|
Qo‘poI xatoliklaming namoyon bo‘lishini aniqlash
|
| bet | 10/11 | | Sana | 10.12.2023 | | Hajmi | 4.87 Mb. | | #115054 |
Bog'liq Kurs ishi Metrologiya va Standartlashtirish ReadMe UzTransLitQo‘poI xatoliklaming namoyon bo‘lishini aniqlash
Qo'pol xatoliklarni sodir bo’lishi (namoyon bo’lishi) va ularni bartaraf etilishi o’lchash natijalarining normal baholanmaslik kriterivsiga asoslanadi.
O’lchash natijasi x/ da qo‘pol xatolik yo‘qligi gipotezasini tekshirish uchun kattalikning taqsimlanishidan foydalanish mumkin:
agar tQo'pol xatolik namoyon bo‘lgan va bartaraf etilgan holda to'g'rilangan o’lchash natijalarining o‘rtacha arifinetik qiymatini hisoblash va o‘rtacha kvadratik og’ishni baholash endi yangidan o’lchashlar soni n*=n-m uchun o’tkaziladi, bu yerda m - namoyon bo’lgan o’tkinchi xatoliklar soni.
Qator o’lchashlar sohalarida xatolik ishonchli ehtimollikning 0,997 qiymatida 3 dan oshib ketadi va bu o'tkinchi xatolik deb hisoblanadi. Bu qoida uch sigma qoidasi deyiladi.
2.1-jadval
Oʻlchash natijalarini yaxlitlash. Yaxlitlash qoidasi
Sonlarning qiymatli raqamlari. Berilgan sonning qiymatli raqamlari – bu nolga teng boʻlmagan birinchi chapdagi raqamlardan hammasi to oʻngda yozilgan raqamlarning oxirigacha. Bunda, 10n koʻpaytmadan keyingi nollar hisobga olinmaydi.
Misollar:
12,0 soni uchta qiymatli raqamga ega;
30 soni ikkita qiymatli raqamga ega;
120 103 soni uchta qiymatli raqamga ega;
0,514 ( 10 soni uchta qiymatli raqamga ega; 5. 0,0056 soni ikkita qiymatli raqamga ega.
Yaxlitlash qoidasi. Yaxlitlash shundan iboratki, unda oʻng tarafdan boshlab qiymatli raqamdan to aniq raqam razryadigacha tashlab yuboriladi.
Misol: 132,48 soni oʻngdan toʻrtinchi raqam yaxlitlanadi va u 132,5 boʻladi. Agar tashlab yuboriladigan birinchi raqam (chapdan oʻngga qarab hisoblaganda) 5 ga teng yoki katta boʻlsa, unda oxirgi saqlanadigan raqam bittaga koʻpaytiriladi.
Misollar:
0,145 soni ikki qiymatli raqamgacha yaxlitlanadi va 0,15 boʻladi;
0,156 soni esa 0,16 ga yaxlitlanadi. Sonlarni qiymatli raqamning istalgan sonigacha bosqichli emas, balki bir yoʻla yaxlitlash kerak
Misol: 565,46 soni uchta qiymatli raqamgacha bevosita 565 ga yaxlitlanadi. Bosqich boʻyicha yaxlitlanganda I-bosqichda –565,5 ga, II-bosqichda esa 566 (xato bilan) ga yaxlitlanishi mumkin edi.
Butun sonlar ham kasr sonlar kabi yuqoridagi qoida boʻyicha yaxlitlanadi.
Misol: 12456 sonini ikki qiymatli raqamgacha yaxlitlanishi 12103 ni, toʻrtta qiymatli raqamgacha yaxlitlanishi esa 1245(10 ni beradi.
Oʻlchash natijalarini yaxlitlash. Oʻlchash natijalari shunday yaxlitlanishi kerakki, oʻlchash natijalarining sonli qiymati, xatolik qiymati kabi oʻnlik razryadidagi raqami bilan tamomlansin
Misol: ( 0,000004 xatolikda olingan oʻlchash natijasi 23,45613234 dan 23,456132 gacha yaxlitlanadi.
Oʻlchash xatoligini yaxlitlash. Odatda oʻlchash natijasi ikkita, juda kam hollarda uchtagacha qiymatli raqamgacha yaxlitlanadi.
Nihoyatda kichik xatoliklarning kriteriyasi.
EK xatoligi nihoyatda kichik deb hisoblanadi, agar
bu yerda: EK – xususiy xatolik; Sx – oʻrtacha arifmetik xatolik yoki jamlangan xatolik
Kichik xatoliklarning kriteriyasi bilvosita oʻlchashlar xatoliklari uchun ham ishlatilishi mumkin, yoki xususiy xatoliklarning kvadratlarini yigʻindisi uchun ham:
Xulosa
Shunday qilib, zamonaviy o’lchashda turli usullar va qarashlardan foydalaniladi. Har bir usul o’ziga xos bo’lib, universal xususiyatga egadir. Eng qulay , aniq va ishonchli o’lchash usullari har bir korxona uchun o‘z imkoniyat va qadriyatlaridan kelib chiqqan holda tanlanadi. Bu korxona uchun muhim hisoblanadi. Shuningdek, bundan tashqari o‘lshashdan keyin xatolikni aniqlash ishni samarali borishini ta’minlaydi. Qayerda xatolik kamaygan bo‘lsa o‘sish surati kuzatiladi. O ‘sish korxonani kelajagini ta’minlaydigan jihatlardan biridir. Shuning uchun korxona ochishdan oldin uni har tomonlama tahlil qilish, har bir jihatni o‘rganish, parametrlarni aniqlash muhim ahamiyatga ega.
Kurs ishida o‘lchash, o‘lchash turlari, uning korxonaga zarurligi, xatoliklarni aniqlash, xatolikni yaxlitlash va boshqa jihatlarni yoritib berishga harakat qildim.
Shuningdek kurs ishida uni yanada to ‘liqroq yoritish uchun jadvallar rasmlar va turli furmula va chizmalardan foydalandim.
Kurs ishini yozish mobaynida men bularga amin bo‘ldim va kelajakda bu asqotishiga ishonaman.
|
| |
