tashabbus, faoliyat natijalarini oldindan ko‘ra bilish va
mustaqil qaror qabul qilish,
jamoatchilik hamkorligi;
o‘rtoqlariga yordam
ko‘rsatishga
tayyorgarlik,
mehnat
kishisining qadr-qimmati tuyg‘usini rivojlantirish.
Ongli intizom. Ongli intizom axloqning tarkibiy qismi
hisoblanadi. Intizom deganda burchni bajarish - shaxsiy va
ijtimoiy, davlat, shaxsiy va jamoatchilik majburiyatlarini kam-
ko‘stsiz bajarish hamda ijtimoiy hayotda kishilarga jamiyat
qabul qilgan xatti-harakat me’yorlariga amal qilish tushuniladi.
Intizom ma’naviy va siyosiy hodisadir.
U qandaydir
alohida intizomiy tadbirlaming natijasi emas, balki tarbiya
natijasidir. Ongli intizom nuqtai nazar va e’tiqoddan о‘sib
chiqadi. 0 ‘quvchilami intizomlilikni tarbiyalash ulaming
e’tiqodini shakllantirish, umumiy madaniyatini o‘stirish,
muntazam mehnatga va vazifasini qat’iy bajarishga o‘rganish
bilan bir vaqtda amalga oshiriladi.
Axloqiy
tarbiyaning mazmuni, awalo o‘quvchilaming
amaliy faoliyatlarida, o‘qish, mehnat, jamoatchilik ishlarida,
ulaming munosabatlari xarakterida, o‘zaro ta’sir ko‘rsatish
usullari, xulq-atvor me’yorlarini o‘zlashtirishlarida namoyon
boiadi.
Axloqiy tarbiyaning mazmuni o‘quv
dasturlari va
darsliklarga joylangan boiib, u o‘quv jarayonida amalga
oshiriladi.
Axloqiy ideal hayotiy rejalar va xulq-atvor namunalarida,
hayotiy nuqtai nazarlarda namoyon boiadi. 0 ‘quvchilar
tasawurida barkamol shaxs va uning jamiyat bilan
munosabatlarida amalga oshiriladi.
Bu tasawur umumlashgan,
saylangan,
axloqiy
faoliyatning
dasturi
ko‘rinishlarida
namoyon boiishi mumkin.
Axloqiy
ideal
o‘quvchilaming
hayotiy
rejalarini
shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi. Ideal va hayotiy
57
rejalaming o‘zaro bir-biriga ta’siri o‘quvchilaming axloqiy
tuyg‘u va irodasi, o‘z-o‘zini attglashining rivojlanish darajasi
bilan bog‘liqdir. Axloqiy ideallar o‘quvchilaming jamiyatning
ijtimoiy qadriyatlari tuyg‘usidagi
tasawurlarini aks ettirish
barobarida bevosita ulaming kasbiy intilislilari bilan bog'liqdir.
0 ‘spirinlik va ayniqsa, ilk o‘smirlik yoshlarida o‘quvchilar
boshqa kishilaming asosiy xatti-harakati va ishlarini tahlil
qiladilar,
oqibatda
shakllangan
qarashlarini
o‘zgartirish
qobiliyatiga ega bo‘ladilar. Bu esa axloqiy namunalami
o‘zlashtirishlariga ijobiy ta’sir qiladi.
Har qanday ijtimoiy me’yor-siyosiy, huquqiy, axloqiy
xulq-atvomi tartibga solish vazifasini bajaradi.
Huquqiy va
axloqiy me’yorlaming o‘ziga xoslik va o‘zaro aloqadorlik
tomonlari nimada?
Axloqiy dunyoqarash tegishli yurish-turish me’yorlari
bilan chambarchas bog‘langan. Huquqiy sohada har qanday
qarashlar huquqiy normalarda mujassamlashavermaydi. Shu
bilan birgalikda axloqiy me’yor inson faoliyatining barcha
sohalarini qamrab olib, huquqiy
qonunlarga nisbatan ancha
keng tarqalgan.
Axloqiy me’yorlaming ta’sirchanligiga tartibga solish
mexanizmlari vositasida erishiladi. Ular yordamida me’yoriy
talablar shaxsning ichki zararuriy munosabatlariga, uning
axloqiy sifatlariga aylanadi.
Shunday
qilib,
axloqiy
sifatlami
shakllantirish
tarbiyachining axloqiy ong, axloqiy tuyg‘u va axloqiy fe’l-
atvomi ko‘zda tutgan holda shaxsga
butunligicha yondashish
tizimi orqali amalga oshiriladi.
58
