- 15 -
nominal sharoitlarda bo’lgan xolda uzluksiz yuklash mumkin bo’lgan
to’la quvvatning qiymatiga aytiladi.
CHulg’amlarni nominal kuchlanishlari -birlamchi va ikkilamchi
chulg’amlarni transformatorni salt yurishidagi kuchlanishlari. Uch fazali
uchun -bu liniya (fazalararo) kuchlanish. Yuklama ostida ishlayatgan
transformatorda birlamchi chulg’amga nominal kuchlanish keltirilsa,
ikkilamchi chulg’amdagi kuchlanish nominaldan kuchlanish isroflari
qiymatiga kichik bo’ladi.
Transformatorning nominal toklari deb, uning pasportida ko’rsatilgan va
uzluksiz normal ishlashi mumkin bo’lgan chulg’amlardagi
toklar
qiymatiga aytiladi. Transformatorni har qaysi chulg’amini toki uning
nominal quvvati va nominal kuchlanishdan topiladi.
Qisqa tutashuv kuchlanishi bu ikkinchi chulg’am qisqa tutashtirilganda
transformatorni chulg’amlaridan birida nominalga teng tok oqadigan
kuchlanish.
Uch chulg’amli transformatorda q.t. kuchlanishi chulg’amlarni har qaysi
jufti uchun uzilgan uchinchi chulg’amda topiladi. q.t. kuchlanishi
transformatordagi kuchlanish tushuvini belgilaydi va chulg’amlarni to’la
qarshiligini xarakterlaydi.
O’lchov transformatorlari katta kuchlanish va tok zanjirlariga nazorat-
o’lchov asboblari, rele himoyasi va avtomatika tizimlarini ulash hamda
o’lchov va himoya zanjirlarini yuqori kuchlanishli
birlamchi zanjirlardan
ajratish uchun xizmat qiladi. Ular o’lchanayotgan tok va kuchlanishlarni
amaliyotga qulay va havfsiz qiymatlargacha transformatsiyalaydi hamda
birlamchi yuqori tomon zanjirlarini ikkilamchi kommutatsiya past
kuchlanish zanjirlaridan izolyatsiyalaydi. Bundan tashqari, o’lchov
- 16 -
asboblarini transformatorlar orqali ulash avtomatlashtirish va xodimlar
uchun ham qulayliklar yaratadi, chunki masofadan o’lchash,
nazorat
qilish va boshqarish uchun imkon yaratiladi.
O’lchov transformatorlariga talablardan biri birlamchi tok va
kuchlanishlarni o’lchashda ikkilamchi qiymatlarni qiymat va faza
bo’yicha proportsional va mos o’zgarishlari tahminlanishi kerak.
O’lchov transformatorlari kuchlanish va tok transformatorlariga
bo’linadi.
Kuchlanish transformatori yuqori kuchlanishni standart 100 V gacha
pasaytirish va o’lchov himoya zanjirlarini yuqori kuchlanishli birlamchi
zanjirlardan
ajratish uchun xizmat qiladi, birlamchi chulg’am bilan
tarmoqqa parallel ulanadi.
Ishni havfsizlantirish uchun ikkilamchi chulg’amni bitta qisqichi
zaminlanadi.
Konstruktsiya bo’yicha uch fazali va bir fazali transformatorlar bo’ladi.
Uch fazalilar 18 kV gacha kuchlanishlarda qo’llaniladi, bir fazalilar har
qanday kuchlanishlarda. Izolyatsiya turiga qarab transformatorlar quruq,
moyli va quyma izolyatsiyali bo’ladi.
Kuchlanish transformatorlari NOS, NOSK, NTS, NTSK - 6 kV gacha
bo’lgan kuchlanishlarda, NOM, ZNOM, NTMK, NTMI - 18 kV gacha
bo’lgan kuchlanishlarda o’rnatiladigan qilib bajariladi.
Bu yerda
N-kuchlanish transformatori; O-bir fazali; T-uch fazali; S-
quruq; K-kompensatsiyalangan; M-moyli; Z-birlamchi chulg’ami yerga
ulangan; I-qo’shimcha chulg’amli.
Tok transformatori birlamchi tokni o’lchov
asboblari va relelar uchun
qulay qiymatlargacha kamaytirish va o’lchov va himoya zanjirlarini
- 17 -
yuqori kuchlanishli birlamchi zanjirlardan ajratish uchun xizmat qiladi,
birlamchi chulg’am tarmoqqa ketma-ket ulanadi. Ikkilamchi chulg’amda
zanjir uzunligiga qarab 1 A yoki 5 A bo’ladi.
Tok transformatorini ulash sxemasi.
TT konstruktsiya bo’yicha:
1. Alohida turuvchi.
2. Joylashtirilgan.
3. O’tuvchi TT
4. Ichkariga hamda tashqariga o’rnatiladiganlarga bo’linadi.
Ichkariga o’rnatiladigan TT tiplari: TKL, TPL, TPOL, TSHLP, TPOF,
TPF.
T-tok transformatori; P-o’tuvchi; K-g’altakli; L-quyma
izolyatsiyali; F-
chinni izolyatsiyali; O-bir g’altakli.
Tashqariga o’rnatiladigan: TFN, N-tashqariga o’rnatiladigan
