Noan’anaviy (ta’lim jarayoni markazida o‘quvchi bo‘lgan)
o‘qitish metodlarining
Afzalliklari
•
O‘qitish mazmunini yaxshi o‘zlashtirishga olib kelishi.
•
O‘z vaqtida aloqalarning ta’minlanishi.
•
Tushunchalarni amaliyotda qo‘llash uchun sharoitlar yaratilishi.
•
O‘qitish usullarining turli xil ko‘rinishlari taklif etilishi.
•
Motivastiyaning yuqori darajada bo‘lishi.
•
O‘tilgan materialning yaxshi eslab qolishi.
•
Muloqotga kirishish ko‘nikmasining takomillashishi.
•
O‘z- o‘zini baholashning o‘sishi.
•
O‘quvchilarning predmetning mazmuniga, o‘qitish jarayoniga
bo‘lgan ijobiy munosabati.
•
Mustaqil fikrlay oladigan o‘quvchining shakllanishiga yordam
berish.
•
Nafaqat mazmunini o‘zlashtirishga yordam bermay, balki tanqidiy
va mantiqiy fikralashni ham rivojlantirish.
•
Muammolarni yechish ko‘nikmalarining shakllanishi.
55
Kamchiliklari
•
Ko‘p vaqt talab etilishi.
•
O‘quvchilarni har doim ham keraklicha nazorat qilish
imkoniyatining pastligi.
•
Juda murakkab mazmundagi material o‘rganilayotganda ham
o‘qituvchi rolining past bo‘lishi.
•
«Kuchsiz»
o‘quvchilar
bo‘lganligi
sababli
«kuchli»
o‘quvchilarning ham past baho olishi.
O‘qituvchining o‘zi ham yaxshi rivojlangan fikrlash qobiliyatiga va
muammolar yechish ko‘nikmalariga ega bo‘lishining talab etiladi.
Quyida o‘quv jarayoninig mazmuniy qismlari (2- jadval) keltirilgan.
Jadval 2. O‘quv jarayonining mazmuniy qismlari
O‘qitish jarayonidagi mavjud an’anaviy ta’lim bilan qurollangan
ta’lim muassasalari endilikda o‘z oldiga qo‘yilgan davlat va ijtimoiy
buyurtmani amalga oshirishga ojizlik qilmoqda.
56
Taniqli didakt olim M.N. Maxmutovning fikriga ko‘ra, o‘quv
jarayonini tashkil etishning an’anaviy sxemasi o‘quvchilarning fikrlash
qobiliyatini yetarli darajada rivojlantira olmaydi, ularning bilimga
bo‘lgan ehtiyojlarini, fanga bo‘lgan qiziqishlarini qondira olmaydi, faol
fikrlashni hamda bilishni e’tiqodga, e’tiqodni esa ongli ijtimoiy
maqsadga muvofiq faoliyatga aylantirishni ta’minlay olmaydi.
Maktab, kasb- hunar kolleji va oliy o‘quv yurtlari o‘qituvchilarining
ilg‘or tajribalari yoritilgan materiallarni o‘rganish, shuningdek,
kuzatishlar va suhbatlardan ma’lum bo‘lishicha, ularning ko‘pchiligi o‘z
amaliy faoliyatlarida kuchsiz avtoritar motivga asoslangan bir xildagi
o‘qitish jarayonlarini qisman o‘zgartirgan holda foydalanishadi. Bunday
hollarda o‘zlashtirishning yuqori darajasiga deyarli erishib bo‘lmaydi.
Haqiqatan ham, an’anaviy ta’lim jarayonini zamonaviy pedagogik
texnologiyalarga asoslangan noan’anaviy ta’lim jarayoni bilan
taqqoslaganda ular o‘rtasidagi farq aniq ko‘zga tashlanadi. (3- Jadavalga
qarang).
Ta’lim jarayonining
o‘ziga
xos
bosqichlari,
xususiyatlari
An’anaviy
ta’lim
jarayoni
Zamonaviy pedagogik
texnologiyalarga
asoslangan noan’anaviy
ta’lim jarayoni
Pedagogik
munosabatlar tipi.
Sub’ekt- ob’ekt
Sub’ekt- ob’ekt
Pedagogik
munosabatlar tipi.
Avtoritor
Insonparvarlashtirish
va demokratlashtirish,
o‘zaro hamkorlik.
Darsning maqsadi
Bilimlarni
o‘zlashtirish,
ko‘nikma
va
malakalarni
hosil
qilish,
o‘quv
materialini tushunish.
Shaxsning qiziqishi,
motivini
ivojlantirish,
aqliy, ma’naviyahloqiy,
ruhiy
va
jismoniy
barkamolligini
ta’minlash.
Ta’limning
harakatlantiruvchi
kuchi
Tahdid,
buyruq,
ta’qiqlash, jazolash,
baho,
boshqalarga
taqqoslab,
shaxsni
kamsitish
yoki
rag‘batlantirish.
Bilish
quvonchi,
o‘zidagi
ijobiy
o‘zgarishlarni
xis
qilish, o‘ziga va o‘z
bilimiga
ishonchning
paydo bo‘lishi, o‘zini
va boshqalarni hurmat
57
qilish,
o‘zaro
hamjixatlikka
asoslangan
qulay
ijtimoiy
psixologik
muhit
O‘quvchining vazifasi Axborotni
qabul
qilish,
yodlash,
axborotni
qayta
ishlamagan
holda
javob
berish
va
tegishli bahoni kutish.
O‘quv topshiriqlari va
muammoni hal etishga
oid individual, guruhli
izlanishlarda
ishtirok
etish,
doimo
o‘z
bilimini boyitish va
mustahkamlash
maqsadida
muntazam
va sidqidildan mehnat
qilish, o‘zini, iqtidorini
namoyon etish.
Ta’limning yakuniy
natijasi.
DTS
va
dastur
talablariga mos bilim,
ko‘nikma
va
malakalarning
shakllaniiga erishish.
O‘quvchilarning aqliy,
ma’naviy-
ahloqiy,
jismoniy,
ruhiy
barkamolligiga
erishish,
bilimlarni
egallash
usullari,
o‘zlashtirgan bilimlarni
yangi,
kutilmagan
vaziyatlarda qo‘llashga
o‘rgatish, o‘z ustida
mustaqil va muntazam
ishlash ko‘nikmalarini
hosil qilish.
Jadval 3. An’anaviy va noan’anaviy ta’lim turlarining o‘zaro taqqoslash
An’anaviy ta’lim texnologiyalariga asoslangan ma’ruza, seminar,
sinov darslarining ta’lim jarayonida tutgan o‘rni va qimmatini
kamaytirmagan holda, ularni hozirgi zamon talablari asosida
takomillashtirish yo‘llari ustida qayg‘urish zarur.
Mazkur
darslarni
takomillashtirishda
quyidagilarga
e’tibor
qaratilishi ko‘zda tutiladi:
Pedagogik
munosabatlarni
insonparvarlashtirish
va
demokratlashtirish. Hamkorlik pedagogikasiga amal qilish.
58
1.
Ta’lim jarayonini demokratlashtirish. O‘quvchilarga tanlash
huquqini berish.
2.
O‘quvchilarning
bilish
faoliyatini
faollashtirish,
o‘zaro
hamjihatlikka asoslangan qulay ijtimoiy – psixologik muhit yaratish.
3.
O‘quvchilarning ijodiy va mustaqil ishlarini samarali tashkil etish.
4.
Ma’ruza, seminar va amaliy mashg‘ulotlarda zamonaviy ta’lim
texnologiyasi elementlaridan foydalanish.
Bugungi
ta’lim
jarayoni
pedagogning
shaxsga
bo‘lgan
insonparvarlik munosabati bolalarni sevish, ularning taqdiri uchun
qayg‘urishi, bolalarga ishonchning yuqoriligi, o‘zaro hamkorlikning
vujudga kelishi, muloqot madaniyatining yuqori darajada bo‘lishi, ta’lim
oluvchilarni to‘g‘ridan- to‘g‘ri majburlashdan voz kechish va aksincha
ijobiy rag‘batlantirishning usutnligi tufayli ko‘zlangan maqsadga
erishish, bolalar faoliyatida uchraydigan kamchiliklarga chidamli
bo‘lish, ularni bartaraf etishning samarali usullarini qo‘llashda namoyon
bo‘lsa, ta’lim jarayonini demokratlashtirish esa o‘qituvchi va
o‘quvchilar huquqlarini tenglashtirish, ta’lim jarayonida ta’lim
oluvchilarga tanlash huquqining berilishi, o‘z fikri, nuqtai nazarini erkin
bayon etishni taqozo etadi.
Noan’anaviy ta’lim jarayoni o‘quvchilar va o‘qituvchilar
munosabatining o‘ziga xos jihati - o‘quvchilar mustaqilligi va o‘quv
faoliyatini boshqarish emas, balki hamkorlikda tashkil etish, ta’lim
olishda majburlash emas, balki o‘quvchilarni ishontirish, biror- bir
faoliyatni amalga oshirish buyruq orqali emas, balki shu faoliyatni
samarali tashkil etish, shaxsning ehtiyoji, qiziqishi, imkoniyatlarini
chegaralash emas, balki erkin tanlash huquqini berish sanaladi. Yangi
munosabatlarning asosiy mohiyati, an’anaviy ta’limda ko‘zda tutilgan
natijalarni bera olmayatgan majburan o‘qitishdan voz kechish va uning
o‘rniga:
-
o‘zaro ishonchga asoslangan talabchanlik;
- ta’lim jarayonini samarali tashkil etish orqali o‘quvchilar o‘rtasida
qiziqish uyg‘otish va ongli intizomni vujudga keltirish;
-
o‘quvchilarni
muvafaqqiyatli
bilim
olishga
yo‘llovchi
hamkorlikning paydo bo‘lishi;
-
muntazam faoliyatning tashkil etilishi;
-
tegishli talablarni jamoa orqali qo‘llashni amalga oshirish muhim
sanaladi.
|
