Raqobat va tashqi tayanchlar muhimdir

212
qilishga asosi kamayadi. Shuning uchun byudjet davri oxirida davlat muassasalari
qolgan mablag'larni tezroq sarflashga harakat qiladilar.
Davlat sektoridagi rag'batlarning shunday tuzilmasi sababli davlatni iloji boricha
raqobatga duch keltirish juda muhimdir. Agar mavjud resurslardan oqilona
foydalanishni istasak, xususiy korxonalar davlat muassasalari hamda korxonalari bilan
teng sharoitlarda raqobat qilishiga ruxsat berilishi lozim. Misol uchun, avtomobillarga
texnik xizmat ko'rsatish bo'limlari, bosmaxonalar, umumiy ovqatlanish shaxobchalari,
axlatni yig'ishtirish xizmatlari, ko'chalarni obodonlashtirish bo'limlari, maktablar va
shu kabi davlat muassasalari faoliyat yuritadigan sohalarda xususiy korxonalarga,
ayniqsa agar siyosiy favoritizm yoki hatto poraxo'rlikni chetlashga e'tibor qaratilsa,
raqobat qilish imkoniyatini osonlik bilan berish mumkin. Raqobat davlat va xususiy
sektorlarda ish faoliyati unumdorligini oshirishga, xarajatlarni qisqartirishga va
innovatsion hatti-harakatlarni rag'batlantirishga ko'maklashadi.
Markazlashmagan davlat ma'muriy hududlari o'rtasidagi raqobat, masalan,
AQSH va Germaniyada shtatlar o'rtasidagi, boshqa mamlakatlarda viloyatlar o'rtasidagi
hamda mahalliy (munitsipal) hokimiyat organlari o'rtasidagi raqobat fuqarolarni davlat
ekspluatatsiyasidan himoya qiladi. Agar aholi davlat xizmatlari va soliqlar darajasi
ularga ma'qul bo'lgan boshqa hududlarga erkin ko'cha olsa, davlat fuqarolarga nisbatan
mustabid siyosatini olib bora olmaydi. Albatta, xuddi baqqolni almashtirgandek
yashash joyini o'zgartirish oson emas. Biroq agar davlat vazifalari ko'proq
nomarkazlashtirilgan bo'lsa, fuqarolarning «oyoqlari bilan ovoz berishi», ya'ni o'zlariga
ma'qul hududlarga ko'chib ketishi ham osonroq bo'ladi. Bundan tashqari, ko'chishni
istamaganlar esa quyi hokimiyat o'rtasidagi raqobatdan yutadi. Ba'zi aholi qatlamining
davlat boshqaruvi samaraliroq bo'lgan joylarga ko'chishi va boshqalarning ham shunga
ergashishi mumkinligi davlat organlarini fuqarolar muammolariga e'tiborliroq
bo'lishga undaydi.
Shuningdek, nomarkazlashtirish
(?)
aholi o'ziga ma'qul davlat xizmatlarini
tanlashiga imkoniyat yaratadi. Odamlarning uy-joy yoki avtomobil xarajatlari bir-
biridan farq qilganidek, ularning davlat xizmatlari uchun ham qancha xarajat qilish
kerakligi to'g'risidagi fikrlari farq qiladi. Ba'zilar ko'proq davlat xizmatini istaydi va

213
buning uchun ular kattaroq soliq to'lashga tayor. Kimlardir soliqlarni pasaytirishni va
davlat xizmatlarini cheklashni ma'qul ko'radi. Agar ba'zilar davlat xizmatlarini soliqlar
hisobidan moliyalashtirishni xohlasa, boshqalar asosan iste'molchi to'lovlari hisobidan
moliyalashtirishni ma'qul ko'radi. Markazlashmagan siyosiy tizim doirasida odamlar
davlat xizmatlari va soliqlar bo'yicha hamfirklar bilan birlashib, o'zlariga ma'qul bo'lgan
davlat xizmatlaridan foydalanish imkoniyatini qo'lga kiritishlari mumkin.
Bundan tashqari, aholining nomarkazlashtirilgan hududlar o'rtasidagi erkin
harakati samaradorlikka ko'maklashadi. Agar davlat soliqlarni oshirib, biroq shunga
mutanosib davlat xizmatini ta'minlamasa va boshqaruvni haddan tashqari kuchaytirsa,
soliq bazasini tashkil qiluvchi ba'zi shaxs va korxonalar ko'chib ketishi mumkin.
Video:
Raqobat va davlat samaradorligi
2003 va 2013-yillar oralig'ida AQSHning to'qqizta daromad solig'i belgilanmagan
shtatlarida aholi soni boshqa shtatlardan migratsiya hisobiga yiliga o'rtacha 3,7 foizga
oshdi. Xuddi shu davrda daromad solig'i eng yuqori bo'lgan to'qqizta shtatda esa aholi
soni yiliga o'rtacha 2 foizga kamaydi. Bandlik darajasi esa daromad solig'i yo'q to'qqizta
shtatda daromad solig'i eng yuqori to'qqizta shtatga qaraganda ikki baravar tez o'sdi.
Shu holat Yevropa Ittifoqida ham kuzatiladi: daromad solig'i darajasi pastroq
mamlakatlar o'ziga ancha ko'p chet ellik yuqori malakali ishchilarni jalb qiladi
(82)
. Bu
bilan migrantlar solig'i yuqori va davlat boshqaruvi samarasiz bo'lgan mamlakatlarga
oz'iga xos signal jo'natyaptilar. Yaxshi xizmat ko'rsatmagan tadbirkorlar mijozlaridan
ayrilgani kabi, davlat xizmati yaxshi yo'lga qo'yilmagan davlatlarni ham fuqarolari tark
etadi. Erkin harakat davlat tomonidan cheklangan mamlakatlar bundan mustasno.
Xususan, Xitoy ma'lum shaharda yashash ruxsatnomasi (xukou) yo'q aholini u yerda
tibbiy xizmatdan foydalanish yoki farzandlarini maktabga yuborish huquqidan
mahrum qilish orqali harakatni cheklaydi.
Xulosa qilib aytganda, nomarkazlashtirish aholi davlat xizmatlari yaxshi yo'lga

214
qo'yilgan ma'muriy hududlarga ko'chib o'tishiga imkon beradi. O'z navbatida,
saylovchilar migratsiyasi davlat organlarini tartibga soladi va ularni fuqarolar
manfaatini ko'zlab faoliyat yuritishiga yordam beradi.
Agar markazlashmagan hududiy davlat organlari o'rtasidagi raqobat fuqarolar
manfaatiga xizmat qilsa, bu tashabbuslar yuqori hokimiyatning siyosati orqali
bo'g'ilmasligi kerak. Agar markaziy hokimiyat (yoki Yevropa Ittifoqi) mahalliy davlat
organlarining xizmatlariga subsidiya ajratsa, xizmatlarni ularga yuklasa va tartibga
solsa, bu mahalliy davlat organlari o'rtasidagi raqobat jarayonini zaiflashtiradi.
Markaziy davlat hokimiyati cheklangan doiradagi vazifalarini amalga oshirib, quyi
darajadagi mahalliy hokimiyat faoliyatiga nisbatan betaraf qolishi maqsadga
muvofiqdir.
Davlat tashkilotlari xususiy korxonalar kabi raqobatdan himoyalanishni afzal
ko'radi. Davlat organlari monopoliyaga aylanishga harakat qiladi. Shu sababli davlat
boshqaruvida raqobat o'z-o'zidan yuzaga kelmaydi, uni siyosiy tuzilmaga birlashtirish
kerak.

Download 9,85 Mb.