|
partiyalarini uzluksiz sadolanishini ta’minlab beruvchi ulama nafas qo‘llaniladiBog'liq MUSIQA O’QITISH METODIKASI
partiyalarini uzluksiz sadolanishini ta’minlab beruvchi ulama nafas qo‘llaniladi.
Bu olda xonandalar navbatma-navbat nafas oladilar va bu o‘z navbatida qo‘shiq
partiyalariga juda extiyotkorlik bilan sezilmas darajada qo‘shilishlarini talab qiladi. Aks holda
ansambl birligi buzilishi mumkin. Ba’zi asarlar boshdan oxirigacha ulama nafasda ijro etishni
talab qiladi.
Tovush hosil qilish
Yuqorida aytilganidek, tovush nafas va ovoz apparatlarining harakati natijasida hosil
bo‘ladi. Tovush havoning yopiq holatdagi ovoz teshigi orqali o‘tganda ovoz pardalari tebranishi
vaqtida yuzaga keladi.
Tovushning paydo bo‘lish vaqti tovush hujumi deyiladi. Ovoz pardalarining jipsligiga,
nafas chiqarishning kuchi hamda xarakteriga qarab tovush hujumi qattiq, mayin va nafas
olishdan keyingi hujum bo‘lishi mumkin. Tovushning yumshoq hujumida ovoz pardalari nafas
chiqarish boshlanishi bilan ochiladi.
Chiqayotgan havoning ovoz pardalariga yengil tegib o‘tishi natijasida juda yumshoq,
ya’ni egiluvchan tovush hosil bo‘ladi. Tovushning qattiq hujumi nafas chiqarish oldidan ovoz
pardalarining zich yopilishi natijasida hosil bo‘ladi. Nafas olishdan keyingi hujumda esa ovoz
pardalari nafas chiqa boshlagandan keyin birikadi va natijada tovushdan oldin nafas chiqarishda
unsiz “x” eshitiladi. Qo‘shimcha tovushlar hisobiga tovush o‘zining sofligini yo‘qotadi. Ovoz
pardalari esa bo‘shashib qoladi. Qo‘shiq kuylayotgan o‘quvchilar amalda tovush hujumining
hamma tiplarini bilishi kerak. Lekin eng ma’quli yumshoq tovush hujumi hisoblanadi. Bu tipdagi
tovush hujumi o‘quvchini erkin, o‘zini zo‘rlamasdan kuylashga va ovoz apparatini uzoq
muddatga sog‘lom tutishiga imkon beradi. O‘rni kelgan vaqtda har bir tipdagi tovush hujumini
ishlatish mumkin. Misol uchun, kuy orqali nafrat, qo‘rquv, jahl, iztirob kabi tuyg‘ularini
ifodalashda katta hujumli tovushdan, kuchsizlik, darmonsizlik, qo‘rqoqlik va boshqa shunga
o‘xshash tuyg‘ularni ifodalashda esa nafas olishdan keyingi hujumli tovushdan foydalaniladi.
Qo‘shiq kuylaganda o‘quvchining
ovozi yuzaga kelishidan boshlab hujum tipidan qat’iy nazar
o‘zining aniq balandligiga, kuchiga, tembriga, aniq unli shakliga ega bo‘lishi kerak. Bu shartlar
tovush hosil qilishning asosiy qoidasi bo‘lib, xor ijrochiligida alohida ahamiyatga ega. Xalq
xonandalari odatda ochiq (ko‘krakdan) tovush hosil qilish usulini qo‘llaydilar. Bunda tovush
aniq chegaraga ega bo‘lmasa-da ijrochiligi uchun bir xil uslub tanlanishi kerak. Agar akademik
ijrodagi xorning bir qismi ochiq tovush bilan kuylasa ansambl buzilishi mumkin.
|
| |
