29
Uchinchidan, musiqa asarlari o‘quvchilarda turlicha emotsional hislar uygotadi, turlicha
kayfiyatlar hosil etib, uning ongida o‘ziga
xos obrazlar yaratadiki, bular bolaga harakat
sxemalarini badiiy ishoralar bilan ifodalashga yordam beradi.
Demak, musiqa bilan bajarilgan harakat, musiqiy-ritmik harakatlarni bajarish
o‘quvchilarning aqliy va estetik qobiliyatini hamda irodasini rivojlantirishda
ham alohida
ahamiyatga ega ekan. Musiqa, raqs va o‘yinlar kichik yoshli o‘quvchilarga tez ta’sir etadi.
Shuning uchun quvnoq raqs, qiziqarli musiqali o‘yinlar har bir bolaning e’tiborini o‘ziga tortadi.
Binobarin, musiqa madaniyati darsi davomida o‘quvchilarning musiqiy ritmik harakatlari
faoliyatini amalga oshirishning muhimligi ham ahamiyatli ekanligi yaqqol ko‘rinib turibdi.
Shuni ta’kidlash lozimki, o‘zbek xalqi milliy raqs san’ati bilan olamga dong taratgan.
Ammo maktab ta’lim-tarbiyasi tarkibida raqs sabog‘i deyarli yo‘q darajada ekanligini nazarda
tutsak, unda musiqa madaniyati darsi mazmunida milliy raqs usullarini o‘quvchilarga
yoshligidan o‘rgatib borish naqadar zarurligi ma’lum bo‘ladi. Shu bois, musiqa o‘qituvchisi
milliy raqs san’atimizning oddiy harakatlarini bilishi (ijro eta olishi) va darsda qo‘llash
usullarini puxta bilishi bugungi davr talabidir.
Raqs va musiqali harakatlar o‘quvchilarning musiqiy-o‘quv qobiliyatlari
hamda ijrochilik
malakalarini rivojlantirish uchun foydalidir. O‘quvchilarning ritm tuyg‘ulari musiqa bilan
bajariladigan turli xil harakatlar- raqs, o‘yin kabi turlicha ifodali harakatlar elementlarini o‘zida
mujassamlashtirgandir. Har qanday harakat turini yangrayotgan musiqani his etib, uning ritm,
takt va jumlalariga e’tibor berib, mantiqiy harakat kompleksini
yaratib ijro etishga katta
ahamiyat berish lozim. Dasturda boshlang‘ich sinf musiqa madaniyati darsida raqs va musiqali
harakatlarga alohida o‘rin berilgan. Zero, bu faoliyat o‘quvchilarda musiqiy qobiliyatlarni,
xususan, ritm-usul tuyg‘usi hamda asar badiyatini ifodalash malakalarini rivojlantirish bilan
birga, ularning jismoniy rivojlanishlari uchun ham zarurdir.
1-sinfda o‘quvchilar darsning ritmik harakatlarini bajarish, raqs
tushish qismida musiqiy
tovushlarning baland va pastligini qo‘l harakati (yuqoriga ko‘tarish va pastga tushirish) orqali
ifodalashadi. Aytim mashqlari, “Andijon polkasi”, “Chittigul”, “Pianino” kuylari asosida marsh
musiqasiga qadam tashlash (F.Nazarovning “Marsh”, “Asp bo‘laman”, “Bahor keladi”) kabi
kuylarga raqsga tushishadi. Shuningdek “Ufori”, “Duchava” singari kuylarga mos harakatlarni
bajarishadi. To‘rtinchi chorakka kelib, sinf aytimiga dirijyorlik qilib, (“O‘quvchilar va g‘ozlar”)
boshqarishni mashq qilishadi.
2-sinf davomida o‘quvchilar mazkur faoliyat bo‘yicha bir joyda turib,
musiqaga mos
harakatlarni bajarish, marsh musiqasiga mos qadam tashlash (“Usmoniya”, “Qari navo”,
“Marsh”) va qo‘l bilan raqs kuylariga xos ifodali harakatlar bajarish “Oftobjon-o‘rtoqjon” kuyi,
musiqa tavsiflariga mos raqs harakatlari (“Olmani otdim”, “Fabrika”) musiqali o‘yin ifodalarini
(“Inoq o‘ynaymiz”) bajarish amalga oshiriladi.
3-sinfda esa o‘quvchilar musiqalarga mos raqs harakatlarini topib, raqsga tushish (“Olmani
otdim”, “Jonon” va boshqa raqsona kuylarga) harakatlari bajariladi.
Darsning ushbu faoliyat turini o‘tkazishda musiqiy cholg‘u
asboblaridan unumli
foydalanish muhim rol o‘ynaydi. Xususan milliy raqslarni, masalan, “Chertmak”, “Ufor”,
“Andijon polkasi”, “Jonon” va boshqalarni o‘rgatishda xalq cholg‘u asboblaridan foydalanishda
birinchidan o‘quvchilarda katta qiziqish uyg‘otadi. Xalq cholg‘u asboblaridan unumli
foydalanish, o‘quvchilarda tembr o‘quvi yaxshi rivojlanadi, ikkinchidan o‘quvchilar milliy
musiqa asboblari bilan tanishib boradilar.
Musiqa madaniyati darsida musiqiy ritmik harakatlarni bajarish faoliyati o‘quvchilar ritmik
tuyg‘ularini rivojlantiradi Zotan, raqs va o‘yin ham turlicha ifodali
harakatlar elementlarini
o‘zida mujassamlashtirgan. Har qanday harakat turlicha yangrayotgan musiqani his etib, uning
ritm, takt va jumlalariga e’tibor berib, mantiqiy harakatlar majmuini yaratib ijro etishga alohida
ahamiyat berish lozim hisoblanadi. Marsh ostida o‘quvchilar harakat qilishlarida musiqa sabog‘i
bilan birgalikda oyoq tashlab yurishga o‘quvchilarni o‘rgatib borish lozim.
