Uchburchakning to’g’ri burchakli tomoni
atrofida aylanishi natijasida konus hosil bo
’ladi.
Konus chizmasini tahlil qiling.Konus asosi
doiradan iborat.Uning radiusi uchburchak-
ning
to’g’ri burchakli tomonlaridan biriga teng.
184
Май 2021 10-қисм
Тошкент
KONUS SHAKLIDAGI JISMLAR
Qog’ozdan konus
yasaymiz
Foydalanilgan adabiyotlar
1. 3
–
sinf matematika darsligi
2. “Boshlang’ich ta`lmi” jurnali
3. Boshlang
‘
ich sinflar uchun matematikadan didaktik materiallar
Uchi
Asosi
185
Май 2021 10-қисм
Тошкент
“NASOYIM UL-MUHABBAT” ASARIDA MA’RIFATLI AYOLLAR TALQINI
Axatov Nurillo Karamatillayevich.
Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti magistranti.
Nurillo@bk.ru Tel: +998916369650
Annotasiya:
Buyuk ijodkor Alisher Navoiyning “Nasoyim ul-muhabbat” tazkirasi ham
ma’naviy merosimizning betakror namunasi sifatida o’rganishdan iborat. Xususan, tazkirada
keng o’rin berilga ma’rifatli ayollar talqinining chuqur o’rganish, hayotga tatbiq etilishi jamiyatda
xotin-qizlarning mavqeyi oshib borayotgan bir davrda muhim ahamiyatga ega.
Kalit so’zlar:
Obraz,sumanso, ideal
“Nasoyim ul-muhabbat” asarida ma’rifatli ayollar talqini “Navoiy ijodidagi bir qator tarixiy-
badiiy obrazlar, jumladan, Alanquva, Zoli zar, Xalima ona, Bilqisi soniy- Xadichabegim timsollari
o’zbek adabiyotshunosligida muayyan darajada tahlil etilgan”24 . Hazrat Navoiy ijodida har
bir mavzuga munosabat alohida bir olamni tashkil etadi. Jumladan, Navoiy asarlaridagi tarixiy,
badiiy va afsonaviy ayollar timsollari ham ijodkorning boy g’oyaviy dunyosi bilan tuyungan.
Ijodkorning “Tarixi anbiyo va hukamo” va “Tarixi muluki ajam” asarlarida tilga olingan
xotinqizlar: Ashira, Jaroda, Zalig’a, Bibi Maryam,Osiyo, Rayona, Rohila, Faliha, Havvo(“Tarixi
anbiyo va hukamo”); Bahmando’xt, Malika, Mahondo’xt, Ozarmido’xt, Sudoba, Farang (“Tarixi
muluki ajam”) haqidagi ma’lumotlarda ko’proq diniy, tarixiy jihatlarga e’tibor qaratilgan
bo’lsa, “Xamsa” dostonlarida tasviri keltirgan ayollarning insoniy fazilatlari talqini yetakchi
planga chiqadi. Masalan, “Saddi Iskandariy” da olijanob fazilatlarni o’zida mujassamlashtirgan
Ravshanak, Nozmehr, Bonu va Lu’bati Chin kabi ajoyib xotin-qizlar obrazi e’tiborimizni tortadi.
“Sab’ai sayyor” da esa Dilorom, Alonquvo, Kubro (Muhammad payg’ambarning 1-xotini
Hadicha), Mehr singari ayollar siymosi yorqin aks ettirilgan. Yoinki Shirin, Layli, Mehinbonu
kabi xotin-qizlar tasvirida ham Navoiyga xos uslub va munosabat yaqqol namoyon bo’ladi.
Masalan, birgina Mehinbonu obrazining fazilatlarini tahlilga tortsak, ma’rifatli, ilm-fan homiysi
bo’lgan ayollar Navoiyning ideali bo’lganligini anglash qiyin emas. Hazrat “Nasoyim” da hurmat
bilan e’tirof etgan orifa ayollarning fazilatlarini o’zining tarixiy va badiiy obrazlariga ham
singdirib yuborgan degan fikrga kelish mumkin. Navoiy qiyofalantirgan Mehinbonu- adolatli
hukmdor, u mamlakatning obodligi va xalqning osoyishtaligi uchun kurashadi. Ariq va hovuz
qazish ishiga rahbarlik qiladi. Mehinbonu- ilm-ma’rifat homiysi. U kishilarning ilmli bo’lishiga
har tomonlama ko’maklashadi, olimlarni qadrlaydi, hurmat qiladi. Uning saroyidagi o’n qiz ilm
va hunar ajoyib kishilar bo’lib yetishadi :
…Bu fanlarda bular bir-birdan ahsan,
Yuz ul fanlik aro har qaysi yakfan,
Diloromu, Diloroyu Diloso,
Gulandomu Sumanbo’yu Sumanso.
Parichehru Parizodu Parivash,
Pari-paykar – zihi o’n ismi dilkash.
“Nasoyim ul-muhabbat”da e’tirof etilishicha, Yaratganni tanigan karomatli insonlarning
sifatlaridan biri shuki, bunday inson barcha mavjudotlarga , hatto hayvonlarga ham Haqning jilosi
sifatida hurmat bilan muomalada bo’ladi. Hech bir insonni o’zidan pastga qo’ymaydi. Hatto yomon
xulqli insonlar bilan ham munosabatda eng oqilona yo’ldan boradi. Mehinbonuning Farhodga
bo’lgan samimiyat va hurmatida, Xusravga nisbatan tutgan yo’lida orifalarga xos xususiyat
namoyon bo’ladi. Er kishilarning zuhdu taqvosi va tasavvufiy hayotiga doir batafsil ma’lumot
beruvchi manbalarda, afsuski, zohidona, obidona va so‘fiyona hayot kechirgan ayollar hayoti
haqida juda kam ma’lumot berilgan. Masalan, ilk avliyo tazkiranomasi hisoblangan “Tabaqotus
sufiyya” nomli asarda 103 er so‘fiy haqida so‘z yuritiladi, ammo bitta ham ayol so‘fiy haqida
gapirilmaydi. Imom Qushayriy, Qujviriy, Gulobodiy va hatto bir ayol so‘fiy zikrini mustasno
qilganimizda, Fariduddin Attor ham “Tabaqotus sufiyya” asari muallifi Abu Abdurahmon
AsSulamiy kabi ayol avliyolar haqida so‘z yuritmaydi. Tasavvufiy mavzular tadqiq qilingan
asarlarni o‘rganar ekanmiz, deyarli faqat mutasavvif so‘fiy (er kishi)larning so‘zlari, hollari, fikr-
mulohazalari naql qilinadi. Bundan go‘yo ayol 23 kishini zuhd va tasavvuf hayotiga kiritmaslik
zuhd va tasavvufning taqozosidir, degan o‘y-xayolga borish ham mumkin. Ma’lum va mashhur
|