Takrorlash uchun savollar
1. M am lakatim iz kutubxonachilik ishi sohasidagi islohotlarning
mazmuni va mohiyatini bayon eting.
2. Prezidentim iz tom onidan qabul qilingan 381-sonli Qarorning
maqsadi, mazmuni, ahamiyati haqida nimalarni bilasiz9
3. 2 0 1 1-yil 23-fevralda qabul qilingan 1487-sonli Qarorning maz
muni, ahamiyati. Unga ko‘ra, axborot-kutubxona muassasalarining
vazifalari xususida fikr yuriting.
4. Elektron kutubxona haqida tushuncha bering.
5. «Axborot-kutubxona faoliyati to ‘g‘risida»gi Qonunning mazmuni,
mohiyati, ahamiyati haqida nimalarni bilasiz?
6. 2012-yil 20-martdagi 1729-sonli Qarorning maqsadi, ahamiyati
xususida fikr yuriting.
3
-
403
33
www.ziyouz.com kutubxonasi
3-bob. AXBOROT-KUTUBXONA MUASSASALARINING
TURLARI VA ULARNING XUSUSIYATLARI
2006-yil 20-iyunda qabul qilingan «Respublika aholisini axborot-
kutubxona bilan ta’minlashni tashkil etish to‘g‘risida»gi Qarordan
so‘ng uning ijrosi bo‘yicha ko‘plab hujjatlar qabul qilindi.
Marnlakatimiz kutubxonachilik sohasida islohotlar davri boshlandi.
Kutubxonalar paydo bo'libdiki, ularda shu davrning, makon-
ning o‘ziga xos axborot resurslari to‘plangan, saqlangan va keyingi
avlodlarga yetkazib berilgan. Shu bilan birga, ular inson kamoloti
uchun, jamiyat taraqqiyoti uchun bilim manbayi, rivojlanish asosi
bo‘lgan.
Bugungi kunda ham axborot resurslari, asosan, kutubxonalarda
yig'ilgan bo‘lib, bu foydalanuvchilarga aynan shu kutubxonadagi
va boshqa kutubxonalar fondidagi axborot resurslaridan foydalanish
imkonini beradi. Axborot va Internet texnologiyasining rivojlanishi
kutubxonalar oldiga mavjud resurslarni tartibga solish, elektron
ma’lumotlar bazasini yaratish, axborot resurslarini koopera-
tsiyalash, ularga erkin kirish va unumli foydalanish uchun shart-
sharoitlar yaratish vazifalarini qo‘ydi. Ana shu zaruratdan kelib
chiqqan holda 2006-yil 20-iyunda Respublika Prezidenti tomo-
nidan qabul qilingan «Respublika aholisini axborot-kutubxona
bilan ta’minlashni tashkil etish to‘g‘risida»gi Qarori mamlakati-
miz kutubxonachilik sohasida axborot va telekommunikatsiya
texnologiyasini rivojlantirish va takomillashtirish uchun keng yo‘l
ochib berdi.
Qaror axborot-kutubxona bilan ta’minlashni takomillashtirish,
kutubxonachilik ishini rivojlantirish va takomillashtirish uchun
butun kutubxonachilik tizimini tubdan isloh qilishga asos bo‘ldi.
Qarordan so‘ng mamlakatimizda faoliyat yuritib kelayotgan
34
www.ziyouz.com kutubxonasi
markazlashgan kutubxonalar tizimiga barham berildi. Madaniyat
va sport ishlari vazirligi tizimidagi ommaviy, ilmiy-universal
kutubxonalar yangicha nuqtayi nazarga ko‘ra, axborot-kutubxona
va axborot-resurs markazlariga aylantirildi. Mavjud respublika,
viloyat ilmiy-universal hamda Toshkent shahar markaziy ku
tubxonasi axborot-kutubxona markazlari sifatida qaytadan tash
kil etilib, 0 ‘zbekiston Respublikasi Aloqa va axborotlashtirish
agentligi tasarrufiga o'tkazildi. Markazlashgan kutubxonalar
tizimidagi markaziy va filial kutubxonalar Oliy va o‘rta maxsus
ta’lim hamda Xalq ta’limi vazirliklari, 0 ‘rta maxsus, kasb-hunar
ta ’limi markazi tizimidagi kasb-hunar kollejlari, akademik litsey,
Xalq ta’limi vazirligi tasarrufidagi maktab kutubxonalari bilan
birlashtirilib, axborot-resurs markazlariga aylantirildi.
Endilikda ular maxsus kutubxona sifatidagi faqat o‘z o‘quv
yurtlari professor-o‘qituvchilari va talaba-o‘quvchilarigagina
xizmat qilib qolmasdan, balki aholining barcha qatlamiga axbo-
rot-kutubxona xizmati ko‘rsatuvchi axborot-resurs markazi
vazifasini bajaradi. Bu an’anaviy kutubxonachilik ishi shakllaridan
zamonaviy axborot texnologiyalari yordamida yangicha o ‘ta
takomillashgan va samarali usullarni joriy etish va foydalanishga
o‘tish zaruratini keltirib chiqaradi.
Kutubxonalar o‘z xususiy elektron resurslarini yaratishi,
mamlakatimizning yig‘ma elektron katalogini yaratishda faol
ishtirok etishlari, Internet va boshqa axborot tarmoqlaridagi ax
borot ma’lumotlaridan unumli foydalangan holda aholiga axbo
rot-kutubxona xizmati ko‘rsatishning zamonaviy yangi shakl va
usullarini ishlab chiqish uchun faoliyat yurita boshladilar.
2006-yil 20-iyunda qabul qilingan «Respublika aholisini
axborot-kutubxona bilan ta’minlashni tashkil etish to ‘g‘risida»gi
Qarorda respublika axborot-kutubxona tizimi faoliyatini muvo-
fiqlashtirish bo‘yicha Idoralararo kengash tuzish va uning vazi-
falari haqida alohida fikrlar berilgan, uning tarkibi ilova qilindi.
2007-yil 27-iyulda 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkama-
sining «Respublika axborot-kutubxona tizimi faoliyatini muvofiq-
lashtirish bo‘yicha Idoralararo kengash to ‘g‘risidagi Nizomni
tasdiqlash haqida»gi qarori e’lon qilindi va Nizom qabul qilindi.
35
www.ziyouz.com kutubxonasi
Unga ko‘ra, kengash ARM va AKM hamda kutubxonalai
faoliyatini uning yo‘nalishlariga mos muvofiqlashtirish ni amalga
oshiruvchi kollegial idoralararo organ deb belgilandi. Uning asosiy
vazifalari etib, axborot-kutubxona faoliyatidagi ustuvor vazifalarni
amalga oshirish, tarmoqlararo tashkiliy-uslubiy rahbarlikni amalga
oshirish, axborot-kutubxona faoliyatini rivojlantirish ishlarini
muvofiqlashtirish, mamlakatimiz va xorijdagi ilmiy-axborot
faoliyatini o‘rgangan holda tavsiyanomalar ishlab chiqish belgilandi.
Uning vazifasi sifatida AKM, ARM hamda kutubxonalarni
rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlarini belgilash, ular fondini
komplektlashning asosiy yo‘nalishlari, mamlakatimiz adabiyotlari,
shu jumladan, hujjatlaming majburiy nusxalari, qog‘oz va elektron
manbalardagi xorijiy nashrlar, xalqaro kitob almashish, m a’lu-
motlar bazalari va banklari bilan to ‘la ta ’minlash bo ‘yicha
tavsiyanomalar ishlab chiqish va ishlarni muvofiqlashtirish,
fondlarning fizik holatini, nashrlar, noyob fondlar va madaniy
meros yodgorliklarini saqlashni ta’minlashning chora-tadbirlari
haqida tavsiyanomalar ishlab chiqish, mamlakatimiz va xorijiy
nashrlarga obuna bo‘lishga budjet, valuta mablag‘larini taqsim-
lash, kutubxonachilik sohasidagi ilg‘or texnologiyalar negizida
kutubxona kadrlarini tayyorlash va qayta tayyorlash bo‘yicha
takliflarni ko‘rib chiqib, Vazirlar Mahkamasiga kiritish, barcha
turdagi me’yoriy hujjatlaming ishlab chiqilishini ta ’minlash,
kutubxonachilik ishiga yangi axborot texnologiyalarini joriy etish
ishlarini muvofiqlashtirishdan iborat etib belgilandi.
Bundan tashqari, kengash kutubxonachilik ishini rivojlan
tirishning istiqbolli dasturlarini va yo‘nalishlarini ishlab chiqish va
amalga oshirish, kutubxonalarnmg kitob savdosi tashkilotlari, OAV
bilan hamkorligini o‘rnatish, ularning fondlarini shakllantirish,
ulardan foydalanish, adabiyotlarni nashr etish va qayta nashr
etish bo yicha takliflar tayyorlash, mehnat sharoitlarini yaxshilash,
kadrlar bilan ta’minlash, elektron kataloglar tashkil etish ishini
rivojlantirish, elektron resurslardan foydalanishning korporativ
tizimlarim, noyob kitoblami raqamlashtirish markazlarini tashkil
etish bo yicha ilmiy-texnik loyihalarni ishlab chiqish, ish tajribala-
rini о rganish, ommalashtirish, o‘zaro axborot almashinuvini yo‘lga
36
www.ziyouz.com kutubxonasi
qo'yish, xalqaro hamkorlikni o‘rnatish, respublika va xalqaro ilmiy
anjumanlarni tayyorlash va o‘tkazish vazifalarini bajaradi. Shu
ma’noda Kengash tomonidan AKM va ARMlari nizomlari,
ulardan foydalanish tartibi haqidagi m e’yoriy hujjatlar tayyor-
landi va joylarga yetkazildi. Kutubxonachilik, nashriyotchilik ishi
va arxiv ishi sohasida qo'llaniladigan asosiy standartlar va boshqa
me’yoriy hujjatlar aniqlanib, ularni tarjima qilish va qayta ishlab
chiqish ishlari olib borilmoqda.
0 ‘zbekiston Respublikasining «Axborot-kutubxona faoliyati
to‘g‘risida»gi Qonuni 3-bobida mamlakatimizda axborot-kutubxona
tizimi belgilab berilgan. Uning 9-moddasida axborot-kutubxona
tizimi hamda axborot-kutubxona muassasalarining turlari qonu-
nan tartibga solinib, ta ’rif beriladi. Qonunda belgilanishicha,
axborot-kutubxona tizimi yagona tashkiliy va uslubiy ta ’minot
asosida faoliyat ko‘rsatuvchi
| 