamcha ko‘chati bilan ko‘paytirish eng qulay va 
oson tadbir hisoblanib, uzum ko‘chatini to‘g‘ridan - to‘g‘ri qalamchalar 
yordamida ko‘paytiriladi.
Dunyo miqyosida urug‘siz, yirik mevali (kishmish) va xo‘raki uzum 
navlariga qiziqish oshib bormoqda.
Buxoro zamonaviy uzumchiligida ham bu yuqori ko‘rsatgichlarga 
ega bo‘lgan navlarni ko‘paytirish birinchi galdagi ijro etiladigan eng 
muhim dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi.
Oxirgi yillarda respublikamizda ham urug‘siz yirik uzum navlarni 
yetishtirishga katta e’tibor qaratilib, bir muncha ko‘zga ko‘rinadigan
ko‘chat yetishtirishning, yangi zamonaviy tokzorlari barpo etildi va 
ularda resurstejamkor agrotexnik tadbirlar sifatli bajarilmoqda. 
Yangi tokzorlarga tizim asosida o‘tqazilgan uzum ko‘chatlari 2-3 
yilda hosilga kiradi, yuqori va sifatli uzum hosili beradi, hosildorlik 
250-300 sentner hatto, vinobop navlaridan 500 sentnergacha bir 
gektardan hosil olinadi, uzum yer tanlamasligini inobatga olib va o‘z 
vaqtida, obi-tobida uzum yetishtirish bo‘yicha ilmiy asosda ishlab 
chiqilgan darslik, qo‘llanma va tavsiyalarga amal qilinsa, hatto sizob 
suvlari yaqin joylashgan, toshloq va sho‘rlangan yerlardan ham yuqori 
va sifatli, jahon bozori talablariga mos uzum hosili olinib, yuqori 
iqtisodiy ko‘rsatgichlarga erishish mumkin.

Download 4,88 Mb.