|
M. J. Mutalipova xalq pedagogikasi toshkent
|
| bet | 28/72 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 32,76 Mb. | | #236345 |
Bog'liq 74. Xalq pedagogikasi.Mutalipova M.JУ ог oyida nishonlanadigan «8иу БауП» - «Angom Ьаугагт» О'Ла
Оэ1уо iqlimi sharoitida suvga Ьо‘^ап 1аЬНу еЬ%(у asosida shakIlangan. Suvning qadriga уейзЬ, и т 15гс^ qilmaslik, е’г о г ^ Ь каЫ х15Ы агт 1агЫуа1азМа шЬЬи bayramning аЬагтуаН кайа Ьо‘^ап. Уог oylarining oxiridan ЬозЫаЬ игит зауП, яоуип зауП, апог, апрг вауШап, ШгН- Штап 1аЬ1а1 уа теЬпа! Ьаугат1ап nishonlangan.
« Sada» Ьаугагт qadim da о 1о у каэЬГ е й ^ а п кип deb nishonlangan. Ы о т dini к т Ь к е^ ас Ь , Ьи Ь ау гат у о ^о 1 а Ь о ^ ап , 1 ект uning Ьа'г1 е1етеп11ап Ь о г ^ kunga qadar saqlanib qolgan. Маза1ап, Ьа’г1 у П оуа П а^а ке Н п т о 1о у ай'ойёа ау1ап1тзЬ udumi ЬогЬ Ь а т Ьог.
D ehqonchilik ЬПап bog‘liq ju d a ко‘р тагоз1 т 1 аг qatorida «БЬох- тоу 1 аг» а 1 о 1 ^а quvonch уа 1ап1апа ЬПап nishonlangan, Ьи кип dalaga qo ‘sh с ^ а п з Ь к и т sifatida Ь ау гат qilingan. Ви Ь ау гат ЬПап Ь с^‘^ ] udum lar к1зЫ 1агт Ьапу1Ьаи1кка, теЬгН b o ‘lishga уа теЬпа1зеуагНкка undagan.
25 Каримов И.Л. Юксак маънавият - енгилмас куч. Т.: Маънавият, 2008.-35-бет
57
Qurg‘oqchilik paytida yom g‘ir chaqirish marosimi, shamol chaqi- rish va uni to‘xtatish rasm-rusumlari o ‘tkazilgan. Qishga tayyorgarlik tashvishlari bilan bog‘liq «Oblo baraka» marosimida hasharchi - o‘rimchilar bug'doy o ‘rim ining oxirida bir parcha o ‘rilmagan yer qolgach, har tomondan o ‘rib, o ‘sha yerga intiladilar. Har bir hasharchi oxirgi bug‘doy tutamini o ‘rib olishga harakat qilgan va shu tutamni «ona bug‘doy» deb ataganlar. Kimki birinchi b o iib oxirgi tutamga yetib kelsa, «yetdim, yetdim, yetdim, Oblo baraka bersin», deb uni o ‘rib oladi. Ona bug‘doy shu holigacha bog‘lanib, uyga olib boriladi va bahorgi ekish paytigacha saqlanadi. Ekin ekish boshlanganda ona bug‘doy tozalanib, bir qismi u ru g iik donga, bir qismi yanchilib, unga aralashtirib, non-patir yopiladi. Yopilgan non-patir dalaga olib chiqilib, don sepishga chiqqan dehqonlarga ulashib berilgan.»24
Bu urf-odatlar va marosimlarda yoshi kattalar ulugiangan, halqimiz kelajakka umid va ishonch bilan qarashni o ‘rganganlar.
Jo‘rachilik va ulfatchilik asosida tashkil qilinadigan «gap» hozirgacha saqlanib kelayotgan urf-odatlardan biri. Unda turli tarbiyaviy mazmundagi suhbatlar uyushtirilgan, ashula va raqslar ijro etilgan, mehmonnavozlikning o ‘zbekona udumlariga rioya qilingan.
Diniy bayramlarimizdan Ramazon va Qurbon hayiti insonparvarlik xarakteriga ega b o ig an bayramlar safiga kiradi. Bu bayramlarning kelib chiqishi, mohiyati haqida juda ko‘p m aium otga egasiz, shu bois hayit bayramlari bilan bog‘liq ba’zi bir urf-odat va udumlar haqida to ‘xtal- moqchimiz. Ramazon hayiti Ramazon oyining yakunida nishonlanadi. Ramazon oyining uchinchi kunidan boshlab eshikma-eshik yurib «Yo ramazon» qo‘shig‘i ijro etiladi. Quyida shu qo‘shiqdan namunalar keltiramiz:
Yo ramazon aytib keldik eshigingizga , Q o‘chqordek o ‘g ‘il bersin beshigingizga. Yo ramazon, yo ramazon.
Sum-sum tilla, sum tilla, suvga solsa botmasin, Xudo bergan keng davlat tepkilasa ketmasin, Yo ramazon, yo ramazon.
Q o‘y-qo‘zingiz boshiga chopsa otlar yetmasin, Osmondagi oyingiz ming yilda ham botmasin, Yo ramazon, yo ramazon.
Farzandingiz ko‘p bo‘lsin, dushmaningiz cho‘g ‘ boisin, Oltiningiz qop b o isin , qator-qator saf boisin,
)Ka66opoß M. yiöeicnap. T.: IIIapK. 2008. 154-6.
58
Yo ramazon, yo ramazon.
Chopqillashsin toyingiz, mingdan oshsin qo‘yingiz, Oppoq b o isin uyingiz, yerga yetsin molingiz,
Yo ramazon, yo ramazon.
Elga katta to‘y bering, ming yilgacha gap boisin, Gapginangiz doimo elu-yurtga jup boisin,
Yo ramazon, yo ramazon.
Yaylovingiz h o i b o isin , bug‘doyingiz mo‘1 b o isin , Qush sayratib turgani bogingizda gul boisin,
Yo ramazon, yo ramazon.
Qaysi otga minsangiz uloq oling har to‘ydan, Buvingizni q o i i arimasin hech moydan,
Yo ramazon, yo ramazon.
Har yil boqqan qo‘yingiz b o is in qo‘sha qo‘zidan, Ichgangina suvingiz b o is in buloq ko‘zidan,
Yo ramazon, yo ramazon.
0 ‘g ioningiz sher b o isin , qizginangiz oy boisin, Qadam bosgan joyida omad doim yor boisin,
Yo ramazon, yo ramazon.
«Ramazon» qo‘shig‘ini aytuvchilar inson zotiga, uning oilasiga shu tariqa yaxshi niyat bildirganlar, uy egalari ko'ngildan chiqarib bergan pul yoki oziq-ovqat mahsulotlarini o ‘zaro teng b o iib , mahalladagi bemorlar, muhtojlarga ham ulashganlar. Demak, «Ramazon» qo‘shig‘ini aytishdan maqsad odamlarga ezgu niyat bildirish, sog'lik, omonlik, to‘kin-sochinlik va osoyishtalik tilash hamda kam ta’minlangan oilalarga yordam berishdan iborat boigan.
Hozirgi kunda ham bolalar bu qo‘shiqni ijro etishmoqda, lekin qo‘- shiq boshidagi ikki misrani biladilar, xolos. «Ramazon» qo‘shig‘ining tarbiyaviy ahamiyatini e ’tiborga olib, maktabgacha va boshlangich ta’lim tizimida qo‘shiqning matnini o ‘rgatish, mazmunini tushuntirish lozim boiadi.
Xalqimizning ajoyib o ‘yin-odatlaridan biri «Qorxat» yozish b o iib ,
bu odat hozirgi kunda deyarli unutilgan. Bu o ‘yin-odat xalqimizning serhimmat, q o i i ochiq, saxiy, tanti xalq ekanligini namoyish etgan. Uning qoidasi va shartlari quyidagicha boigan: «Avvalo qorxat birinchi qor yoqqan kuni jam oa b o iib , she’riy shaklda yozilgan, bu xalqimizning shoirta’bligidan darak beradi. Qorxat yozish y ig in ida shoirlar, baxshilar, zukko, hozirjavob va fozil kishilar ishtirok etishgan. Qorxat
59
yozish kechasi she’rxonlik, kitobxonlik, baxshichilik, askiyabozlik, donishmandlar suhbatiga aylanib ketgan. Qorxatda uning shartlari bitilgan. Qorxat yozuvchining vakili xatni egasiga qorxatligini bildirmay topshirgan-u, qo‘lga tushib qolmaslik uchun belgilangan masofagacha qochgan. Aks liolda maktub jo ‘natgan taraf shartlami bajarishi lozim bo‘lgan. Qorxat shartlarida noz-ne’matni dasturxonga to ‘kib, katta ziyofat berish aytilgan, bu ziyofat hamma uchun bayram tusini olgan. Uy egalari qorxat yozgan tomonni izzat-ikrom bilan kutib olishgan.»
Qorxat, garchi hozirgi kunda unutilib borayotgan bo‘lishiga qaramay, xalq bag‘rining kengligi, o ‘zbek dasturxonining to ‘kinligi, zukko va sersahovat udumlarimizdan biri sifatida milliy urf-odatla- rimizning ajoyib namunasi bo‘lib qolaveradi.
Xalqimizda shuningdek, raqamlar bilan bog‘liq turli urf-odatlar, e ’tiqodlar va tushunchalar hanuzgacha mavjud. Xalq og‘zaki ijodida 3, 4, 5, 7, 9, 40 raqamlari sehrii son hisoblanadi. Kelinni olov atrofidan uch marta aylantirish, marhumning «uchi», «yettisi», «qirqi»ni o ‘tkazish, to'ylarda « to‘qqiz tovoq» berish, bemorlarni chillayosin qilish kabi udumlar xalqimizning aynan shu «sehrii sonlar» bilan bog‘liq qarashlari asosida paydo bo‘lgan. Xalqimiz o ‘ttiz (30) sonini unchalik yoqtirmaydi va « o'ttizda o ‘tin bo'lgan» deydi. Lekin qirq (40) soniga hurmat bildirib,
«qirqida qirchillama bo‘ldi», «qirqi chiqdi», «qirqiga chidagan qirq biriga ham chidaydi», - deydi. 0 ‘n besh (15) raqami xosiyatli sanaladi. Buni « o‘n besh kunlik oydek», «boMaman deganning bolasi o 'n beshida bosh bo‘lar» kabi maqollarida ko‘rishimiz mumkin. 0 ‘n sakkiz (18) raqami ham xosiyatli. 0 ‘n sakkiz ming olam, o ‘n sakkizga kirmagan kirn bor, o ‘n sakkiz yashar yigitdek kabi ifodalardan bu raqamga hurmat bilan qaralganini ko^ramiz.
Nasroniylar o ‘ttiz uch (33) sonini payg‘ambar Isoning umr yoshi sifatida hurmat qilishadi (u 33 yoshida chormixga tortilgan), biz musulmonlarda esa 63 sonini Muhammad payg‘ambarimizning muborak yoshi deb e ’zozlanadi. Hozir ham xalqimizda 63 yoshga yetgan kishilarning « payg‘ambar yoshi»ga yetganligi munosabati bilan elga dasturxon yozish odati bor.
Yetti (7) raqamiga xalqimiz alohida e ’tibor bilan qaraydi. Oftobda yal-yal tovl.anuvchi kamalakning rangi qizil, za’faron, sariq, yashil, zangori, ko‘k, binafsha kabi yetti xil ranglardan iboratligini, Q ur’onning birinchi «Fotiha» surasi ham yetti oyatdan iborat ekanligini ta’kid- lashadi.
|
| |
