Lof - hazil-mutoyibaga asoslangan janr bo‘lib, biror voqeani o‘ta bo'rttirib aytishdir.
Termalar - ijtimoiy hayotdagi turli hodisalar, shaxs va jonivor- laming ta’rifi va tanqidiga bag‘ishlangan, pand-nasihat, odob-axloq haqida yaratilgan, 10-12 satrdan 150-200 dsn misragacha bo‘lgan lirik, liroepik she’r bolib, baxshilar tomonidan kuylanadi.
Latifa - arabcha «latif» so‘zidan oiingan bo‘lib, «nozik»,
«yoqimli», «zarif» degan ma’nolami anglatadi. Mayin kinoya, qochiriqlar ishtirok etuvchi kulgili, kichik hajmli hikoyalardir. Latifalardagi Nasriddin Afandi xalqninng yuksak ideallarini, orzu- istaklarini aks ettiruvchi obrazdir. U o‘ta aqlli, so‘zamol, nozik tabiatli, katta hayotiy tajribaga ega bo‘lgan mehnatsevar, insonparvar, adolatli, mehr-oqibatli, xushta’b, qiziqchi shaxs sifatida namoyon bo‘ladi.
Latifada har bir davming yutuq va kamchiliklari Afandi obrazi orqali o‘z ifodasini topadi, shu bois u o‘zbek xalq og‘zaki ijodining hamisha navqiron, hozirjavob, ommabop janri hisoblanadi.
Misol: Nasriddin Afandiga: «Asal bilan sirka qo‘shilmaydi, ular birga tanovul qilinmaydi», -dedilar. «Nega endi qo‘shilmas ekan», -deb yarim kilo asal bilan yarim kilo sirkani aralashtirib, ichib yubordi. Biroz o‘tgach, yuzining ko‘karayotganligini ko‘rgan sheriklari: «Ha, asal bilan sirka bir-biriga qo‘shilmaydi-a? -deyishganda, Afandi past kelmay:
«Yo‘q, nega endi, asal bilan sirka bir-biriga qo‘shilib olib, meni o‘rtadan chiqarib tashlamoqchi bo‘lishyapti!..»- dedi.
Ko‘rib turganimizdek, xalq pedagogikasining manbai sifatida xalq og‘zaki ijodining o‘mi beqiyos bo‘lib, yosh avlodning kamol topishida uning tarbiyaviy ta’siri juda kuchlidir. Ayni choqda, xalq og‘zaki ijodidagi pedagogik g‘oyalar o'zbek klassik adabiyotiga, yozma adabiyotdagi g‘oyalar esa xalq og‘zaki ijodiga ta’sir ko‘rsatadi, natijada mushtarak pedagogik qarashlar tarkib topib boradi. Jumladan, hind xalqining «Kalila va Dimna», Nizomul Mulkning «Siyosatnoma», Nosir
41
Xisravning «Saodatnoma», «Ro‘shnoma», Yusuf xos Xojibning
«Qutadg‘u bilig», Mahmud Qoshg‘ariyning «Devonu lug‘otit turk», Ahmad Yugnakiyning «Xibatul haqoyiq», Kaykovusning «Qobusnoma» kabi buyuk asarlarida xalq og‘zaki ijodidagi pedagogik g‘oyalar muhim o‘rin egallaydi.
Xalq og‘zaki ijodida yoshlami insoniy fazilatlarga odatlantirish borasida juda ko‘p misollar mavjud. Masalan, «halollik» va «to‘g‘rilik» so‘zlari bir ma’noda ishlatilishini quyidagi maqollarda ko‘rishimiz mumkin:
-T o‘g‘ri o'zadi, egri to‘zadi.
-T o‘g‘ri bo'lsang yetarsan murodga, egri bo‘lsang qolarsan uyatga.
Halollik va rostgo‘ylikni tarbiyalash, ya’ni bolalarni rost so‘zlashga odatlantirish birinchi navbatda oila tarbiyasiga bogMiqligi qator xalq og'zaki ijodi namunalari, maqol, ertak va dostonlarda aks etgan:
-Qush uyasida ko‘rganini qiladi.
- Yolg‘onchiga qo‘shilma, rost so‘zingni yashirma.
Qo‘shnilarini bir necha bor uyimga o‘t ketdi deb aldab, haqiqatdan uyiga o‘t tushganda hech kim yordamga kelmay, xonavayron bo'lgan yolg‘onchi haqidagi ertak, «To‘g‘ri va egri», «To‘g ‘rilik-boylik» kabi ertaklarning so‘nggida doimo to‘g‘rilik, halollik, rostgo‘ylik g‘olib chiqadi.
Xalq pedagogikasida kamtarlik hamisha ardoqlanadi, maqtan- choqlik esa qoralanadi. Buni quyidagi maqollarda ko‘rish mumkin:
-Nonni katta tishlasang ham, gapni katta gapirma.
- G ’ururlik g‘urbatga solar.
- Kamtarga - kamol, manmanga - zavol.
-Manmanlik - xudo urganlik.
Haqiqiy kamtar kishilar sahiy va sahovatli bo‘la olishi ham xalq og‘zaki ijodida o‘z aksini topgan. Insonning saxiy yoki baxil bo‘lishi dastavval oilada aka-uka, opa-singil munosabatlarida shakllanadi va rivojlanadi. Buni quyidagi maqollarda ko‘rish mumkin:
-Saxiy topsa barcha yer, baxil topsa bosib yer.
-Saxiy bilan xasis bir quduqdan suv ichmas.
Xalq pedagogikasida «yaxshi kishilar» hamma oliyjanob insoniy fazilatlami o‘zida mujassamlashtirgan kishilar, «yomon kishilar» ana shu fazilatlardan mahrum bo‘lgan kishilar ekanligi haqida ham qator misollami topish mumkin:
-Yaxshi bilan bo'lsang yo‘ldosh, og‘ir ishingga qo'ldosh.
42
Yomonga boMsang yoMdosh, tegar boshingga oxiri tosh.
Muxtasar qilib aytganda, yaxshi insonlarga xos fazilatlaming sanog‘i ko‘p, unga xalq og‘zaki ijodida keltirilgan namunalar ham behisobligi bois xalq pedagogikasida xalq og‘zaki ijodining o‘rni va ahamiyati beqiyosdir. Shu sababli ham ma’naviyatimiz, madaniyati- mizning bebaho boyligi boim ish xalq og‘zaki ijodi namunalarini yanada chuqurrok o‘rganish juda muhim ahamiyat kasb etadi.
Ming yillik madaniyatimiz tarixida xalqimiz badiiy tafakkurining mahsuli sifatida yuzaga kelgan nafis so‘z san’ati durdonalari behisob. Ana shu ma’naviy namunalarni o‘zida mujassam etgan badiiy og‘zaki ijod turlaridan biri eposdir. Epos mazkur xalq haqidagi barcha ma’lu- motlarni qomusiy qamrab oluvchi janrdir. «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun- da yosh avlodni ma’naviy, jismoniy barkamol qilib tarbiyalashda qadi- miy, milliy qadriyatlarning o‘rni alohida ta’kidlangan. Bu qadriyatlar- ning tarkibiy qismi bo‘!gan dostonlar yoshlarga insoniy fazilatiarni sing- dirishda, ularni komil inson qilib tarbiyalashda katta ahamiyatga ega.
0 ‘zbek xalq og‘zaki ijodida dostonlar avlodlar dunyoqarashi va pedagogika olamining ko‘zgusi bo‘lib, komil insonni tarbiyalashda o‘ziga xos bebaho qadriyatlardan biri hisoblanadi. Zero, xalq dostonlari qahramonlarining sarguzashtlari, ulaming qiyinchiliklarni yengib, har jihatdan chiniqib borishi har bir yosh uchun ibratdir. Dostonlar xalqning o‘zligini, tilini, urf-odatlarini, qadriyat va an’analarini ifodalab beruvchi ko‘zgu ekanligini yuqorida ta’kidladik. Xalq donishmandligi ruhi bilan sug‘orilgan dostonlami chuqur va atroflicha o‘rganish esa yosh avlodning ma’naviy kamolotini yuksaltirishga xizmat qiladi.
«Doston» so‘zi qissa, hikoya, shonu shuhrat, sarguzasht, ta’rif va maqtov ma’nolarida ishlatiladi. Adabiy termin sifatida yirik hajmli epik asar nazarda tutiladi. Dostonlarda tasvirlangan voqea-hodisalar yakka shaxs - favqulodda kuch-qudratga ega bo‘lgan xalq idealidagi bahodir atrofiga birlashtiriladi. Badiiy adabiyotda asosan ikki usulda yaratilgan dostonlar bor. Birinchisi, asrlar davomida xalq og‘zaki ijodida baxshilar tomonidan og‘zaki tarzda kuylab kelingan dostonlar bo‘lsa, ikkinchisi, yozma shaklda shoirlar tomonidan ijod qilingan dostonlardir. Masalan.
«Alpomish», «Go‘ro‘g‘li» turkumidagi dostonlar, «Malikai ayyor»,
«Ravshan», «Kuntug‘mish», «Rustamxon» kabilar og‘zaki doston namunalaridir. Yusuf Xos Xojibning «Qutadg‘u bilig». Haydar Xorazmiyning «Gul va Navro‘z», A.Navoiyning «Hayratul abror»,
«Farhod va Shirin», «Layli va Majnun» kabi asarlari esa yozma adabiyotdagi dostonlar hisoblanadi. Og‘zaki ijoddagi dostonlami
43
baxshilar kuylaydilar. Qadimda «Baxshi» so‘zi xalqona usullar bilan bemorni davolovchi «tabib», ayrim hududlarda «ustoz» ma’nolarini anglatgan. Bugungi kunda «xalq dostonlarini kuylaydigan san’atkor» ma’nosini bildiradi. Dostonlar ham she’riy, ham nasriy parchalardan iborat bo‘lib, baxshi soz chertganda sozanda, she’riy parchalarni kuyga solib aytganda xonandaga aylanadi. Ijrochi baxshilar do‘mbira, tor, dutor chalib, qo‘biz chertib doston aytganlar. Shu bois dostonchilik kechalari tinglovchilar uchun katta bayram bo‘lgan. Bunday kechalarda odamlar o‘rtasidagi hamma ginaxonliklar unutilgan, turmush tashvishlari chekingan. Folklorshunoslar tomonidan Fozil YoMdosh o 'g 'li, Ergash Jumanbulbul o ‘g‘li, Islom shoir, Po'lkan shoir, Amat baxshi, Murod baxshi, Qurbannazar Abdullaev (Bola baxshi) kabi o ‘zbek xalq baxshilaridan 150 dan ortiq (variantlari bilan 400 dan ortiq) dostonlar yozib olingan boMib, ularning ko‘pchiligi alohida-alohida kitoblar sifatida nashr etilgan. Dostonlar mazmuniga ko‘ra qahramonlik, jangnoma, romantik, tarixiy, kitobiy kabi bir necha turlarga tavsiflanadi.
Dostonlarda ezgulik, ozodlik, vatanparvarlik, xalqparvarlik, qahramonlik kabi insoniy g'oyalar mislsiz mahorat bilan tarannum etilgan va insonni hamisha ma’naviy kamolot sari yetaklagan.
Ana shunday umrboqiy asarlardan biri «Alpomish» dostonidir. 0 ‘n asrki bu doston nafaqat xalq tilida balki xalq dilida yashab keladi. Filolog M.Qo'shmoqovning yozishicha: «Alpomish alp bo‘lgani uchun ming yillar davomida xalq yuragida o ‘lmay yashab keladimi? Aslo! Alplik Alpomish obrazining bir qirrasi, xolos. Alpomish aslida ma’naviyat qahramonidir. U vatan mustaqilligi, xalqning ma’naviy birli- gi uchun ozodlik, ezgulik, tinchlik uchun kurashgan qahramon... Ma’na viyat qahramoni bo‘lgani tufayli ham u xalqning ideal qahramoniga aylandi. Shuning uchun o‘zbek xalqi o‘z tarixining eng qora kunlarida ham Alpomishni yuragida saqladi, undan madad oldi. Undan ibrat qilib Alpomish o‘g‘illami, Barchin qizlami voyaga yetkazdi».15
«Alpomish» dostonida ishq - muhabbat, jang lavhalari, tarixiy ma’lumotlar bor, ma’lum sabab bilan ajralib ketgan xalqni birlashtirish yo‘lida xizmat ko‘rsatgan xalq farzandining yurt ozodligi, elni birlashtirish maqsadidagi safarlari, o‘zidan son va kuch jihatidan ustun turgan dushman bilan olishuvlar aks etadi. Dostonda kattalami hurmat qilish, kichiklami izzat qilish kabi ibratli tarbiyaviy tushunchalar, oilada farzandlar fikriga quloq solish, ular bilan maslahatlashish, aka-ukaiar
15 K ÿ u iM O K O B M . « H e q a m im c a a c ÿ 3 r a cy B / ia tiH H o k h ô . . . » - T .: F . F y / io M h o m r w h « A a a Ô H C T
Ba c a ia a r» Hauip, 1978.
44
o‘rtasidagi munosabatlar ham tasvirlangan. Shuningdek, o‘zbekning qadimiy urf-odatlaridan bo‘lgan sovchilarni kutish, mehmon qilish, ularning hurmatini joyiga qo‘yish, izzatini qilish, shirinso'zlik bilan muomala qilish kabi axloqiy xislatlar ham o‘z ifodasini topgan.
Dostondagi qahramonlik jasoratlarini Barchin obrazida ham ko‘rishimiz mumkin. Barchin alplarning eng zo‘ri Ko'kaldoshdan olti oy muhlat so‘raydi, ular ko‘nishadi; o‘n yigitga o‘n bedov otni berib xat yozib Alpomishga jo ‘natadi: «Olti oychalik yo‘lga keldim, qalmoqning eliga keldim, zo‘r yovning qo‘lida qoldim, olti oylik muhlat oldim, mendan umidi bo‘lsa, Alpomish kelsin, bo‘lmasa javobimni bersin», - deydi. Doston yoshlarda yoriga vafodorlik, sadoqatlik kabi xislatlarni shakllantirishda ham muhim vosita sanaladi.
Dostonda aka-singil o‘rtasida mehr-oqibat, oila sha’nini himoya qilish, singilning akaga mehri kabi fazilatk r ham ifodalangan. Alpo- mishning singlisi Qaldirg‘och «ahmoq qalmoq» elida to‘qson alpning orasida talash bo'lib, ular zug'umidan azoblar ichra o‘rtangan Barchinni qutqannoqqa shoshilmagan akasidan o‘pkalab, unga so‘z tig‘ini sanchadi: «Aka, aytgan so‘zim og‘ir olmagin, Nar-moda ishini bunda qilmagin», - deydi va o‘sha gaplarni yanada qamchinliroq qilib aytadi:
«Har kim o‘z elida bekmi, to‘rami,
Nar - modalar sendan kamroq bo‘lami, Mardning yori toy talashda qolami?»
Ayni, «nar-moda», ya’ni «erkak-urg‘ochi» so‘zi o‘zining ta’nador qudrati bilan yigitning hamiyatini uyg‘otib, Alpomishni Boychiborga mindiradi, Barchinni ozod qilishga otlanib, shijoat bilan yelib boradi:
«Dubulg‘a boshda dungullab, Kark qubba qalqon qarqillab, Tilla poyanak urilgan
0 ‘zanglarga sharqillab, Bedov otlari dirkillab, Olg'ir qushdayin charqillab, QoMda nayzasi so‘lqillab, Yurmoqchi uzoq yo'liga, Qaramay o ‘ngu soiiga, Yetsam deb yorning eliga Siltab yuradi Boychibor...
Yo‘l yurar davlatli shunqor...»
45
Alpomish Qalmoqshox yurtiga borib, Qorajon bilan do‘st tutinadi, u Alpomish nomidan Barchinoyga sovchi bo‘lib boradi va shunday deydi:
- «Qani, Barchin, Alpomish bo‘lsa keldi, alplarning muhlati bo‘ bitib qoldi, sen nima javob aytasan?» Barchin aytadi: «Alpomish kelsa kelibdi-da, Alpomish keldi deb, men Alpomishning etagidan ushlab keta berayinmi? Bu alplar ham umid bilan olti oyga muhlat bergan. Har kim maydonga ot soladi. Mening to‘rt shartim bor, shu shartimni bajar- gan kishiga tegaman. Xohi Alpomish qilib olsin, xohi Qalmoqlarning biri qilib olsin. Shu so‘zimni xon to'ramga aytib bor», - deydi.
Barchin qanchalik Alpomishni sevsa ham, lekin o ‘zbekona hayo bilan hamma qatori shartni bajarishini, ya’ni odillikni talab qiladi. Dostondagi bu parcha qizlarimizni iboli, hayoli, oqila, or-nomusli qilib tarbiyalashda juda ahamiyatlidir.
Barchin alplarga to‘rtta shart qo'yadi: «Poyga qilaman, otini o‘zdirganga tegaman, kurashda alplarning barini yiqqanga tegaman, yoy tortishsa yoyi sinmay qolganga tegaman, ming qadamda tanga pulni urgan qarag‘ay merganga tegaman»,- deydi. Dostondagi qahramonlik jasoratlari mana shu to'rtda shartni bajarishda o ‘z ifodasini topadi.
«Alpomish» dostoni o‘zbek xalqining sevikli dostoni bo‘lgani bejiz emas. Undagi voqealar hayotiyligi va ta’sirchanligi bilan ajralib turadi, mardlik, fidoiylik, samimiyat, to‘g‘rilik, hamiyatlilik, do‘stga sodiqlik, yorga vafodorlik, vatanparvarlik va mehnatsevarlik kabi insoniy fazilatlardan iborat bo‘lgan o‘zbek milliy ruhiyati yaqqol ko'rinadi.
Shu bois ham «Alpomish» dostonining 1000 yilligi 1999 yilda Termiz shahrida keng nishonlandi. Zero, «Turkiy tarixning eng chuqur qatlamlaridan ibtido olgan bu doston o'zbekning o‘lmas so‘zi timsoli sifatida munavvarlik olib kiradi. Chinakam xalq so'zining umri boqiydir.» 16
Xalq dostonlarining juda katta qismi sevgi sarguzashtlarini tasvirlashga bag‘ishlanadi. Ishqiy-romantik dostonlarda voqea tuguni oshiqning ma’shuqa haqida xabar topishidan boshlanadi. Masalan,
«Ravshan» dostonida Ravshan Zulxumorni uzukda ko‘rib qoladi.
«Kuntug‘mish»da Holbeka yigitni tushida ko'radi, Kuntug‘mish qizning suratiga oshiq bo'lib qoladi, ya’ni bir-birini ko‘rmagan odamlar o ‘rtasida g‘oyibdan sevgi paydo bo‘ladi. Sof sevgi esa hamisha odamni qaxramonlikka, jasurlikka, jasoratga undaydi.
16 H.MaxMvflOB. Thji T.: E3yBMH,1998. 37-6.
46
«Zevarxon» dostonida Zevar va Malikai Xubon o‘rtasidagi chuqur insoniy munosabatlar, visol va xijron, vafo va sadoqat, do'stlik taran- num etiladi.
«Kuntug‘mish» dostonida yoshlarni kasb-hunar o‘rganishga
undovchi misralar behisob. Qilichxon laqabli podshoning Kuntug‘mish degan yolg‘iz o ‘g‘li bo‘lib, o ‘n to‘rt yoshga to‘lguncha ilm-hunar o‘rganadi, kasb-kamolot hosil qiladi. 0 ‘n to‘rt yoshdan keyin esa qilichbozlik, miltiq otish, nayzabozlik, ko‘pkari chopish kabi sipohilik hunarlarini o‘rganadi, bar tomonlama komil shahzoda bo‘lib yetishadi.
«Ravshan» dostoni ham ishqiy - sarguzasht dostondir. Bu doston ham «Go‘ro‘g‘li» turkumiga mansub, «Ravshan» pok va samimiy muhabbatini kuylovchi, maqsadga erishish yo‘lida mardlik va botirlikni ulugMovchi, zulm va adolatsizlikni qoralovchi asardir.
«Malikai ayyor» dostoni ham «Go‘ro‘g‘li» turkumiga kiradigan dostonlardan biri. Unua muhabbat hangomalari va ishqiy sarguzashtlar serob. Dostonda or-nomus, iymon-e’tiqod, insoniy iroda, chidam, topqirlik singari ezgu ma’naviy sifatlar tasvirlanadi. 0 ‘zbek yigitlariga xos eng olijanob fazilatlar Avaz timsolida aks etgan. Dostonda xalq maqol, matal va qo‘shiqlaridan juda keng foydalanilgan.
«Oysuluv» dostonidagi Oysuluv o‘zbek xotin-qizlarining umumlashma obrazidir. Uning hozirgi zamon xotin-qizlariga ibrat boiuvchi go‘zal xislatlari juda ko‘p. Masalan, Oysuluv o‘g‘lining zindonband bo'lganini eshitib esankirab qolmaydi, balki sabr-toqat qilib, mulohaza bilan ish ko‘radi, qo‘rqmay Eron elchilariga qarata: «Men Turon mamalakatimni, elu-xalqimni unga bermayman!» deb xitob qiladi.
Ko'rib turganimizdek, dostonlar yigitlarimizni mardlikka, jasur-
likka, mehnatsevarlikka chorlaydi. Shuningdek, do‘stga vafodorlik, aka- uka o ‘rtasidagi mehribonlik, ota-onaga g‘amxo‘r bo'lishga o‘rgatadi. Masalan. aka-uka o‘rtasidagi mehribonlik «Kuntug‘mish» dostonida Gurkiboy va Mohiboy obrazlarida, do‘stlar o'rtasidagi sadoqatlik
«Zevarxon» dostonida Zevarxon va Xasanxon, «Alpomish» dostonida Alpomish va Qorajon obrazlarida tasvirlangan.
Dostonlar xalqimizning o‘ziga xos badiiy tarixi bo‘lib, tarixiy- madaniy ahamiyati tengsizdir. Ularda xalqimizning asrlar bo‘yi qilgan orzu-umidlari, kelajak haqidagi o‘y-fikrlari mujassamlashgan. Xalq dostonlari milliy iftixor va o‘z-o‘zini anglash, vatanparvarlik, o‘zaro ishonch, do‘stlik tuyg‘ularini tarbiyalashda juda katta g'oyaviy-estetik vazifani o‘taydi.
47
Shuningdek, dostonlarda ko‘plab hikmatli so‘z va maqollarni uchratish mumkin. Masalan: «G'aribning ko‘nglini ovlamoq savob»,
«Qilichdan seskanmas botirning tani», «Kamlikning kamoli bordir, manmanning savoli bordir», «Yaxshilarning yuzin ko'rsang jannatdir, yomon odam qilgan ishi minnatdir», « 0 ‘zingdan kattani uchratsang pir bil, o‘zingni er bilsang, birovni sher bil» kabilar shular jumlasidandir. Xususan, «Alpomish» dostonida xalq donoligining durdonalari — hikmatli so‘zlar juda serob. Ularni xalqimiz boshidan o‘tkazgan tajribalar asosida yuzaga kelgan xulosalar, desak adashmaymiz:
«Kuchuk bosmas yoMbars-sherning izini, Esi bor biladi gapning tuzini».
«To 0‘lguncha so‘ylab qolgan til bo‘lsin, G‘animning shavkati kuyib kul bo‘lsin».
«Dam shu damdir, o‘zga damni dam dema, Boshing eson, davlatingni kam dema».
«Davlat qo‘nsa bir chibinning boshiga, Semurg‘ qushlar salom berar qoshiga».
«Sozandalar sozin chertar qo‘l bilan, Yomon odam kuydiradi til bilan».
Shahar vayron bo‘lsa sulton tebranar, Mol borida hamma odam do‘st edi, Boshdan davlat qaytsa tuqqan emranar.»
Dostonlar mavzusiga singdirilgan yuqoridagi kabi maqollar va hik matli so‘zlarning axloqiy tarbiyadagi ahamiyati cheksizdir. Ishqiy -ro- mantik dostonlar yoshlarni sevgida vafodor, do‘stga sadoqatli qilib tar- biyalasa, qaxramonlik va jangnoma dostonlar yoshlarda insonparvarlik, vatanparvarlik kabi chin insoniy fazilatlarni shakllantirishga xizmat qiladi.
Go‘zal xulq, mukammal ma’naviy - axloqiy fazilatlarni har bir insonda mujassam bo‘lishi ta’lim- tarbiyaga bog‘liq. Shu bois yuksak ma’naviy axloqli yoshlarni tarbiyalashda xalq pedagogikasining boshqa manbalari qatori dostonlarning tarbiyaviy ahamiyatini ta’lim -tarbiya jarayoniga singdirishimiz lozim.
Xalq dostonlarida milliy an’analar, urf-odatlar, insoniy qadriyatlar doim ijobiy obrazlar, xatti-harakatlar bilan bog'lab tasvirlanadi, ular timsolida adolatparvaiiik, rostgo‘ylik, mardlik, insonga mehr-muhabbat bilan qarash, halollik, vafodorlik, turli elatlar va xalqlarning birodarligi, do‘stlik va samimiyat kabi xislatlar, melinat tarbiyasi, jismoniy
48
kamolot, aqliy va axloqiy sifatlar ulugManadi. Dostondagi ijobiy qahramonlarni xalq o ‘z donishmandlariga aylantirgan.
Demak, xalq og‘zaki ijodining barcha janrlarida, jumladan doston- larda ilgari surilgan muhim g‘oyalar, ijobiy qahramonlar timsolida mu- jassamlashgan insoniy fazilatlar, milliy qadriyatlar hozirgi yosh avlodni tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi. Qadimgi ishonch-e’tiqodlar, urf-odatlar, udumlar mohiyatini kelajak avlodga yetkazishning eng sa- marali yo‘li ham xalq og‘zaki ijodi durdonalaridan unumli foydalanish- dan iboratdir. Zero, bu durdonalar turli ramziy obrazlar orqali o‘tmishi- miz bilan hozirimizni bir-biri bilan chambarchas bog‘lab turadi, yosh- larga estetik zavq va did bag‘ishlashdan tashqari axloqiy shuurini ham uyg‘otadi.
|
