Ichkilikbozlik va giyohvandlikka qarshi tarbiya
Ichkilikbozlik - inson aqliy va jismoniy kamolotining
dushmani. Kishilik jamiyatida inson «kayf beruvchi» bu
ichimlikni yaratibdiki, uni ichib keladi. Ammo hozirgi davrda
hatto, o‘smir yoshlar, ayollar o‘rtasida ham ichkilikbozlikka,
giyohvandlikka ruju qo‘yish hollari paydo boimoqda.
Inson onadan ichuvchi yoki kashanda bo‘lib tug‘ilmaydi.
Buni keltirib chiqaradigan bir qator sabablar mavjud. Ba’zida
to‘qlikka sho‘xlik qilib ichishadi, ba’zan tashqi salbiy ta’sir
tufayli ichishadi.
Keyingi
yillarda
yoshlar
o‘rtasida
ichkilikbozlik,
giyohvandlik kabi XX asming vabosini tarqalishiga ota-
onalaming o‘z yumushlari bilan o‘ta bandligi tufayli
bolalaming nazoratsiz qoldirilishi va ulaming turli'guruhlarga
81
qo‘shilib qolishi, bo‘sh vaqtlarini mazmunli tashkil etishga
e’tibor berilftiayotganligi, ayrim nizolar, er-xotinning ajralish
hollari, ortiqcha boylik orttirishga ruju qo‘yish, keragidan ortiq
ta’minlanganlik va boshqalar sabab bo‘lmoqda.
Ma’lumki, spirtli ichimliklar va turli narkotik moddalami
iste’mol qilish, insonning moddiy va ma’naviy rivojlanishiga
salbiy ta’sir etadi. Shuning uchun ichkilik va nashavandlik
paydo bo‘lgandan buyon undan iste’mol qilmaslikka da’vat
etib kelinadi. Axloq-odobga oid hadislarda ham bu mashhum
ichimlikdan saqlanishga da’vat etiladi. Allomalarimizdan Qozi
ibn Koshifiddin Muhammad (XVII asr) sharob ichishni uch
bosqichga bo‘ladi.
Birinchisi: ovqat bilan ozgina miqdorda ichish. Bu
bosqichda kishi uchun xursandchilik hosil bo‘lmaydi. Ammo
chanqashlik bartaraf bo‘lib, ovqat yaxshi hazm bo‘ladi. Mijozi
issiq kishilarga shu miqdordan oshirish zarardir.
Ikkinchisi: bunda xushxollik kayfiyati paydo bo‘ladi. Biroq
bosh og‘irlashib, sezgilar buzilish darajasiga bormaydi. Ko‘zni
uyqu tortish, til sustlashuvi ham bo‘lmaydi. Aql esa joyida
bo‘ladi.
Uchinchisi:
bunda til sustlashadi, aql xiralashadi,
bo‘g‘inlar qaltiraydi, ya’ni oyoqda to‘g‘ri turolmaydi, bu holat
mastlik deb ataladi. Hakimlaming ta’kidlashicha, shu darajada
ichish salomatlikka zarardir.
Kaykovus, Yusuf Xos Hojib, Beruniy, Ibn Sino, Umar
Hayyom, Sa’diy, Alisher Navoiy kabi donishmandlarimiz ham
ichkilikbozlikning zararli oqibatlarini qayd qilishib, odamlami
unga ruju qo‘ymaslikka da’vat etdilar.
Ichkilik odamni subutsiz, beburt, yolg‘onchi, razil kishiga
aylantirib qo‘yadi. U miyaga qattiq ta’sir etadi, jigami, asabni
ishdan chiqaradi, yurak faoliyatini zaiflashtiradi, me’da
faoliyatini uzaytiradi.
82
Ichimlik
ichgan
odam
or-nomus,
urf-odat
va
mulozamatlarga yomon murtosabatda, shuningdek, rahm-
shafqat degan tushunchalardan uzoqda boiadi. Bunday kishilar
o‘ta surbet, parishonxotir, nafosatsiz, didsiz jonli bir maxluqqa
aylanib qoladilar.
Hakimlarning yozishicha, ichkilikka ruju qo‘ygan kishida
quyidagi illatlar mujassam boiadi:
«Vasvasa, tentaklik, xotiraning buzilishi, aqlsizlik, uyqu
bosishi, sarosimalik, tomoq og‘rig‘i, beparvolik, befahmlik,
uyquning buzilishi, balg‘am va safroviy qaltirash «terlatuvchi»
isitma, tif, panja bo‘ginlarining og‘rig‘i, plevrit, meningit, jigar
zaifligi,
bosh og‘rig‘i, tish og‘rig‘i, issiq shishlar, issiq,
isitmalar, ishtahaning buzilishi, zehnning o‘tmaslashuvi,
tutqanoq,
qaltiroq, falaj, ko‘zdan yosh oqishi, ko‘zning
xiralashuvi ko‘z zaifligi, asablaming sustlashuvi, kam
quvvatlik, uyquda cho‘chish, bosh aylanishi va quloq
ogirligi».
Ichkilik kishilarda maqsadsiz mag‘rurlikni kuchaytiradi.
Piyonista odamning hamma harakatlari be’mani bo‘lib,
atrofdagilarga masxara boiadi. Vujudiga titroq kiradi, aql
chirog‘i xiralashadi, o‘zi qaltiraydi, og‘zi ham, so‘zi ham
be’maza
boiadi.
Kaykovus
ta’biri
bilan
aytganda:
«Sharobxo‘rlikning hosili ikki narsadir: yo bemorlik, yo
devonalikdir, chunki sharobxo‘r yo mast boiadi yo axmoq.
Agar mast boisa, devonalar jumlasidan boiadi, agar axmoq
boisa, bemorlar hisobiga kiradi, chunki xumor bemorlikning
bir navidir, demak, bunday ishga moyil boiishning nima
keragi borki, yo kishi devona boiadi yoki bemor boiadi...
Jamiyatning iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va ma’naviy
taraqqiyotiga
zarba
beruvchi
illatlardan
yana
biri
giyohvandlikdir. Giyohvandlik ham ichkilikbozlik kabi inson
salomatligining kushandasidir. Giyohvandlik atamasining
83
lug‘aviy ma’nosi giyo (X) - ba’zi o‘simliklaming shirasidan
tayyorlanadigan narkotik mahsulotlardir (nasha, qora dori,
ko‘knori va shu kabilar).
Giyohvandlik - nasha, qora dori, ko‘knori va shu kabi
narkotiklami iste’mol qilishga odatlangan odamni bangi,
nashavand, narkaman deyishadi.
Giyohvandlik esa bir yoki bir necha xil narkotik moddalar
(morfin, afyun, nasha va boshqalar)ga o‘rganib qolib, ulami
iste’mol qilmaslikdan turolmaslik, xumor tutish holatidir.
Taniqli sayyoh Xristofor Kolumb XV asrda Markaziy
Amerikadan Yevropaga giyohvand o‘simligining bargini
keltirganida, shifobaxsh modda va uning tutuni turli
kasalliklarga dori deb uning quritilgan bargidan naycha qilib
odamlarga chekishni o‘rgatganida, uning insoniy at uchun
naqadar xavfli ekanligini bilmagan bo‘lsa kerak. Shu sababli,
uni ekish va ko‘paytirishga alohida e’tibor beriladi. Birinchi
bo‘lib bu o‘simlik Yevropada shved tabiatshunosi Karl Linney
tomonidan o‘stirildi va Jan Niko degan kishi sharafiga
«nikotin» deb nom beriladi.
Nikotin tutuni tarkibida nikotin, oltingugurt, ammialc, azot,
turli efir moylari, chumoli kislotasi, sirka va valeriana kislotalari,
shuningdek, inson oraganizmi uchun zararli bo‘lgan turli zaharli
moddalar mavjud.
Giyohvandlik asosan uch turga boiinadi: ko‘knori giyohi, nasha
giyohi, tamaki giyohi. Ko‘knori giyohi tarkibida xuddi o‘tkir ta’sir
etuvchi narkotik modda bo‘lib, uning tanasidan maxsus asboblar
vositasida shilimshiq, yelimsimon modda sizdirib olinadi. Bu modda
«qora dori» deb atalib, undan iste’mol qilgan lashi jismoniy va aqliy
tomondan zaif, turli jinoyatlar sodir etishdan qaytmaydigan, bir umr
farzand ko‘rmaydigan ham bo‘lib qoladi. Surunkali «qora dori»
iste’mol qiluvchilami xalqimiz «ko‘knorilar» deb ataydi. Ko‘knorilar
jamiyat uchun ham, oila uchun ham xavfli hisoblanadi.
84
Nasha giyohini iste’mol qiluvchilar «bangilar» deb ataladi.
Nasha giyohini dumaloq holda,
sigaretalarga 'qo‘shib
chekadilar va ovqatlarga aralashtirib, geroin qon tomiriga
qo‘yish orqali iste’mol qilinadi. Bangilik insonni odamiylik
xususiyatlaridan mahrum etadi. Ular odam oidirish, o‘g‘irlik,
qaroqchilik kabi turli vahshiyliklar qilishdan ham toymaydilar.
Nasha giyohi 0 ‘rta Osiyo hududidagi ba’zi joylarda yashirin
holda ekib, o‘stiriladi. Bugungi kunda mamlakatimizda nasha
giyohining zararli oqibatlarini tugatish maqsadida uni ekuvchi
va ko‘paytiruvchilarga qarshi keskin kurash olib borilmoqda,
ular qonun tomonidan jinoiy javobgarlikka tortiladilar.
Tamaki tutuni oshqozon, gastrit, o‘n ikki barmoqli ichak
yarasi kabi kasalliklami, qonning buzilishini ham keltirib
chiqaradi, ovoz pardalarini dag‘allashtiradi.
Narkotik moddalaming qaysi turini iste’mol qilishdan qat’i
nazar, hammasi ham naslga yomon ta’sir etadi. Narkoman ayol
yoki erkakning farzandlari tug‘ma nogiron, mayib-majruh, aqli
zaif, jismoniy rivojlanmaydigan boiib tug‘iladilar.
Oilada bolaning tug‘ilishi ba’zan quvonch emas tashvish,
g‘am keltiradi. Ichuvchi ota-onadan ishyoqmas, ma’nan
qashshoq, aqlan zaif, beqaror, xunuk, badfe’l, jinnisifat, dovdir
farzandlar tug‘iladi. Bunday bolalar ota-ona uchun ham,
jamiyat uchun ham falokatdir.
Kuzatishlarimizdan shunday xulosaga keldikki, llOOga
yaqin aqli zaif bolalaming 400 tasining onasi, 700 tasining
otasi ham, onasi ham spirtli • ichimlik iste’mol qilar ekan.
Fransuz shifokori Demma 20 yil davomida eri ham, xotini ham
ichkilikbozlikka berilgan o‘nta oilani kuzatgan. Bu oilalarda
tug‘ilgan 60 bolaning 26 tasi yoshiga yetmay oigan, 6 tasi
tutqanoq, 7 tasining bosh miyasi suyilgan, 14 tasi aqli zaif
boigan, faqat 10 tasigina sogiom tugilgan.
85
Tutqanoq kasali bilan og‘rigan har 100 boladan 60 tasining
ota-onasi ashaddiy ichuvchi ekan. Ichimlik turli jinoyatlar
qilishning asosidir. Faktlarga murojaat qilinsa, 70 foizga yaqin
qotillik, 80-90 foiz bezorilik, asosan mastlikda ro‘y berar ekan.
Agar spirtli ichimliklar iste’mol qilish 35 foizga kamaytirilsa,
qotillik 40 foiz, bezorilik 25 foizga kamayadi. 100 gramm aroq
ichish inson jismidagi faol ishlayotgan 7.500 to‘qimani yo‘q
qiladi. 75 gramm aroq iste’mol qilgandan so‘ng muskullaming
kuchi 20—40 foizga kamayadi. Bu esa mehnat unumdorligini
pasayishiga olib keladi.
Erkak kishi alkogolizmga o‘rganish uchun 7-10 yil doimiy
ichishi kerak boisa, ayol 1-3 yil mobaynida o‘rganib qoladi.
13-14 yoshli o‘g‘il yoki qiz bolaga beriladigan 1 qadah vino
katta yoshli odamning bir shisha aroq ichgani kabi yomon
ta’sir etadi.
Oilada ichkilikbozlikmi, giyohvandlikmi, kashandalikmi,
nosvoy chekishmi, qaysi biri mavjud ekan, bunday oilada
sogiom
fikrli
farzand
kamoloti,
oilaviy
baxtiyorlik,
hamjihatlik,
o'zaro
ma’naviy-madaniy
hurmat-izzatning
boiishi mumkin emas.
Oilaning pok turmush tarzi, dunyoqarashi, ota-onaning
halolligi, pokligi, mehnatsevarligi, e’tiqodi, farzandlami
ichkilikbozlikdan, giyohvandlikdan, kashandalikdan asrovchi
mezon hisoblanadi.
Ichkilikbozlik,
giyohvandlik,
kashandalikning
oldini
olishda barcha taiim muassasalari, oila va jamoatchilik
hamkorligi alohida o‘rin tutadi.
| 