|
Metallarning ichki tuzilishi. Real kristallarning tuzilishi
|
| bet | 23/123 | | Sana | 15.05.2024 | | Hajmi | 14,49 Mb. | | #234931 |
Bog'liq Mat va KMT darslikMetallarning ichki tuzilishi. Real kristallarning tuzilishi
Kristall panjara turlarini fransuz olimi O.Brave o‘rganib, tasnif qilgan. Kristall jismlar 14 xil panjaraga ega: kub, romb, geksogonal, tetrogonal va boshqalar.
Metallar uchun eng ko‘p tarqalgan kristall panjaralar asosan 3 xil bo‘ladi:
1) Hajmi markazlashlagan kub (H.M.K.). Bunday kristall panjarada 9 ta atom bo‘lib, ularning 8 tasi kub katakchaning burchaklari uchida, bittasi kub markazida joylashadi (3.7-rasm). Bunday kristall panjara alfa-temir, xrom, vanadiy, volfram, molibden, litiy, tantal, qalay va boshqa metallar uchun xosdir. a = 4R/√3.
3.6-rasm. Hajmi markazlashgan kub kristall panjara sxemasi
2) Yoqlari markazlashgan kub (Yо.M.K.). Bunday panjarada 14 ta atom bo‘lib, ularning 8 tasi kub katakchasining burchaklari uchida, 6 tasi yon tomonlarning markazida yotadi (3.7-rasm).
3.7-rasm. Yoqlari markazlashgan kub kristall panjara sxemasi
Bunday kristall panjara gamma-temir, alyuminiy, mis, nikel, kobalt, qo‘rg‘oshin, kumush, oltinda uchraydi.
Pifagor teoremasiga ko‘ra a ning qiymati: a2 + a2 = (4R)2, a=2√2R
Bundan elementar yacheykaning umumiy hajmini topamiz:
VU = a3 = (2R√2)3 = 16R3√2
Yо.M.K. Kristall panjarada atomlarni joylashish zichligi (APF) elementar yacheykadagi atomlar hajmi (VA) ning elementar yacheykaning umumiy hajmiga (VC) nisbatiga teng.
APF = VA / VU
Kristall panjarada joylashgan atomlarni shar shaklida deb oladigan bo‘lsak, bitta atomning hajmi 4/3πR3 ga teng.
YoMK kristall panjara elementar yacheykadagi atomlar hajmi quyidagicha aniqlanadi:
VA = 4*(4/3πR3) = 16/3πR3
YoMK kristall panjara elementar yacheykaning hajmi esa quyidagicha aniqlanadi:
VC = 16R3√2
Bundan, YoMK kristall panjarada atomlarning joylashish zichligi quyidagicha topiladi:
APF = VA / VC = 16/3πR3 / 16R3√2 = 0,74
Bilamizki qattiq kristall strukturaga ega bo‘lgan metallarning zichligi quyidagi nazariy tenglama orqali aniqlanadi:
ρ = nA / VCNA
bu yerda: n – elementar yacheykadagi atomlar soni;
A – atom massasi;
VC – Elementar yacheykaning hajmi;
NA – Avagadro soni (6,022·1023 atom/mol).
|
| |
