Tizimli blokning asosiy vazifasi kompyuterning barcha qurilmalarini
birlashtirishdan va ularning ishini ta’minlashdan iborat.
1.3.1. Mikroprotsessorlar
Mikroprotsessor – bu kompyuterning markaziy qurilmasi bо’lib, dastur
orqali berilgan arifmetik va mantiqiy amallar yordamida ma’lumotlarni qayta ishlash
funksiyasini va kompyuterning barcha qurilmalari ishini
boshqarish funksiyasini
bajaradi. Shunga kо’ra protsessor ikki qurilmadan: arifmetik-mantiqiy qurilmadan
va boshqarish qurilmasidan tashkil topadi. Arifmetik-mantiqiy qurilmaning vazifasi
buyruqlarni bajarishdan, boshqarish qurilmasining vazifasi esa kompyuter
qurilmalari ishini dasturiy boshqarishdan iborat. Bu qurilmalar shartli ravishda bir
biridan ajratilsada, loyihasi jihatdan ular ajralmas hisoblanadi. Hozirgi zamonaviy
protsessorlar mikroprotsessorlar kо’rinishida ishlab chiqarilmoqda.
Fizik jihatdan
mikroprotsessorlar kristalli kremniy moddasidan yasalgan uncha katta bо’lmagan
kvadrat shakldagi plastinkadan iborat bo’ladi. Bu plastinkaga protsessorning barcha
funksiyalarini amalga oshiruvchi integral sxemalar joylashtirilgan. Kristalli
plastinka odatda plastmassali yoki keramik korpusga joylashtiriladi va oltin simlar
orqali metal oyoqchalarga ulanadi. Bu oyoqchalar orqali bosh plataga
mahkamlanadi. Quyidagi 7-rasmga qarang.
1.7-rasm. Core i7
rusumli mikroprotsessor
CPU parametrlari haqida gapiradigan bo’lsak, bular ma’lumotlar shinasining
razryadligi, manzili va ishlash tezligi asosiy parametrlari hisoblanadi. Protsessorning
ishlash tezligini megagers (MHz) da o’lchanadi - bu bir soniyada million taktga
(sikl) teng degani. Tezlik qanchalik yuqori bo’lsa, protsessor yaxshiroq va tezroq
bo’ladi.
Protsessor uchta muhim qurilmani o’z ichiga oladi,
ularning asosiy
parametrlari razryadligi (sig’imi) hisoblanadi:
•
Ma’lumotlarini kiritish va chiqarish shinasi;
•
Ichki registrlar;
•
Xotira manzili shinasi.
Kompyuterning tezligi ko’p jihatdan protsessor chastotasiga bog’liq. Oddiy
kompyuterning mikrosxemalari bir necha million gers chastotada ishlaydi. (Gers -
bu sekundiga bitta tebranish). Ishlash tezligi megahertsda o’lchanadi, ya’ni
sekundiga millionlab sikl bajaradi.
Markaziy protsessorlar bosh plataning skeet deb nomlamadigan joyiga
ulanadi. Soket (Socket) – bu markaziy protsessorni o’rnatish
yoki almashtirish
uchun xizmat qiladi. Boshqacha qilib aytganda soket bu ulagich. Markaziy
protsessor shu ulagich orqali bosh plataga ulanadi. Soketlarning xilma-xilligi juda
katta va har bir protsessor uchun o’ziniki mavjud. Masalan, so’nggi Intel rusumli
protsessorlarda LGA 1150 yoki LGA 1155 soketlari ishlatadi. AMD firmasining
protsessorlari uchun FX2 va AM3, AM3 + kabi soketlar mavjud. AMD
protsessorlarining soketlari ba’zan
bir-biriga tushishi mumkin, lekin Intel
protsessorlarining har birini o’zini soketi mavjud va ular bir-biriga mos kelmaydi.
Shuning uchun kopyuter yig’ishda protsessorni bosh plata soketiga tushish yoki
tushmasligini hisobga olish kerak. Shuningdek, bosh platani tizimli blok ko’rpusiga
mos qilib tanlash kerak, ya’ni form-foktori to’g’ri kelishi kerak.
Hozirgi paytda mikroprotsessor ishlab chiqaradigan
firmalaining soni
anchagina. Shular ichida Intel firmasining Core i3, Core i5 va Core i7 rusumli
mikroprotsessorlarining 9-avlodlari va AMD firmasining Ryzen Threadripper
3960X, Ryzen Threadripper 3970X kabi mikroprotsessorlari protsessorlar bozorida
eng kuchli deb tan olingan protsessorlar hisoblanadi.
