Mustaqil ishlash uchun nazorat savollari

120 
8. Yer yuzidagi umumiy energetik resurslar va ularni baholang.
9. Oʻzbekiston Respublikasining umumiy energetik resurslari va 
ularni baholang.
10.
Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish sohasidagi 
davlat siyosatining asosiy yoʻnalishlarini izohlab bering.
VI Bob. OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGI VA QISHLOQ 
XOʻJALIGINI “YASHIL IQTISODIYOT” ASOSIDA BARQAROR 
RIVOJLANTIRISH 
6.1. Qishloq xoʻjaligini “yashil iqtisodiyot” asosida barqaror rivojlantirish 
muammolari.
6.2. Organik qishloq xoʻjaligini rivojlantirish yoʻnalishlari
6.3.Oziq-ovqat xavfsizligini taʼminlashda geni modifikatsiyalangan 
mahsulotlarni (GMO) cheklashning ahamiyati.
6.4. Oziq-oqat xavfsizligini taʼminlash va qishloq xoʻjaligini 
rivojlantirish.
6.1. Qishloq xoʻjaligini “yashil iqtisodiyot” asosida barqaror 
rivojlantirish muammolari
Oʻzbekiston Respublikasida yer davlat mulki, umummilliy boylikdir, 
undan oqilona foydalanish zarur, u davlat tomonidan muhofaza etiladi. 
Davlat yerning asosiy xoʻjayini sifatida yer fondiga egalik qilish, ulardan 
toʻgʻri foydalanishni ham yuritishi zarur. Shunday qilib, kadastr hududi – 
bu mamlakat yagona yer fondidir, yaʼni kimning ixtiyorida boʻlishidan 
qatʼiy nazar, Oʻzbekiston Respublikasi davlat chegarasidagi barcha 
yerlardir.
Oʻzbekiston Respublikasi Yer kodeksining 8-moddasiga binoan Yer fondi 
yerlardan foydalanishning asosiy maqsadiga qarab quyidagi toifalarga 
boʻlinadi:
1. Qishloq xoʻjaligi yerlari — qishloq xoʻjaligi ehtiyojlari uchun yoki 
ana shu maqsadlarga moʻljallanshgan yerlar.
2. Aholi punkti yerlari (shaharlar, posyolkalar va qishloq xoʻjaligi 
yerlari) shahar va posyolka chegarasidagi, shuningdek, qishloq aholi 
punktlari chegaralari doirasidagi yerlar.
3. Sanoat, transport, aloqa mudofaa maqsadlarida foydalanish uchun 
moʻljallangan yerlar.
4. Tabiatni muhofaza qilish, sogʻlomlashtirish, reakreatsiya 
maqsadlarida foydalanish uchun moʻljallangan yerlar 

121 
5. Tarixiy – madaniy maqsadlarda foydalanish uchun moʻljallangan 
yerlar.
6. Oʻrmon yer fondlari.
7. Suv fondi yerlari.
8. Zaxira yerlari .
Qishloq xoʻjalik ehtiyojlari uchun berib qoʻyilgan yoki shu maqsadlar 
uchun belgilangan yerlar qishloq xoʻjaligiga moʻljallangan yerlar deb 
hisoblanadi. Bu yerlar qishloq xoʻjaligi faoliyat koʻrsatishi uchun zarur 
boʻlgan qishloq xoʻjaligi yerlari va daraxtzorlar, ichki xoʻjalik yerlari, 
kommunikatsiyalar, oʻrmonlar, berk suv havzalari, binolar va inshootlar 
bilan band boʻlgan yerlarga ajratiladi.
Haydalaniladigan yerlar, pichanzorlar, yaylovlar, boʻz yerlar, koʻp 
yillik daraxtzorlar (bogʻlar, tokzorlar va boshqalar) egallagan yerlar qishloq 
xoʻjaligi yerlari jumlasiga kiradi. Qishloq xoʻjaligiga moʻljallangan yerlar 
doimiy va vaqtinchalik egalik qilish va foydalanish maqsadlarida qishloq 
xoʻjaligi ishlab chiqarish kooperativlariga (shirkatlarga), boshqa qishloq 
xoʻjaligi korxonalari, muassasalari va tashkilotlariga, fermer xoʻjaliklarini 
tashkil etish va yuritish dehqon xoʻjaligini, xususiy bogʻdorchilik, 
polizchilik va chorvachilikni yuritish, jamoa bogʻdorchiligi va uzumchiligi 
uchun respublika fuqorolariga, yordamchi qishloq xoʻjaligini yuritish uchun 
qishloq xoʻjaligi bilan shugʻullanmaydigan korxonalar, muassasalar va 
tashkilotlarga beriladi.
Qishloq xoʻjaligi yerlarini irigatsiya va suvdan foydalanish tizimiga 
asoslangan sunʼiy sugʻorish qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishini tashkil 
etishning asosi va yerlardan foydalanish hamda ular unumdorligini 
oshirishning shartidir. Qishloq xoʻjaligida foydalanish va sugʻorishni 
taʼminlay oladigan sugʻorish manbasi bilan bogʻlangan doimiy va muvaqqat 
sugʻorish tarmogʻiga ega boʻlgan yerlar sugʻoriladigan yerlar jumlasiga 
kiradi. Sugʻoriladigan yerlar maxsus muhofaza qilinadi, ularni 
sugʻorilmaydigan yerlar sarasiga oʻtkazish alohida hollarda, tuproq-
meliorativ va iqtisodiy sharoitlarni hamda yerlarning suv bilan 
taʼminlanganligini, ulardagi suv resurslarini va bu suvlarga belgilangan 
meʼyorlarni eʼtiborga olib, viloyat hokimlari tomonidan Oʻzbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bilan kelishilgan holda amalga oshiriladi.
Bugungi kunda dunyo rivojlanish modelidagi nazariya va 
amaliyotning prinsipial kamchiligi boʻlib, ijtimoiy va ekologik 
muammolarni yechishga yon bosmasdan iqtisodiy oʻsishga ustuvorlik 
berilmoqda. Xususan, Birlashgan millatlar tashkilotining barqaror 
rivojlanish Maqsadlari, iqlim oʻzgarishlariga qarshi kurash, yashil 

122 
iqtisodiyotni rivojlantirish asosida barqaror rivojlanishga oʻtish kabi 
hujjatlarida oʻz aksini topdi. Barqaror oʻsish asosidagi barqaror rivojlanish 
konsepsiyasi paydo boʻlgani, amaliyotda esa oʻsish surʼatlarini tartibga 
solish uchun davlatning asosli iqtisodiy siyosati ishlab chiqilishi lozimligini 
anglatadi. 
Barqaror rivojlanish iborasi ostida joriy ehtiyojlar qondirilishini 
taʼminlovchi va bunda kelgusi avlodlar uchun xavf yoʻq boʻlgan iqtisodiyot 
dinamikasining oʻziga xos turi tushuniladi. Shulardan kelib chiqqan holda, 
mamlakat qishloq xoʻjaligida investitsiyalarning ragʻbatlantiruvchi va toʻsiq 
boʻlayotgan omillarni tadqiq etish, qishloq hududlarining iqtisodiy “oʻsish 
nuqta”larini belgilab beruvchi sohalarning ustuvorligini aniqlash hamda 
investitsiyalarni jalb qilish samaradorligini oshirish mehanizimlarini ishlab 
chiqish masalalari dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. Avvalo, barqaror 
iqtisodiy rivojlanish tushunchasini aniqlab olsak. Rossiyalik olim I.N. 
Pospelova fikricha, barqaror rivojlanishga oʻtish iqtisodiy, sotsial va 
ekologik sohalarda jamiyatning oʻz-oʻzini maqsadli tashkil qilinishini asta-
sekin taʼminlashni anglatadi. Boshqa manbalarda esa, quyidagicha taʼrifni 
uchratamiz: barqaror rivojlanish (ingl. Sustainable development) garmonik 
rivojlanish, muvozanatli rivojlanish bu — iqtisodiy va sotsial oʻzgarishlar 
jarayoni, bunda tabiiy resurslar, investitsiyalar yoʻnalishi, ilmiy-texnik 
rivojlanish yoʻnalishi, shaxsning rivojlanishi va intilishlarini qondirish 
uchun hozirgi va kelgusi salohiyatni mustahkamlaydi. Barqaror rivojlanish 
(ingl.Sustainable development) iborasi 1987-yildan6 boshlab ommaviy 
axborot vositalarida, Brutland komissiyasi maʼruzasi orqali paydo boʻldi, 
ushbu maʼruzada bu iboraga quyidagicha taʼrif berilgan: “Barqaror 
rivojlanish bu shunday rivojlanishki, u hozirgi davr ehtiyojlarini qondiradi 
va shu bilan birga, kelgusi avlodlarning oʻz ehtiyojlarini qondirish 
imkoniyatlarini xavf ostiga solmaydi”. Brutland komissiyasi taklif etgan 
barqaror rivojlanishning dastlabki taʼrifi olimlar orasida koʻpgina 
munozaralarni keltirib chiqardi, buning natijasida mavjud taʼrif 
aniqlashtirildi yoki yangicha taʼrif taklif qilindi. Ammo, mana 35 yildan 
ortiq vaqt oʻtganligiga qaramasdan, taklif qilingan yangi taʼriflarning hech 
biri ommabop boʻlmadi, maʼqullanmadi.
Barqaror rivojlanish konsepsiyasi umumbashariy ahamiyatga ega 
boʻlgan konsepsiyadir, hamda uning qoidalari barcha mamlakatlarda va 
barcha hududlarda amalga oshirilgan taqdirdagini uning bajarilishidan 
olinadigan samara sezilarli darajada yaxshi boʻladi. D.X. Poʻlatovning 
fikricha, “yashil iqtisodiyot” va “barqaror oʻsish” tushunchalarini 
solishtiradi va ularning bogʻliqligini taʼkidlaydi. Eng sodda shakldagi 

123 
“yashil iqtisodiyot” iqtisodiyotning kam uglerodli, resurstejamkor va sotsial 
inklyuziv modeli sifatida qaraydi va yashil iqtisodiyot konsepsiyasi barqaror 
rivojlanish konsepsiyasini oʻrnini bosmaydi deb ta’kidlaydi. V.V. 
Ponedelnikov shunday deydi barqaror rivojlanish iborasida “barqarorlik” 
soʻziga urgʻu berib, moyil emas, doimiy tusga va stabillikka ega ekanligini 
taʼkidlaydi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib barqaror rivojlanishga quyidagicha 
taʼrif berish mumkin: barqaror rivojlanish — bu murakkab tizimning 
shunday rivojlanish turiki, bunda fan va texnika yutuqlarini qoʻllash 
asosida, ichki va tashqi omillar taʼsirida uning maqsadli yoʻnaltirilgan 
oʻzgarishga erishiladi va minimal ogʻishda minimal sarf xarajatlar bilan, 
insoniyatning hozirgi va kelgusi avlodlarning manfaatlarini hisobga olgan 
holda maʼlum sifatli mahsulot yaratishdir. 
Ushbu sohada Oʻzbekiston Respublikasi qishloq xoʻjaligini 
rivojlantirishning 2020-2030-yillarga moʻljallangan strategiyasi ishlab 
chiqildi. Qishloq xoʻjaligini barqaror rivojlantirish iborasi oʻrniga baʼzi 
adabiyotlarda “barqaror qishloq xoʻjaligi” iborasi ham qoʻllaniladi. 
Barqaror qishloq xoʻjaligi bu - qishloq xoʻjaligini barqaror tarzda yuritish, 
bunda oziq-ovqat va tekstil mahsulotlariga boʻlgan jamiyatning bugungi 
kundagi ehtiyojlari qondiriladi va hozirgi yoki kelgusi avlodlarning oʻz 
ehtiyojlarini qondirish imkoniyatlari xavf ostiga olinmaydi. Qishloq 
xoʻjaligi iqlim oʻzgarishida, suv taqchilligida, suvning turli xil darajada 
ifloslanishida, yerlarning degradatsiyasi, oʻrmonlarning kesilishi va atrof-
muhitning oʻzgarishi kabi muammolarda katta rol oʻynaydi. Shu bilan 
birgalikda qishloq xoʻjaligi bir vaqtning oʻzida atrof-muhitdagi 
oʻzgarishlarni keltirib chiqaradi va bu oʻzgarishlarning taʼsiriga mubtalo 
boʻladi.
Barqaror qishloq xoʻjaligi deyilganda koʻz oldimizda qishloq 
xoʻjaligini yuritishning ekologik xavfsiz metodlari gavdalanadi, bunda 
qishloq xoʻjaligi ekinlarini yetishtirish yoki chorvachilik bilan 
shugʻullanishni kishilar yoki tabiiy tizimlar uchun ziyonsiz holda amalga 
oshirishning imkoni bor.
Milliy iqtisodiyotning, shu jumladan, uning agrar tarmogʻining 
barqaror rivojlanishiga erishish omillari majmuasini tizimli ravishda 
hisobga olishni nazarda tutadi, ular asosida agrar ishlab chiqarishning 
iqtisodiy, sotsial va ekologik sohalarida miqdoriy va sifat oʻzgarishlarni 
amalga oshirish imkonini beruvchi mexanizmlar va dastaklarni ishlab 
chiqish maqsadga muvofiq. Murakkab ijtimoiy-iqtisodiy tizim sifatidagi 
qishloq xoʻjaligi barqaror ishlashi uchun, birinchidan, barqaror 

124 
rivojlanishning barcha omillari muvozanatlashgan boʻlsa, ikkinchidan 
davlat tomonidan agrar sohada olib borilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy siyosiy-
huquqiy va moliyaviy taʼminotga ega boʻlsa. Agrosanoat ishlab 
chiqarishining rivojlanish omillari iqtisodiy jarayonlar kechishining 
xarakteri va natijadorligini belgilab beruvchi, yaratilayotgan iqtisodiy 
mahsulotning son va sifatini belgilab beruvchi parametri sifatida qaraladi.
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 841-son qaroriga 
koʻra, 2030-yilgacha boʻlgan davrda barqaror rivojlanish sohasidagi Milliy 
maqsad va vazifalar tasdiqlandi. Milliy maqsad va vazifalariga eʼtibor 
qaratadigan boʻlsak, jami 17 ta Milliy maqsad, 130 ta milliy vazifalar 
belgilangan boʻlib, shundan 2-milliy maqsad bevosita qishloq xoʻjaligini 
barqaror rivojlantirish bilan bogʻliq (5.2-jadval).

Download 2,87 Mb.