Organik qishloq xoʻjaligini rivojlantirish yoʻnalishlari




Download 2,87 Mb.
Pdf ko'rish
bet45/75
Sana23.11.2023
Hajmi2,87 Mb.
#104057
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   75
Bog'liq
Атроф мухит ва табиий ресурслар иқтисодиёти

6.2. Organik qishloq xoʻjaligini rivojlantirish yoʻnalishlari
Keyingi yillarda dunyo boʻylab inson organizmi va atrof-muhit uchun 
zararsiz boʻlgan organik mahsulotlarga talab oshib bormoqda. Shu bilan 
birga, jahon bozorida mahsulotlarga qoʻyilgan sifat va xavfsizlik 
talablarining tobora kuchayib borishi, respublikamizda yetishtirilayotgan 
mahsulotlarning xalqaro bozorlardagi oʻrnini mustahkamlash uchun 
qoʻshimcha choralar koʻrishni talab etmoqda. Shulardan kelib chiqib 


126 
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 18-maydagi PF-5995-
sonli farmoni bilan “Organik qishloq xoʻjaligi va organik oziq-ovqat 
mahsulotlari ishlab chiqarishni rivojlantirish konsepsiyasi” ishlab 
chiqilgan. Oʻzbekiston Respublikasining 2022-yil 25-apreldagi “Organik 
mahsulotlar toʻgʻrisida”gi OʻRQ-766-sonli qonunini qabul qilinishi 
mamlakatimizda organik qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini yetishtirishni 
yanada kengaytirish uchun muhim meʼyoriy asos sifatida xizmat qiladi.
Bugungi kunda organik qishloq xoʻjaligi jahon trendi hisoblanadi. 
Organik qishloq xoʻjaligi tadqiqotlari instituti (FiBL) maʼlumotlariga koʻra, 
dunyoda 104 mamlakatdan organik qishloq xoʻjaligi boʻyich qonun qabul 
qilingan boʻlib, 6 mamlakatda qonun ishlab chiqilgan. 1972-yilda Versal 
shahrida Organik qishloq xoʻjaligi harakati Xalqaro Federatsiyasi (IFOAM) 
tashkil qilindi. Bu federatsiyaga 100 ta mamlakatdan 750 ta tashkilot aʼzo 
boʻlib kirgan. Kimyoviy mineral oʻgʻitlardan va boshqa kimyoviy 
moddalardan muntazam foydalanish natijasida tuproqning biologik faolligi 
va unumdorligi koʻrsatkichi salbiy tomonga qarab oʻzgarishiga sabab 
boʻlmoqda. Shuningdek, tuproqda toʻplanib borayotgan kimyoviy 
birikmalar oʻsimlik mahsulotlariga va undan inson organizmiga oʻtishi 
natijasida ogʻir kasalliklarni keltirib chiqarishi, yurak-qon tomir tizimi 
buzilishi, inson va hayvonlar nasliga salbiy taʼsir etishi aniqlangan. Qishloq 
xoʻjaligi ishlab chiqarishida foydalaniladigan pestitsidlar, mineral oʻgʻitlar, 
defoliantlar va boshqa kimyoviy birikmalarning atrof-muhitga, iqtisodiy, 
ekologik va sotsial muhitga ham taʼsiri bor. Organik mahsulot bu — 
Xalqaro standartlarga toʻliq javob beradigan, tarkibida zaharli moddalarning 
ruxsat etilgan konsentratsiyasidan koʻp boʻlmagan (nitratlar, zaharli tuzlar, 
ogʻir metallar, pestitsidlar) mahsulotlardir.
Ekologik sof mahsulotlar yetishtirishda asosiy masala qishloq xoʻjalik 
ekinlari yetishtiriladigan maydonlar tuproqlarning va foydalaniladigan 
suvning ekologik holatidir. Organik qishloq xoʻjaligining asosiy 
yoʻnalishlari:
- qonun va qarorlar;
- standartlar;
- organik qishloq xoʻjaligi boʻyicha faoliyat koʻrsatayotgan 
tashkilotlar;
- sertifikatlash;
- eksport;
Organik dehqonchilik - bu tabiiy jarayonlar asosida dehqonchilik 
yuritishdir. Yerga koʻproq organik oʻgʻitlar solish. Shudgorlashni 
oʻtmishdan ekin va ekin turlariga bogʻliq xolda amalga oshirish. Koʻkat 


127 
oʻgʻitlardan keng foydalanish. Tuproqning suv-fizik xossalarini yaxshilab 
borish (chuqur yumshatish, tuproq qatlamlari boʻyicha har xil chuqurlikka 
organik moddalar solish, organik chiqindilar bilan yer ustini mulchalash). 
Ekinlarni sugʻorishda ilmiy asoslangan sugʻorish tartiblaridan foydalanish, 
sugʻorish usullari va elementlarini toʻgʻri tanlash. Tuproqda foydali 
mikroorganizmlarni koʻpaytirish (somon, goʻng, barglar va boshqa organik 
chiqindilarni kompost qilish). Mineral oʻgʻitlardan ilmiy asosda foydalanish 
yoki butunlay foydalanmaslik. Pestitsidlar, stimulyatorlar va GMO dan 
foydalanmaslik. Yerning tup qatlamlaridagi mineral ozuqa moddalarini 
oʻsimlik ildizi tarqalgan qatlamga mobilizatsiya qilish. Ekinlarning eng 
sifatli elita urugʻlarini ekish. Shuningdek, ISO 9001, ISO 13485, ISO 
22000, GLOBAL G.A.P., Global Aquaculture Alliance, ORGANIC
GRMS, SQF 2000, ISO 14001OHSAS 18001GMP, ISO 22716ISO 
14971 xalqaro standartlarga mos boʻlishi kerak.
Mazkur vazifalardan kelib chiqib, respublikamizda organik qishloq 
xoʻjaligi mahsulotlarini yetishtirishning nazariy-uslubiy asoslari hamda 
tashkiliy-iqtisodiy mexanizmlarini chuqur tadqiq etish, bu boradagi ilgʻor 
xorijiy mamlakatlar tajribasini oʻrganish zarurati ortib bormoqda.
Organik qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishning nazariy-
uslubiy asoslari yuzasidan bir qator xalqaro tashkilotlar, milliy va xorijlik 
olimlar tadqiqotlar olib borishgan. Jumladan BMT Oziq-ovqat va qishloq 
xoʻjaligi tashkiloti (FAO), Organik qishloq xoʻjaligi harakati Xalqaro 
Federatsiyasi (IFOAM), Organik qishloq xoʻjaligi ilmiy tadqiqot instituti 
(FiBL), Urs Niggli, Jane Earley, Kevin Ogorzalek, Ilka Gomes, Liza Tivant, 
A.Yu.Yegorov, A.V.Peshkova, S.A.Xaritonov, V.V.Grigorchuk, va boshqa 
tadqiqotchilarni keltirish mumkin.
Tadqiqotlarga koʻra organik qishloq xoʻjaligi tushunchasiga turlicha 
ilmiy yondashuvlar mavjud. Jumladan, BMT Oziq-ovqat va qishloq 
xoʻjaligi tashkiloti (FAO) taʼrifiga koʻra “Organik qishloq xoʻjaligi ishlab 
chiqarishni yaxlit boshqaruv tizimini oʻz ichiga olib, agro-ekotizim 
doirasida salomatlikni mustahkamlash va biologik xilma-xillikni 
rivojlantirishga yordam beradi (FAO/WHO Komissiyasi “Alimentarius 
Kodeksi”, 2007-y.). Bu tizim tabiiy resurslardan (mineral va oʻsimlik 
mahsulotlari) foydalanishni ragʻbatlantirib, sunʼiy oʻgʻitlar va 
pestitsidlardan foydalanishni inkor etadi”. A.V.Peshkovaning fikricha 
“organik qishloq xoʻjaligi — bu ishlab chiqarishning texnologik zanjiri 
boʻlib, unda xomashyoni tayyorlashdan tortib, toki yakuniy mahsulot 
tayyorlashgacha boʻlgan jarayonlar ekologik standart talablariga mos 
kelishi joiz”. S.A.Xaritonovning taʼkidlashicha “organik, yaʼni inson 


128 
organizmi uchun zararsiz qishloq xoʻjaligi mahsuloti ishlab chiqarishga 
taʼrif berishga koʻp yondashuvlar mavjud. U yoki bu terminni qoʻllash 
maqsaddan kelib chiqadi. Organik qishloq xoʻjaligiga xos boʻlgan asosiy 
xususiyatlar – bu ishlab chiqariladigan mahsulotning tabiiyligi va ekologik 
jihatdan tozaligidir”. M.G.Kolegovga koʻra “Organik qishloq xoʻjaligi agrar 
ishlab chiqarishni barqaror rivojlantirish imkonini beruvchi usul boʻlib, u 
barqaror rivojlanish maqsadlarining uchta talabiga mos keladi: iqtisodiy 
barqarorlik; ekologik barqarorlik va ijtimoiy barqarorlik”. A.Yu.Yegorovni 
fikricha “organik oziq-ovqat — bu texnogen oʻgʻitlar, pestitsidlardan 
foydalanilmaydigan dehqonchilik tizimining mahsulotidir”.
Yuqorida keltirilganlardan maʼlumki, “organik qishloq xoʻjaligi” 
terminining iqtisodiy mohiyatini talqin etishga turlicha yondashuvlar 
uchrasada, ularning mazmuni asosida inson organizmiga zarar 
keltirmaydigan ekologik toza va tabiiy mahsulotni ishlab chiqarish yotadi. 
Tahlillarga koʻra, bugungi kunda agrooziq-ovqat bozorlari uch xil 
yoʻnalishda rivojlanib bormoqda (6.1-rasm). 

Download 2,87 Mb.
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   75




Download 2,87 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



 Organik qishloq xoʻjaligini rivojlantirish yoʻnalishlari

Download 2,87 Mb.
Pdf ko'rish