Ma’ruzaga ajratilgan vaqt

 
 
5-ilova 
O’qituvchining kommunikativ qobiliyatini rivojlantirish yo’llari 
 
O‘qituvchi tarbiyalanuvchilarning o‘zaro tarbiyaviy ta’sirga ega ekanliklarini, 
ularning o‘zaro kommunikativ munosabatlari hamda faoliyatlari o‘rtasidagi 
bog‘lanishning mavjudligi, uning samaradorligini belgilashini unutmasligi shart. 
O‘qituvchi sinf jamoasiga va alohida tarbiyalanuvchiga pedagogik ta’sir 
ko‘rsatishida muvaffaqiyatlarga erishishi uchun, o‘quvchilar orasida o‘zaro 
pedagogik munosabatlar tizimini oqilona rejalashtirishi va psixologik muhitni 
ijobiy tomonga o‘zgartirishi lozim. To‘g‘ri tashkil etilgan va har jihatdan 
mukammal bo‘lgan, yosh avlodning qalbi va ongini asrashga, ularni milliy va 
umumbashariy qadriyatlar ruhida tarbiyalashga qaratilgan pedagogik munosabatlar 
tizimini tashkil etish uchun o‘qituvchi har bir o‘quvchi ruhiyatini chuqur bilib 
olishi, ularning ichki imkoniyatlaridan xabardor bo‘lishi, axborot berishi, fikr 
almashishi, ular qayg‘usini, tuyg‘ularini tushunishi va hamdard bo‘lishi zarur. 
Pedagogik munosabatda muvaffaqiyatlarga erishish uchun o‘qituvchi: 

o‘quvchilar bilan bo‘lajak munosabatni modellashtira olishi; 

munosabatda bo‘ladigan sinf jamoasi xususiyatlarini oldindan bilishi; 

bevosita samimiy va hamjihatlikka asoslangan munosabat o‘rnatish; 
O‘QUVCHILARGA PEDAGOGIK TA’SIR KO‘RSATISHDA 
O‘QITUVCHI AMAL QILADIGAN QOIDALAR
 
 tarbiyaning aniq bir maqsadga qaratilganligi 
 tarbiyaning hayotiy faoliyat bilan bog‘liq hodisa ekanligi 
 shaxsni jamoada tarbiyalanishida o‘ziga xos xususiyatlarini 
e’tiborga olish 
 tarbiyalanuvchi shaxsga nisbatan talabchan bo‘lish va uning 
shaxsini hurmat qilish 
 tarbiyalanuvchining yosh va o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga 
olishi 
 tarbiyaviy ishlarning izchilligi va muntazam olib borilishini 
ta’minlash 


munosabatda ustunlikka ega bo‘lib, uni demokratik talablar asosida
oqilona boshqarish; 

munosabatning ijobiy va salbiy jihatlarini uzluksiz tahlil etib borishi 
lozim.
O‘qituvchi kasbiy mahoratida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan insoniy fazilat 
hamda xushmuomalalikni o‘zida shakllantirishi uchun muntazam faoliyat olib 
borishi zarur. O‘qituvchi pedagogik faoliyatiga oid shaxsiy o‘z-o‘zini 
tarbiyalashning o‘zaro fikr almashish va aloqadorlikka doir quyidagi tizimlarini 
tavsiya etish mumkin.
1. Kasbiy faoliyat jihatidan o‘z-o‘zini anglashni (muomalada o‘zaro fikr 
almashishga doir sifatlarni, ijobiy va zaif tomonlarini aniqlashni) amalga oshirish 
va shu asosda o‘zaro fikr almashish asosida o‘z-o‘zini tarbiyalash dasturini ishlab 
chiqish.
2. O‘z kasbiy faoliyatiga quyidagi yo‘nalishlarda baho berish maqsadga 
muvofiq: kishilar bilan bo‘lgan muomaladan so‘ng olingan taassurotlarni tahlil 
qilish, o‘quvchilar bilan muomalaning so‘nggi holatlarini o‘rganib, muomala 
haqida o‘zining yutuq va kamchiliklarini tahlil qilish, muomaladagi 
imkoniyatlaringizni atrofdagilar (o‘qituvchilar jamoasi, ota-onalar, o‘quvchilar) 
qanday baholashi haqidagi tasavvurlarga ega bo‘lish. 
3. O‘zida insonparvarlikning asosiy xususiyatlarini rivojlantirish yuzasidan 
ixtisoslashtirilgan o‘z-o‘ziga ta’sir o‘tkazuvchi “autogen” mashqlar asosida 
ishlash. 
4. O‘quvchilar va ota-onalar bilan turli jamoat ishlarini olib borish, bundan 
o‘zaro fikr almashish faoliyatida ko‘nikma va malakalar (ma’ruzalar, suhbatlar, 
kamolot yoshlar uyushmalari) hosil bo‘ladi.
5. So‘z bilan og‘zaki ta’sir o‘tkazishda salbiy kayfiyatlarni yengish tajribasini 
shakllantiradigan va xushmuomalalikni rivojlantiradigan vaziyatlar tizimini 
yaratish. 
6. Xushmuomalalikka milliy an’ana va urf-odatlarimiz, o‘zbekona muomala 
madaniyati, milliy ma’naviyatimiz nuqtai nazaridan yondashish. 
7. O‘z ona tilida puxta, lo‘nda va jarangdor so‘zlar tuza olish va uni nutqiy 
mahorat bilan ifodalash ta’lim muassasalarida o‘rganilayotgan har bir fan 
o‘qituvchisi uchun eng zarur kommunikativ qobiliyatlardan biridir.
Taklif etilgan ushbu tizim asosida pedagogik faoliyat olib borish o‘qituvchi 
kasbiga oid shaxsiy fazilatlardan biri bo‘lgan insonparvarlik va xushmuomalalikni 
shakllantiradi. O‘qituvchi kasbiy faoliyati davomida nutqidagi so‘z qudratini 
takomillashtirib boradi. U o‘zbek tilining boy imkoniyatlaridan unumli foydalanish 
orqali so‘z boyligini go‘zal, ravon, ifodali, ta’sirchan bo‘lishiga intiladi. Zero, 
go‘zal va ta’sirchan so‘zlay bilish ham san’at. Bu san’atdan bebahra bo‘lgan 
o‘qituvchining kasbiy mahorati shakllanmaydi. Qaysi fanni o‘qitishdan qat’iy 
nazar, o‘qituvchining asosiy quroli so‘z boyligidir, u so‘z qudrati asosida 
kommunikativ qobiliyatini namoyish etadi.