3. 200 ml xloroformda (=1,488) 62,4 g yod eritilganda hosil bo‘lgan
eritmadagi yodning massa ulushi topilsin.
4. Zichligi 1,0 g/ml bo‘lgan 450 ml suvda 50 g modda eritilgan. Shu eritmaning massa ulushi qanday bo‘ladi?
5. 150 ml hajmli etanolda (=0,806 g/ml) 6,37 g yod eritilganda, tibbiyotda antiseptik sifatida ishlatiladigan yod eritmasi olinadi. Bu eritmadagi yodning massa ulushi qanday bo‘ladi?
1. Vaqtinchalik va doimiy qattiqlikning farqi nimada?
Daryo suvi, dengiz suvi va yomg'ir suvining qattiqlik darajalari qanday bo'ladi?
Magniy gidrokarbonat va kalsiy sulfat tutgan suvning qattiqligi qanday yo'qotiladi?
Uyga vazifa. O`tilgan mavzuni mustahkamlab kelish.
“Tasdiqlayman” O`quv ishlari bo`yicha direktor o`rinbosari : ________________
Sana: _____________________ Sinf: _________________________ Dars: ____
Mavzu: Amaliy mashg`ulotlar. «Ishqoriy metallar» va «Metallar» mavzulari
bo‘yicha tajribaviy masalalar yechish
Darsning maqsadi:
1. Ta`limiy maqsadIshqoriy metallar» va «Metallar» mavzulari
bo‘yicha tajribaviy masalalar yechish
haqida bilim ko`nikma va malaka berish;
2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarga mavzuda keltirilgan misollar asosida
nutqini oshirish va tarbiya berish;
3. Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchhilarni ongini tafakkurini o`stirish
dunyoviy bilimlarini rivojlantirish.
Dasrning turi: an`anaviy
Darsning usuli: ma`ruza darsi. Savol- javob
Darsning jihozi: Elementlar davriy jadval. Kodaskop. Ko`rgazmali materillar , darsga
oid sladlar kimyoviy moddalar to`plami va darslik
Darsning tashkiliy qismi:
1.O`quvchilar bilan salomlashish. 2.O`quvchilarning davomatni aniqlash.
3.O`quvchilar bilan siyosiy daqiqa. 4. O`tilgan mavzuni so`rash.
Yangi darsni rejasi.
Yangi darsning bayoni.
1. T o`rtta raqamlangan probirkada: a) natriy xlorid; b) natriy gidroksid; d) natriy karbonat;
e) natriy nitrat berilgan. Qaysi probirkada qanday tuz borligini aniqlang.
2. T o`rtta raqamlangan probirkada: a) kaliy xlorid; b) kaliy karbonat; d) kalsiy karbonat;
e) kalsiy xlorid berilgan. Qaysi probirkada qanday tuz berilganini aniqlang.
3. Sizga berilgan ikkita probirkada rangsiz eritmalarning qaysi biri kaliy gidroksid, qaysi
biri kalsiy gidroksid eritmasi ekanligini aniqlang.
4. Quyidagi o`zgarishlarai amalga oshirish uchun imkon beradigan reaksiyalar tenglamalarini
yozing: Ca(OH)2 - > CaCO3 - > Ca(HCO3)2 -» CaCO3 - > CaCl2
Yuqorida ko`rsatilgan barcha tajribalarning reaksiya tenglamlarini molekular, t o`liq va qisqa ionli k o`rinishda yozing.
5. Ohakli suvning tiniq eritmasidan 2-3 ml oling. Eritma loyqalangunga qadar uglerod (IV)-oksid o`tkazing. Loyqalangan eritmani uchta probirkaga b o`lib oling:
1-probirkaga ohakli suv quying;
2-probirkaga natriy karbonat eritmasidan quying;
D) 3-probirkani qizdiring.
Topshiriqlar:
1. Kuzatilgan tajribalarda sodir b o`lgan kimyoviy jarayonlarni izohlang, reaksiya tenglama-
larini yozing. 2. Bajarilgan ishlar uchun hisobot tuzing.
Yangi mavzuni mustahkamlash.
“Tasdiqlayman” O`quv ishlari bo`yicha direktor o`rinbosari : ________________
Sana: _____________________ Sinf: _________________________ Dars: ____
Mavzu: 4-oraliq nazorat. Test s inovi.
Darsning maqsadi:
1. Ta`limiy maqsad: o`tilgan mavzular yuzasidan test sinovi o`tkazish.
haqida bilim ko`nikma va malaka berish;
2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarga mavzuda keltirilgan misollar asosida
nutqini oshirish va tarbiya berish;
3. Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchhilarni ongini tafakkurini o`stirish
dunyoviy bilimlarini rivojlantirish.
Dasrning turi: an`anaviy
Darsning usuli: ma`ruza darsi. Savol- javob
Darsning jihozi: Elementlar davriy jadval. Kodaskop. Ko`rgazmali materillar , darsga
oid sladlar kimyoviy moddalar to`plami va darslik
Darsning tashkiliy qismi:
1.O`quvchilar bilan salomlashish. 2.O`quvchilarning davomatni aniqlash.
3.O`quvchilar bilan siyosiy daqiqa. 4. O`tilgan mavzuni so`rash.
Yangi darsning bayoni.
Yangi mavzuni mustahkamlash.
Uyga vazifa. O`tilgan mavzuni mustahkamlab kelish.
“Tasdiqlayman” O`quv ishlari bo`yicha direktor o`rinbosari : ________________
Sana: _____________________ Sinf: _________________________ Dars: ____
Mavzu: Alyuminiyning elеmеntlar davriy sistеmasida joylashgan o`rni, atom tuzilishi.
Tabiatda uchrashi va olinishi.
Darsning maqsadi:
1. Ta`limiy maqsad: Alyuminiyning elеmеntlar davriy sistеmasida joylashgan
o`rni, atom tuzilishi.Tabiatda uchrashi va olinishi.
haqida bilim ko`nikma va malaka berish;
2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarga mavzuda keltirilgan misollar asosida
nutqini oshirish va tarbiya berish;
3. Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchhilarni ongini tafakkurini o`stirish
dunyoviy bilimlarini rivojlantirish.
Dasrning turi: an`anaviy
Darsning usuli: ma`ruza darsi. Savol- javob
Darsning jihozi: Elementlar davriy jadval. Kodaskop. Ko`rgazmali materillar , darsga
oid sladlar kimyoviy moddalar to`plami va darslik
Darsning tashkiliy qismi:
1.O`quvchilar bilan salomlashish. 2.O`quvchilarning davomatni aniqlash.
3.O`quvchilar bilan siyosiy daqiqa. 4. O`tilgan mavzuni so`rash.
Yangi darsni rejasi.
Yangi darsning bayoni.
Metall qancha faol bo'lsa, u shuncha tez oksidlanadi. Aluminiy temirdan ancha faolroq bo'lsa-da, nima uchun u havoda barqaror?Elementlar davriy sistemasida joylashgan o'rni. Aluminiy davriy sistemaning III guruhi bosh guruhchasida 13-tartib raqami bilan joylashgan. Kimyoviy belgisi- Al. Nisbiy atom massasi 26,9815 ga teng. Aluminiy p-elementlar oilasiga kiradi. Atom tuzilishi. Aluminiyning tashqi elektron pog'onasida uchta elektron bor.
Kimyoviy reaksiyalarda uchta elektronini berib, aluminiy +3 zaryadlangan ionga aylanadi. Barcha barqaror birikmalarida +3 oksidlanish darajasini namoyon qiladi.
Tabiatda tarqalishi. Aluminiy tabiatda eng ko'p tarqalgan metall bo'lib, Yer qobig'idagi massa ulushi 7,45 % ni tashkil etadi. Erkin holda uchramaydi. Tarkibida aluminiy tutgan 250 dan ortiq mineral borligi ma'lum. Aluminiyning asosiy qismi alumosilikatlar shaklida uchraydi.
A1 (+13) 2-8-3 ls2 2s2 2p63s23p1
|
Ts, °C
|
Tq, °C
|
D, g/sm3
|
E°, v
|
Kashf etilgan
|
660
|
2500
|
2,7
|
-1,66
|
X.K.Ersted, 1825
|
Aluminiy asosan quyidagicha ishlatiladi:Yengil qotishmalar Elektrotexnikada Maishiy turmushda Alum ino term iyada Po'lat va cho'yan sirtini qoplashda.Alumosilikatlar - anion sifatida tarkibiga aluminiy va kremniy, kationlar sifatida tarkibiga ishqoriy va ishqoriy-yer metallar kiradigan tuzlardir. Alumosilikatlarga dala shpatlciri K/J-Al/J/^SiO, yoki K(AlSi3Os), slyudalar K20-2H20-3Al2 O3-6Si02 yoki KAl2(AlSi3O10)(OH), kiradi. Alumosilikatlarning nurashi natijasida gillar hosil bo'ladi, masalan, oq gil - kaolin Al10/2Si01-2H10-Odatda, gillar qo'shimchalar tutadi. Korund mineralida aluminiy A12 O3 shaklida bo'ladi. Boksitlar - АЦО^пН.,0 tog' jinslari ham aluminiy tutadi. Ular tarkibida qo'shimcha sifatida temir, marganes, kremniy oksidlar bo'ladi. Aluminiy aluminiy oksid, boksitlar va nefelin (Na,K)10-Al1 O3-2Si01 yoki (K, Na) [AlSiOJdan olinadi.Aluminiy muskul to'qimasida 0.07-2.8-10 4 %, ilikda (4-27)-10 4 %, qonda 0,39 mg/l miqdorda bo'ladi. Har kuni ovqat bilan 2,45 mg iste'mol qilinishi kerak. Inson organizmida (70 kg) o'rtacha 61 mg miqdorda bo'ladi.Olinishi. Aluminiy elektrotermik usulda olinadi. Bunda suyuqlantirilgan kriolitda (Na3AlF6) erigan aluminiy oksid elektrolit bo'ladi. Bu suyuqlanmaga biroz miqdor aluminiy ftorid qo'shiladi. Bunday elektrolit elektr tokini yaxshi o'tkazadi. Elektroliz 950°C da olib boriladi. Suyuqlanmadan 5-8 volt kuchlanishdagi, 80000 ampergacha tok kuchiga ega bo'lgan doimiy tok o'tkaziladi. Bunda katodda aluminiy, anodda kislorod ajraladi, kislorod ugleroddan tayyorlangan anod bilan ta'sirlashadi: Sanoatda ishlatiladigan elektrolizyor po'latdan tayyorlangan bo'lib, uning ichi ко'mir bilan qoplangan, ko'mir qatlami manfiy qutbga ulanib, katod vazifasini bajaradi. Suyuqlanmaga tepadan tushiriladigan qalin ko'mir plastinkalari anod vazifasini bajaradi. Anod vaqt o'tishi bilan yemirilib boradi, shuning uchun uni vaqti-vaqti bilan o'stirib almashtirib turiladi. Elektrolizyor uzluksiz ishlaydi. Aluminiy oksid ham elektro- lizyorga uzluksiz yetkazib beriladi. Har 2-3 sutkadan so'ng hosil bo'lgan aluminiyni vakuum yordamida kovshga quyib olinadi. Olingan aluminiy temir, kremniy va boshqa metall tabiatga ega bo'lmagan, gazsimon qo'shimchalar bilan ifloslangan holda bo'ladi; keyingi bosqichda uni qayta suyuqlantirish va elektroliz yo'li bilan tozalab olinadi.Aluminiy oksidni kriolit (Na3AlF6)ning suyuqlanmasidagi eritmasini elektroliz qilib aluminiy olishda chiqindi sifatida ftor va uning birikmalari ajralib chiqadi. Bu atrof-muhitni zaharli ftor birikmalari bilan ifloslantiradi.
Yangi mavzuni mustahkamlash.
1.85. Oltinchi guruh elementining vodorod bilan hosil qilgan birikmasi tarkibida 5,9 % vodorod bo‘lsa, bu qaysi element ekanligini toping. (Javob: oltingugurt).
1.86. 27,4 g ikki valentli metall suv bilan ta’sirlashganda 4,48 l (n.sh.) gaz ajralib chiqqan bo‘lsa, qanday metall suv bilan ta’sirlashgan? (Javob: bariy).
1.87. 4 g ikki valentli metall oksidi vodorod bilan qaytarilganda 0,9 g suv hosil bo’lgan bo‘lsa, qaysi metall oksidi qaytarilgan? (Javob: mis).
1.88. 8,1 g ikki valentli element oksidi bilan ta’sirlashish uchun 7,3 g vodorod xlorid sarflangan bo‘lsa, qaysi metall oksidi olingan? (Javob: rux).
1.89. 2,08 g noma’lum metallning kislota eritmasi bilan ta’sirlashuvidan 896 ml vodorod ajralib chiqqan bo‘lsa, noma’lum metallni aniqlang. (Javob: xrom).
1.90. 20 g massali noma’lum ikki valentli metallning suv bilan ta’siridan 11,2 l vodorod ajralib chiqqan bo‘lsa, qaysi metall olinganligini aniqlang. (Javob: kalsiy).
1.91. 19,7 g massali ikki valentli metall karbonati parchalanganda 2,24 l uglerod (IV)-oksid hosil bo‘lgan bo’lsa, qaysi metall karbonati parchalangan? (Javob: bariy).
1.92. Molyar massasi 17 g/mol bo‘lgan 6,8 g noma’lum modda kislorodda yondirilganda 5,6 g azot va 10,8 g suv hosil bo‘lgan bo‘lsa, qaysi modda yondirilgan? (Javob: ammiak).
Uyga vazifa. O`tilgan mavzuni mustahkamlab kelish.
“Tasdiqlayman” O`quv ishlari bo`yicha direktor o`rinbosari : ________________
Sana: _____________________ Sinf: _________________________ Dars: ____
Mavzu: Xossalari va ishlatilishi. Laboratoriya ishi 8,9
Darsning maqsadi:
1. Ta`limiy maqsad:
haqida bilim ko`nikma va malaka berish;
2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarga mavzuda keltirilgan misollar asosida
nutqini oshirish va tarbiya berish;
3. Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchhilarni ongini tafakkurini o`stirish
dunyoviy bilimlarini rivojlantirish.
Dasrning turi: an`anaviy
Darsning usuli: ma`ruza darsi. Savol- javob
Darsning jihozi: Elementlar davriy jadval. Kodaskop. Ko`rgazmali materillar , darsga
oid sladlar kimyoviy moddalar to`plami va darslik
Darsning tashkiliy qismi:
1.O`quvchilar bilan salomlashish. 2.O`quvchilarning davomatni aniqlash.
3.O`quvchilar bilan siyosiy daqiqa. 4. O`tilgan mavzuni so`rash.
Yangi darsni rejasi.
Yangi darsning bayoni.
Aluminiy olish juda ko'p elektr energiyasini talab qiladi: 1 tonna aluminiy olish uchun 20000 kVt/soat energiya sarf qilinadi.Fizik xossalari. Aluminiy - kumushsimon oq rangli, qattiq metall. Aluminiy yaxshi bolg'alanadi, undan sim tortish oson, issiqlik va elektr tokini yaxshi o'tkazadi. Suyuqlanish harorati 660,5°C, zichligi 2698 kg/m3; izotop soni 11 (22-31);Kimyoviy xossalari. Odatdagi haroratda aluminiy havoda o'zgarmaydi, chunki u havoda tezda oksidlanadi va uni yupqa, mustahkam oksid pardasi suv va boshqa oksidlanish holatidan himoya qilib turadi:
4A1 + 3O2 — 2A12O3 4A1 + 3O2 — 2A12O3 4A1 + 3O2 — 2A12O3 4A1 + 3O2 — 2A12O3
Agar oksid pardasi olib tashlansa, aluminiy suv bilan oson reaksiyaga kirishadi, vodorod ajratib
2A1 + 6H2O — 2A1(OH)3 + 3H22A1 + 6H2O — 2A1(OH)3 + 3H2
Aluminiy qizdirilgan holda xlorid va suyultirilgan sulfat kislota bilan oson ta'sirlashib, vodorod ajratib
2A1 + 6HC1 — 2A1C13 + 3H2 2A1 + 3H2SO4 - A12(SO4)3 + 3H2
Konsentrlangan nitrat kislota bilan odatdagi haroratda ta' sirlashmaydi. Shuning uchun, konsentrlangan nitrat kislota aluminiy idishlarda saqlanadi.Aluminiy ishqorlaming suvli eritmalari bilan oson ta'sirlashib, vodorod ajratib chiqaradi: 2A1 + 2NaOH + 6H20 — 2Na[Al(OH)4] + 3H2
Aluminiy qizdirilganda galogenlar, fosfor, oltingugurt, azot, uglerod bilan reaksiyaga kirishadi:
2A1 + N2 — 2A1N aluminiy nitrid. Al + P — A1P aluminiy fosfid.
2A1 + 3S — A12S3 aluminiy sulfid. 4A1 + 3C — A14C3 aluminiy karbid
2A1 + 3C12 — 2A1C13 aluminiy xlorid 2A1 + 3C1, — 2A1C13 aluminiy xlorid
Aluminiy ko'pchilik metallarning oksidlari bilan ham ta'sirlashadi. Agar aluminiy va temir (II, III)-oksidlami aralashtirib, cho'g'lanib turgan sim tekkizilsa, juda shiddatli ekzotermik reaksiya sodir bo'ladi: 8A1 + 3Fe304 — 4AL, O3 + 9Fe + 3300 kJ
Reaksiya natijasida aralashma 3500°C gacha qizib ketadi. Reaksiya mahsulotlari aluminiy oksid va temir suyuqlangan holda bo'ladi.Aluminiy bilan temir kuyundisining aralashmasi termit deb ataladi va ba'zi hollarda metallarni payvandlashda ishlatiladi.Aluminotermiya - metall oksidlarini aluminiy bilan qaytarib, metall olish usuli.Aluminotermiyani rus olimi N.N.Beketov ochgan. Ahiminotermiya metallurgiya sanoatida xrom, marganes, vanadiy, sirkoniy, titan kabi metallarni ularning oksidlaridan olishda ishlatiladi.Ishlatilishi. Aluminiy va uning qotishmalari yengilligi va havo, namlik ta'siriga chidamli bo'lganligi uchun xalq xo'jaligida keng ishlatiladi. Masalan, dyuraluminiy (95 % Al, 4 % Cu, 0,5 % Mg, 0,5 % Mn) po'lat kabi mustahkam, lekin undan uch barobar yengil.Aluminiy qotishmalari raketa, aviatsiya, kemasozlik, temiryo'l transporti, qurilish, asbobsozlikda ishlatiladi. Aluminiydan teleskop oynalari, elektr tarmoqlari simlari, termit, yorituvchi raketalar, oshxona idishlari tayyorlanadi. Undan foydalanib, ko'p metallar va metallmaslar olinadi. Aluminiy kukunidan temir va temir buyumlarni korroziyadan saqlovchi metall bo'yog'i tayyorlanadi. Aluminiy folgadan oziq-ovqat sanoatida о'rash vositasi sifatida ham foydalaniladi. Elektrotexnikada kondensatorlar tayyorlashda ishlatiladi.Aluminiy birikmalari ham ko'p sohalarda ishlatiladi. Tabiatda korund shaklida uchraydigan aluminiy oksiddan turli maqsadlarda foydalaniladi: texnik maqsadlar uchun jilvir, qumqayroq; tiniq kristallari-qizil rubin va moviy sapfir-qimmatbaho toshlardan zargarlik buyumlari tayyorlanadi. Rubinlardan lazerlar, podshipniklar ham tayyorlanadi. Giltuproq aluminiy olish uchun ishlatiladi. Suvsiz aluminiy xlorid katalizator sifatida ishlatilsa, aluminiy sulfat qog'oz, yelim ishlab chiqarishda, kaliy-aluminiy achchiqtosh KA1(S04)212H20 ip-gazlamalarni bo'yashda, tibbiyotda qo'llanadi.
Yangi mavzuni mustahkamlash.
Uyga vazifa. O`tilgan mavzuni mustahkamlab kelish.
“Tasdiqlayman” O`quv ishlari bo`yicha direktor o`rinbosari : ________________
Sana: _____________________ Sinf: _________________________ Dars: ____
Mavzu: Alyuminiy oksidi va gidroksidi, amfotеrlik xossasi Laboratoriya ishi 10,11
Darsning maqsadi:
1. Ta`limiy maqsad:
haqida bilim ko`nikma va malaka berish;
2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarga mavzuda keltirilgan misollar asosida
nutqini oshirish va tarbiya berish;
3. Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchhilarni ongini tafakkurini o`stirish
dunyoviy bilimlarini rivojlantirish.
Dasrning turi: an`anaviy
Darsning usuli: ma`ruza darsi. Savol- javob
Darsning jihozi: Elementlar davriy jadval. Kodaskop. Ko`rgazmali materillar , darsga
oid sladlar kimyoviy moddalar to`plami va darslik
Darsning tashkiliy qismi:
1.O`quvchilar bilan salomlashish. 2.O`quvchilarning davomatni aniqlash.
3.O`quvchilar bilan siyosiy daqiqa. 4. O`tilgan mavzuni so`rash.
Yangi darsni rejasi.
Yangi darsning bayoni.
Aluminiy olish juda ko'p elektr energiyasini talab qiladi: 1 tonna aluminiy olish uchun 20000 kVt/soat energiya sarf qilinadi.Fizik xossalari. Aluminiy - kumushsimon oq rangli, qattiq metall. Aluminiy yaxshi bolg'alanadi, undan sim tortish oson, issiqlik va elektr tokini yaxshi o'tkazadi. Suyuqlanish harorati 660,5°C, zichligi 2698 kg/m3; izotop soni 11 (22-31);Kimyoviy xossalari. Odatdagi haroratda aluminiy havoda o'zgarmaydi, chunki u havoda tezda oksidlanadi va uni yupqa, mustahkam oksid pardasi suv va boshqa oksidlanish holatidan himoya qilib turadi:
4A1 + 3O2 — 2A12O3 4A1 + 3O2 — 2A12O3 4A1 + 3O2 — 2A12O3 4A1 + 3O2 — 2A12O3
Agar oksid pardasi olib tashlansa, aluminiy suv bilan oson reaksiyaga kirishadi, vodorod ajratib
2A1 + 6H2O — 2A1(OH)3 + 3H2 2A1 + 6H2O — 2A1(OH)3 + 3H2
Aluminiy qizdirilgan holda xlorid va suyultirilgan sulfat kislota bilan oson ta'sirlashib, vodorod ajratib
2A1 + 6HC1 — 2A1C13 + 3H2 2A1 + 3H2SO4 - A12(SO4)3 + 3H2
Konsentrlangan nitrat kislota bilan odatdagi haroratda ta' sirlashmaydi. Shuning uchun, konsentrlangan nitrat kislota aluminiy idishlarda saqlanadi.Aluminiy ishqorlaming suvli eritmalari bilan oson ta'sirlashib, vodorod ajratib chiqaradi: 2A1 + 2NaOH + 6H20 — 2Na[Al(OH)4] + 3H2
Aluminiy qizdirilganda galogenlar, fosfor, oltingugurt, azot, uglerod bilan reaksiyaga kirishadi:
2A1 + N2 — 2A1N aluminiy nitrid. Al + P — A1P aluminiy fosfid.
2A1 + 3S — A12S3 aluminiy sulfid. 4A1 + 3C — A14C3 aluminiy karbid
2A1 + 3C12 — 2A1C13 aluminiy xlorid 2A1 + 3C1, — 2A1C13 aluminiy xlorid
Aluminiy ko'pchilik metallarning oksidlari bilan ham ta'sirlashadi. Agar aluminiy va temir (II, III)-oksidlami aralashtirib, cho'g'lanib turgan sim tekkizilsa, juda shiddatli ekzotermik reaksiya sodir bo'ladi: 8A1 + 3Fe304 — 4AL, O3 + 9Fe + 3300 kJ
Reaksiya natijasida aralashma 3500°C gacha qizib ketadi. Reaksiya mahsulotlari aluminiy oksid va temir suyuqlangan holda bo'ladi.Aluminiy bilan temir kuyundisining aralashmasi termit deb ataladi va ba'zi hollarda metallarni payvandlashda ishlatiladi.Aluminotermiya - metall oksidlarini aluminiy bilan qaytarib, metall olish usuli.Aluminotermiyani rus olimi N.N.Beketov ochgan. Ahiminotermiya metallurgiya sanoatida xrom, marganes, vanadiy, sirkoniy, titan kabi metallarni ularning oksidlaridan olishda ishlatiladi.Ishlatilishi. Aluminiy va uning qotishmalari yengilligi va havo, namlik ta'siriga chidamli bo'lganligi uchun xalq xo'jaligida keng ishlatiladi. Masalan, dyuraluminiy (95 % Al, 4 % Cu, 0,5 % Mg, 0,5 % Mn) po'lat kabi mustahkam, lekin undan uch barobar yengil.Aluminiy qotishmalari raketa, aviatsiya, kemasozlik, temiryo'l transporti, qurilish, asbobsozlikda ishlatiladi. Aluminiydan teleskop oynalari, elektr tarmoqlari simlari, termit, yorituvchi raketalar, oshxona idishlari tayyorlanadi. Undan foydalanib, ko'p metallar va metallmaslar olinadi. Aluminiy kukunidan temir va temir buyumlarni korroziyadan saqlovchi metall bo'yog'i tayyorlanadi. Aluminiy folgadan oziq-ovqat sanoatida о'rash vositasi sifatida ham foydalaniladi. Elektrotexnikada kondensatorlar tayyorlashda ishlatiladi.Aluminiy birikmalari ham ko'p sohalarda ishlatiladi. Tabiatda korund shaklida uchraydigan aluminiy oksiddan turli maqsadlarda foydalaniladi: texnik maqsadlar uchun jilvir, qumqayroq; tiniq kristallari-qizil rubin va moviy sapfir-qimmatbaho toshlardan zargarlik buyumlari tayyorlanadi. Rubinlardan lazerlar, podshipniklar ham tayyorlanadi. Giltuproq aluminiy olish uchun ishlatiladi. Suvsiz aluminiy xlorid katalizator sifatida ishlatilsa, aluminiy sulfat qog'oz, yelim ishlab chiqarishda, kaliy-aluminiy achchiqtosh KA1(S04)212H20 ip-gazlamalarni bo'yashda, tibbiyotda qo'llanadi.
Aluminiy gidroksidni olish, uning kislota va ishqorlar bilan o'zaro ta'sirlashuvini о'rganish
1. Ikkita probirkaning biriga aluminiy nitratning 0,5 M eritmasidan 3 tomchi va ikkinchisiga o'yuvchi natriyning 1 M eritmasidan 3 tomchi quying. So'ngra ularni o'zaro aralashtiring. Aluminiy gidroksid cho'kmasi hosil bo'ladi. Uni ikkita probirkaga bo'lib, biriga xlorid kislotaning 1 M eritmasidan 6 tomchi, ikkinchisiga esa o'yuvchi natriyning 1 M eritmasidan shuncha hajmda quying. Cho'kmaning erishini kuzating.
Mustaqil xulosa uchun topshiriq
Hosil bo'lgan mahsulotlarning reaksiya tenglamalarini molekular, ionli va qisqartirilgan ionli ko'rinishda yozing.
|
