3 — 4 - s i n f ku rsl ari s h a k lla n is h tarkibi
T /r
Mavzu
Yetaklovchi g'oya
O'quv material mazmuni
Tayyorlov qismi: tabiatning tizim tashkillanish g'oyasi
idroketishga tayyorlaydi
1.
Tabiiy bilim lar
nimani o ‘rganadi?
Tabiiy bilim tabiat va
inson yagonaligi sifa-
tida. Hozirgi dunyo
global m uammolari-
ning tizimiy tavsifi.
Tabiat bilimlari qanday
paydo bo'ldi? Inson hayo-
tida tabiatning o 'rn i.T a
biatning hayotida inson-
ning o'rni.H ozirgi zamon
dunyosi
global m uammo-
lari.Bu nima?
Zamonaviy tabiiy bilimlar —
bu tabiat va inson to'g'risi-
dagi ko'plab fanlar.
2.
Tabiiy bilim lar —
tabiatni ilmiy idrok
etish uslublari.
Tabiiy bilim rivojla-
nishi: tabiatning tizim
mohiyatini kuzatishdan
idrok etishgacha.
Tabiat to'g'risidagi ilmiy
bilim lar qanday paydo
bo'ldi? Tadqiqot tabiatni
o'rganishga yordam beradi.
O'quv tadqiqotini qanday
tashkil etiladi va o'tkazi-
Iadi? Laboratoriya jihoz-
lari.
3.
Tabiatdagi
kimyo-
viy va fizikaviy
jarayonlar.
Tabiiy hodisalar va
ularning yagonaligini
differensiya va integra-
tsiya y o li bilan o'rga
nish
Fizik jismlar va ulami o 'r
ganish. M oddalar va ularni
o'rganish.Fizik hodisalar.
M odda ko'rinishi.M odda
va mayda kimyoviy reak-
siyalar.
T izim tashkil etuvchi bo'lim
4.
Tabiat: umumiy
tabib
Tizim idrok etishning
mo'ljal asosi.
Tizim deb nimaga avti-
ladi?
Tabiat — bu tizim.
Tabiatning umumiy tavsifi.
Ekotizim.
Asosiy blok: tabiatning tizim mohiyatini turli o'rganish
jarayonlarida ochadi
5.
Yer yuzidagi yashil
o'sim liklarning
koinotdagi o'rni
Fotosintez — yer kura-
sida hayotni ta’minlov-
chi Quyosh — Yer alo-
qalarining namoyon
bo'lishi.
Tabiat savollarini beramiz:
Quyosh nuri nimalar to'g‘-
risida so'zlab beradi?
Tabiatda yorug'lik va rang.
O 'sim likqanday qilib,
quyosh nuri energiyasini
oladi? O 'sim likqanday
qilib Quyosh nuri
quvvatidan foydalanadi.
118
6.
T og'jinslari, mine-
rallar va Yer yuza-
sining biokimyoviy
o'rni.
Tabiatning
birligi va
yaxlitligi. Tirikmavju-
dotlarning biokimyoviy
o'rnidaligi.
Tog' jinslari va minerallar.
Minerallar. T og'jinslari va
minerallarning yemirilishi.
Yer — yer ustki qatlami.
Kimyoviy elementlar.
Kimyoviy formula va teng-
lamalar. Tabiatdagi bio
kimyoviy o'zgarishlar.
7.
Yer — Quyosh
tizimi.
Inson Yer — koinot
tizimida
G alaktika to'g'risidagi ta-
saw urlarim iz. Quyosh ti
zimi. Yer — bizning uy.
8.
Biosfera
Hayot atmosfera, gidro-
sfera, metosferalarning
koinot aloqasi natija-
sidir.
Tabiat turli-tu-
manligida tiz.imlikva
iverarxiya. Hayot bio
sfera planetar koinot
hodisalarining bosh
omillari.
Biosferaning umumiy tav-
sifi. Hayot va uni ta’min-
lovchi shartlar. Hayot
shakllarining xilma-xilligi
vailmiy tizim.Tiriklikning
tizimguruhlari to'g'risida
umumiy tasavvurlar. Bio
sfera — global ekotizim va
biosferadagi energetik o'r-
ganishlar to'g'risida umu
miy tushunchalar. Tabiat
ning fundamental qonun-
lari to'g'risida umumiy tu
shunchalar. Biosfera-plane-
tar kosmikhodisa. Zamo-
naviy global muammolar
mohiyati to'g'risida umumiy
tushuncha. Inson va biosfe
raning o'zaro aloqasi ta-
biatdan
foydalanish ilmiy
asoslaridagi muammo
sifatida.
Shuni alohida ta ’kidlaymizki, aytib o ‘tilgan yondashuv ta-
biiy-ilmiy ta ’lim tizimida yaxlitlik m ezonini amalga oshirishga
yo‘naltirilgan. Bu m a’noda integrativ o ‘quv kurslarini predmet
mutaxassisligi, ya’ni fizika, kimyo, biologiya bilan almashtirish
masalasining to ‘g‘riligiga shubha tug‘iladi. Bunday masalani qo ‘-
yish asosiy maktab davridagi o ‘qitish m a’nosini buzadi.
D asturni o ‘quv uslubiy majm uasida q o ‘llash m azkur kursni
ta ’m inlashni, yillik tadqiqotlar bu tizim ning sam aradorligini
isbotladi va asosiy m aktabda tabiiy bilim kursining joyi ham da
o ‘rnini belgilaydi.
1 1 9
Ta'limga integrativ yondashuvning ijobiy va salbiy tomonlari
to^ghisidagi o ’qituvchilar
fikrini umumlashtirib, quyidagi ijobiiy
natijalarni aytish mumkin:
• hozirgi dunyo to ‘g’risidagi tasaw urlar darajasiga mosligi;
• o ‘quvchiga dunyoning ko‘p qirrali harakati va o ‘zaro aloqa-
larini yanada kengroq ochib berish;
• o'z fanini o ‘qitish ufqlarini ko‘rish, faoliyatning yangi mar-
ralarini ochish va «dunyoni yangidan» o ‘zi uchun kashf etish
imkoniyati;
• o'quvchilarga ta ’sir ko’rsatishning yangi metodik shakllarini,
integrativ yondashishning mos mezonlari asosida izlash ehtiyoji;
• turli m utaxassislarning unuim m uam m olarini yechishda
kuchlarni birlashtirish. 0 ‘quvchilarning qadriyat o ’ylarini ino-
batga
olish imkoniyati;
• o ‘quv jarayonida ortiqcha harakatlar va fanlar sonini ka-
maytirish;
• sifat jihatdan yangi pedagogik natijaga erishish, ya’ni alohida
fanni rivojlantirish emas balki, ta’limda yangi falsafani joriy etish,
qaysiki hayot yaxshiligi va o Lzaro bogMiqligi, pedagogik jarayon-
ning integrativ mazmuniga erishish;
• intergatsiyani ta ’lim mazmunini gumanitarlash mexanizmi
sifatida idrok etish. Ushbu holda ilmiy misolda zamonaviy ta ’lim
rivojlanishi asosiy yo’nalishlarining qiymati —
m azm un, aha-
miyatini aniqlashga imkon beradi.
