9
DISSERTATSIYANING ASOSIY MAZMUNI
Tadqiqotning “Kirish” qismida ishning dolzarbligi va zarurati, muammoning
о‘rganilish darajasi, ilmiy yangiligi, tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari
rivojlanishining asosiy ustuvor yо‘nalishlariga bog‘liqligi, obyekti, predmeti,
metodlari, maqsad
va vazifalari aniqlangan, olingan natijalarning ilmiy va amaliy
ahamiyati, amaliyotga joriy qilingani, aprobatsiyasi,
nashr etilgan ishlar hamda
dissertatsiyaning tuzilishi bо‘yicha ma’lumotlar keltirilgan.
Dissertatsiyaning
“Intellektual roman-janr taraqqiyotida yangi bosqich”
deb nomlangan dastlabki bobi uch falsni o‘z ichiga olgan. Bobning birinchi faslida
“Intellektual roman genezisi va spetsifik tavsifi” xususida fikr yuritilgan.
XX asrdan e’tiboran adabiy hayotda yuzaga kelgan “intellektual roman”
haqidagi tushuncha о‘zining keng qamrovli masala ekanligi bilan xarakterlanadi.
Har bir janr yoki adabiy hodisaning о‘ziga xos paydo bо‘lish tarixi, ya’ni, genezisi,
manbalari bо‘lgani kabi, intellektuallik tipidagi asarlarning ham yuzaga kelish,
shakllanish jarayonidagi qonuniyatlar,
xususiyatlar, о‘ziga xosliklar bо‘lishi
tabiiydir.
Intellektuallik – insonning iqtidor, iste’dod, Yaratuvchining sifatlarini
ifodalovchi mazmuniga ega. Intellekt – iste’dodli, bilimli, zakovatli shaxs timsoli.
Intellektual asar – san’at asarlarining falsafiy
mazmun va konsepsiyaga egaligi,
ilm-fanning badiiy asarlar bilan uyg‘unlashib ketishi, adabiy namunalarda ilm-fan
namoyandalarining, san’atkor-hunarmandlarning, rassom yoki kompozitorlar
timsolining yaratilishi, badiiy asarlarning xalq og‘zaki ijodi namunalari, jumladan,
miflar bilan uyg‘un talqin etilishi singari vositalar qorishmasidan, sinkretiklik kasb
etishidan vujudga keladigan asarlar hisoblanadi.
Intellektual roman о‘zicha alohida bir janr namunasi bо‘lmasa-da, umuman
roman janriga mansub asarlarda ham qaysidir ma’noda intellektuallik belgilari
kо‘proq, ba’zilarida bir qism shaklda namoyon bо‘ladi. Intellektuallik mohiyatidan
kelib chiqib, bunday xarakterdagi romanlarning quyidagi xususiyatlarini belgilash
mumkin:
- falsafa va san’atning uyg‘un talqini;
-
zamonaviy voqelikni, ijtimoiy-siyosiy masalalarni mifologik unsurlar
uyg‘unligida istifoda etish;
- diniy-ma’rifiy rivoyatlar, tarixiy hodisalardan roman g‘oyaviy xususiyatlari
ifodasida foydalanish;
- ilm-fan yutuqlari va olimlar hayotining badiiy talqin etilishi;
- san’at va adabiyotning, san’atkor va yozuvchining
ijtimoiy hayotdagi roli
va ahamiyatini poetik kо‘lamda qalamga olish;
- muhim jihati shundaki, hayotni falsafiy kо‘lamda idrok etish sari
rag‘batlantirishi bilan intellektual roman о‘ziga xoslik kasb etadi;
- bu turdagi romanlar va umuman intellektual
asarlarni mutolaa qilish va
tushunish uchun о‘quvchidan munosib bilim, zakovat va teran tafakkur qila olish
imkoniyatlari egasi bо‘lishini taqozo qiladi, chunonchi,
intellektual romanlarning
о‘qilishi og‘ir va murakkab asarlar ekanligining aytilishi ularning ana shunday
xususiyatlari bilan bog‘liq.
