Kutubxonashunoslik

Qonunning keyingi boblarida universal va maxsus AKMlariga 
ta’rif berilib, ularning ish yo‘nalishlari, vazifalari ko‘rsatilgan. 
Masalan, 10-modda 0 ‘zbekiston Milliy kutubxonasiga bag‘ish- 
langan. 0 ‘zbekiston Milliy kutubxonasi milliy va jahon mada- 
niyatini, fani va ta ’limini rivojlantirish manfaatlarini ко zlagan 
holda 0 ‘zbekiston Respublikasida axborot-kutubxona faoliyatini 
tashkil etuvchi hamda amalga oshiruvchi umumdavlat universal 
axborot-kutubxona muassasasidir. Uning vazifalari quyidagicha 
belgilangan:
• axborot-kutubxona faoliyati sohasidagi davlat dasturlarini 
ishlab chiqish va amalga oshirishda ishtirok etadi;
• axborot-kutubxona fondini shakllantiradi, uning but saqla- 
nishini ta’minlaydi hamda foydalanuvchilarga milliy va xorijiy 
nashrlarning eng to‘liq to ‘plamini taqdim etadi;
• 0 ‘zbekiston Respublikasida chiqariladigan nashrlarning 
majburiy nusxasini, shuningdek, dissertatsiyalarning ko‘chirma 
nusxasini oladi;
• 0 ‘zbekiston Respublikasida chiqariladigan nashrlarning 
davlat bibliografik hisobini yuritadi;
• elektron kutubxona va elektron katalogni shakllantiradi;
• kutubxonashunoslik, bibliografiyashunoslik va kitobshu- 
noslik sohasida ilmiy tadqiqot hamda ilmiy-uslubiy faoliyatni 
amalga oshiradi va muvofiqlashtiradi;
• noyob va alohida qimmatli axborot-kutubxona resurslarini but 
saqlash, konservatsiyalash va restavratsiya qilish bo‘yicha ishlarni 
amalga oshiradi;
• yig‘ma elektron katalogni shakllantiradi va yuritadi;
• axborot-kutubxona resurslaridan o‘zaro foydalanish uchun 
shart-sharoitlar yaratadi;
• boshqa axborot-kutubxona muassasalari bilan hamkorlikni 
amalga oshiradi;
• О zbekiston Milliy kutubxonasi qonun hujjatlariga muvofiq 
boshqa vakolatlami ham amalga oshirishi mumkin;
• О zbekiston Milliy kutubxonasming axborot-kutubxona fondi 
davlat mulkidir;
38
www.ziyouz.com kutubxonasi

• 
0 ‘zbekiston Milliy kutubxonasi to ‘g‘risidagi Nizom 0 ‘zbe- 
kiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi.
0 ‘zbekiston Milliy kutubxonasi tarixiga nazar tashlaydigan 
bo‘lsak, shuni ta’kidlash kerakki, 1869-yil 16-avgustdaTurkiston 
general-gubernatori K.P. Kaufman Xalq maorifi vazirligi, Fanlar 
akademiyasi, geografiya jamiyatiga, Rossiya bosh shtabiga kitob 
om borlaridan dublet nusxali nashrlarni berish bilan yangi 
kutubxona asosini yaratishga yordam berishni so‘rab murojaat qiladi. 
1870-yil may oyiga kelib, 200 nomda 2200 dan ko‘proq jild nashr 
yig‘ilib, Toshkent ommaviy kutubxonasining o‘zagi tashkil qiiindi.
1920-yili kutubxonaga davlat maqomi berilib, shu yildan 
boslilab kutubxona Turkiston o ‘lkasi hududida nashr etilayot- 
gan barcha matbaa nashrlarining majburiy nusxasini ola bosh- 
laydi. Kutubxona mamlakatdagi barcha kutubxonalarga kutubxona 
fondini tashkil etish, kataloglarni tashkil etish va boshqa masa- 
lalar yuzasidan uslubiy yordam ko‘rsatishga kirishadi. 1933-yili 
Davlat ommaviy kutubxonasi hukumat qarori bilan respublika- 
ning sharq qo‘lyozmalari bo‘yicha Markaziy kutubxona (saqlash 
markazi) deb e’lon qiiindi.
1948-yili buyuk mutafakkir Alisher Navoiyning yubileyi 
munosabati bilan kutubxonaga Alisher Navoiy nomi berildi. 
Kutubxona tarkibida noyob va nodir adabiyotlar fondi tashkil etilib, 
o'sha vaqtda uning fondi 2000 dan oshiq bo‘lib, uning 250 tasi 
dastxatlar bilan, 151 tasi ekslibris bilan to‘ldirilgan edi. Hozirgi 
kunda uning fondi 16 mingdan oshgan. Kutubxonada ayni paytda 
jahonning 75 tilida 10 milliondan oshiq nusxa adabiyot saqlanadi, 
undan 3 million nusxadan ortig‘ini o‘zbek milliy matbuot asarlari 
tashkil etadi. Kutubxona 1956-yildan xalqaro kitob almashuv ishini 
olib boradi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002-yil 20-fevraldagi 
«Ilmiy tadqiqot faoliyatini tashkil etishni takomillashtirish to‘g‘ri- 
sida»gi Farmoniga muvofiq, Alisher Navoiy nomidagi 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Davlat kutubxonasi va Respublika ilmiy-texnika 
kutubxonasi birlashtirilib, Alisher Navoiy nomidagi 0 ‘zbekiston 
Milliy kutubxonasi tashkil etiladi. Bu haqda 0 ‘zbekiston Respub­
likasi Vazirlar Mahkamasining 2002-yil 12-apreldagi «Alisher
39
www.ziyouz.com kutubxonasi

Navoiy nomidagi 0 ‘zbekiston Milliy kutubxonasini tashkil etish 
to‘g‘risida»gi qarori e’lon qilindi va kutubxonaga yangi maqom 
berildi.
2011-yil noyabr oyida kutubxona uchun zamonaviy me’mor- 
chilik yutuqlaridan bunyod etilgan bino ishga tushirildi. 
Prezidentimizning 2012-yil 20-martdagi «Alisher Navoiy nom i­
dagi 0 ‘zbekiston Milliy-kutubxonasi axborot-resurs markazi 
faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to ‘g‘risida»gi 1729-sonli 
qaroridan so‘ng kutubxona faoliyatini takomillashtirishning 
yangidan yangi yo‘nalishlari bo‘yicha ish olib borildi.
Yangi bino zamonaviy talablar asosida qurilgan bo‘lib, ahoUga 
axborot-kutubxona xizmati ko‘rsatishning barcha shart-sharoitlari 
yaratilgan, oxirgi rusumdagi kompyuter texnologiyalari, telekom- 
munikatsiya vositalari, nusxa ko‘paytiruvchi va nusxa ko‘chiruvchi 
vositalar bilan jihozlangan.
«Axborot-kutubxona faoliyati to ‘g‘risida»gi Q onunning
11-moddasida Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Toshkent shahri 
va barcha viloyatlar markazida joylashgan AKMlarning vazifalari 
sifatida quyidagilar belgilandi:
• axborot-kutubxona fondini shakllantiradi va uning but saq- 
lanishini ta’minlaydi;
• elektron kutubxona va elektron katalogni shakllantiradi;
• o‘z hududlarida chiqariladigan nashrlarning majburiy nus- 
xasini oladi;
• bibliografik, ilmiy-uslubiy va madaniy-ma’rifiy ishlarni 
bajaradi;
• tegishli hududda axborot-kutubxona muassasalari faoliyatini 
muvofiqlashtiradi va ularni tashkiliy-uslubiy jihatdan ta’minlashni 
amalga oshiradi;
• respublikaning yig‘ma elektron katalogini shakllantirishda 
ishtirok etadi;
• axborot-kutubxona resurslaridan o‘zaro foydalanish uchun 
shart-sharoitlar yaratadi;
• boshqa axborot-kutubxona muassasalari bilan hamkorlikni 
amalga oshiradi;
40
www.ziyouz.com kutubxonasi

• tegishli hududda axborot-kutubxona muassasalarining 
depozitar saqlanadigan axborot-kutubxona resurslarini to‘plashni 
amalga oshiradi va ularning hisobini yuritadi;
• axborot-kutubxona markazlari qonun huijatlariga muvofiq, 
boshqa vakolatlami ham amalga oshirishi mumkin.
12-moddada axborot-resurs markazlari va ularning vazifalari 
yoritilgan. Bu markazlar asosan o‘quv muassasalari kutubxonalari 
negizida tashkil topganligi sababli ularning vazifalari awalgiga 
nisbatan ancha kengaydi. Jumladan:
• ta ’lim muassasasining ixtisoslashuviga muvofiq, ilmiy 
ta ’limga oid mazmundagi axborot-kutubxona fondini shakllan- 
tiradi va uning but saqlanishini ta’minlaydi;
• elektron kutubxona va elektron katalogni shakllantiradi;
• shaxsning ma’naviy boy va barkamol ijodiy o‘sishi uchun 
imkoniyatlar yaratgan holda o ‘zidagi va o‘zidan uzoqdagi axbo­
rot-kutubxona resurslaridan foydalanish asosida 0 ‘zbekiston xal- 
qining tarixiy, ma’naviy va madaniy merosidan foydalanuvchilami 
bahramand etadi;
• axborot-kutubxona resurslaridan o‘zaro foydalanishni ta’min­
laydi;
• boshqa axborot-kutubxona muassasalari bilan hamkorlikni 
amalga oshiradi;
• yig‘ma elektron katalogni shakllantirishda ishtirok etadi;
• madaniy, ta’lim, axborot dasturlari va loyihalarini hamda 
boshqa dasturlar va loyihalarni birgalikda amalga oshirish uchun 
ta’lim, ilmiy muassasalar va arxivlar, mahalliy davlat hokimiyati 
organlari, milliy madaniyat markazlari va boshqa tashkilotlar bilan 
hamkorlikni rivojlantiradi;
• axborot-resurs markazlari qonun hujjatlariga muvofiq, boshqa 
vakolatlami ham amalga oshirishi mumkin;
• axborot-resurs markazlarining axborot-kutubxona fondi 

Download 11,3 Mb.