Gimnastika. Pedagogik nuqtai nazaridan gimnastikaning
qimmatli tomoni shundaki, u organizmga bir butun holda yoki
uning ayrim tizim va funksiyalariga tanlab ta’sir qilish
imkoniyatiga ega. Gimnastikaning asosiy, gigienik, sport,
badiiy, ishlab chiqarish, davolash turlari farqlanadi. Jismoniy
tarbiyada quyidagi vositalardan foydalaniladi: saflanish, qayta
saflanish;
predmetlarsiz va predmetlar bilan umumiy
rivojlanish - to‘p bilan, tayoq, sakrash arg‘amchisi,
bayroqchalar; arqonga tirmashib chiqish, oshib o‘tish,
muvozanat saqlash, yurish, yugurish, sakrash, uloqtirish,
elementar akrobatik mashqlar.
0 ‘yinlar - o‘yinda bolaning jismoniy kuchi rivojlanadi,
qo‘li qattiq, gavdasi egiluvchan, ko‘zi o‘tkir bo‘ladi, fahm-
farosati, topqirligi, tashabbuskorligi oshadi. Bolalar va
o‘smirlaming harakat faoliyatiga bo‘lgan tabiiy intilishlarini
qoniqtiradigan o‘yinlar jamoa bilan birgalikda iztirob chekish,
yordam qo‘lini cho‘zish, birgalikdagi harakatlaridan shodlanish
tuyg‘ularini uyg‘otadi, do‘stlik va o‘rtoqlikning mustahkam-
lanishiga yordam beradi.
Turizm. Bu o‘quvchilami jonajon o‘lkasi, mamlaka-
timizning tabiiy, tarixiy va madaniy yodgorliklari bilan
tanishtirish maqsadida tashkil qilinadigan sayrlar, ekskursiya,
safar va sayohatlardir. Turistik tadbirlarda о‘quvchilar jismoniy
toblanadilar, chidamlilikni, murakkab vaziyatlardan yo‘l topish
va harakat qilishni amaliy ko‘nikmalarini, jamoa bilan
birgalikdagi hayot va faoliyat, rahbarlik va bo‘ysunish
tajribasini egallaydilar, amalda tabiiy muhitda javobgarlik
88
munosabati normalarini o‘zlashtiradilar.
Turistik safarlami uyushtirish va o‘tkazishga (piyoda,
chang‘ida, qayiqda, velosipedda) jismoniy tarbiya o‘qituvchisi
bilan birgalikda guruh rahbari, ota-onalar, otaliqdagilar jalb
qilinadi. Ular jismoniy og‘irlikni ma’lum normaga solish,
xavfsizlik qoidalariga amal qilish va bolalarning hayoti va
sog‘lig‘ining himoyasi uchun alohida javobgardirlar. Safar
vaqtida tabiatni muhofaza qilish bo‘yicha tarbiyaviy ishlar olib
boriladi.
Sport. Jismoniy tarbiyadan sport jismoniy mashqlaming
alohida turlari bo'yicha eng yuqori natijalarga erishishga
bog‘liqligi bilan ajralib turadi. Sport texnik natijalarini aniqlash
va g‘oliblarni belgilash uchun musobaqalar o‘tkaziladi.
Musobaqalarda keskin sport kurashi sharoitida, jamoa oldida
o‘zining natijalari uchun yuksak mas’uliyat o‘quvchilami
uncha-muncha jismoniy va asab zo‘riqishlarini bartaraf etishga
olib keladi, harakatlanish va ma’naviy-irodaviy sifatlarini
namoyon qiladi, rivojlantiradi. Quyi sinf o‘quvchilari jismoniy
mashqlar (sport)ning o‘quv dasturidan joy olgan turlari
bo‘yicha musabaqalar o'tkazadilar.
Gigiena omillari jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini gigienik
ta’minlash, o‘quv mehnati, dam olish, ovqatlanish, uyqu va
boshqalami oqilona tartibga solishni o‘z ichiga oladi.
Inson organizmi hayotida hech narsa ritmdan ortiq
hukmronlik qila olmaydi. Agar inson muayyan ritmda ishlasa
va dam olsa, ovqatlansa va uxlasa, organizm faoliyatning har
bir turiga oldindan tayyorlanadi, nisbatan yengil o‘tadi, tezlik
bilan kirishadi, chunki mustahkamlangan asab aloqalarining
«ishga solish» mexanizmi ishlay boshlaydi. Ritm qo‘zg‘alish
va tormozlanishni tenglashtiradi, organizmdan uning me’yorda
va barqaror ishlab turishi uchun ajraladigan energiyaning
sarflanishini kamaytiradi.
89
Hayot va faoliyatning mehriy asosi sifatida kun tartibi
o‘quv o‘qishdan tashqari va bo‘sh vaqtni sarflashni gigienik
normalarga muvofiqlashtirishga olib keladi, mehnat qilish va
dam olishni almashlab turishning qat’iy tartibi va maqsadga
muvofiqligini belgilab beradi. Qunt bilan tuzilgan va
muntazam bajariladigan tartib kuchni sarf etish va tiklanish
muvozanatini saqlaydi, sog‘liqni mustahkamlaydi, tetik va
xushchaqchaq
kayfiyat
uyg‘otadi,
batartiblik,
aniqlik,
uyushqoqlik, intizomlilik, vaqtni his qilish va o‘z-o‘zini
nazorat qilishni tarbiyalaydi.
|
