|
Tajriba-sinov ishlarining matematik-statistik tahlili
|
| bet | 9/10 | | Sana | 14.05.2024 | | Hajmi | 1,71 Mb. | | #231206 |
Bog'liq mahalliy-uslublarga-xos-musiqa-folklori-vositasida-o-quvchi-yoshlarni-estetik-tarbiyalash-xorazm-musiqa-folklori-misolida3.2. Tajriba-sinov ishlarining matematik-statistik tahlili.
Pedagogik tajriba ishlari uchun maxsus tayyorlangan. Metodikani amaliyotda sinash natijasida o’quvchilar tomonidan milliy ahloqiy madaniyat mohiyatini anglash sezilarli darajada o’zgarishga uchradi. Mazkur o’zgarish quyidagi jadvalda o’z aksini topdi (3.2-jadval).
Musiqa darslari jarayonida o’quvchilar ahlokiy madaniyatining shakllanganlik darajasini (tajriba oxirida) aniqlash.
3.2-jadval
№
|
Milliy ahloqiy madaniyatning tarkibiy qismlariga (mezonlariga) doir nazariy bilim va ko'nikmalardan habardorlik
|
O'quvchilarning umumiy soni
|
Tajriba guruhi
|
Nazorat guruhi
|
ijobiy
|
salbiy
|
ijobiy
|
salbiy
|
1
|
Insonparvarlik
|
70
|
20
|
65
|
31
|
2
|
Bag'rikenglik
|
71
|
19
|
62
|
34
|
3
|
Tejamkorlik
|
78
|
12
|
71
|
25
|
4
|
Mehnatsevarlik
|
66
|
24
|
54
|
42
|
5
|
Saranjom-sarishtalik
|
68
|
22
|
42
|
54
|
6
|
Ma'naviy poklik
|
70
|
20
|
30
|
66
|
7
|
Mehribonlik
|
80
|
10
|
46
|
50
|
8
|
Adolatlilik
|
76
|
14
|
44
|
52
|
9
|
Fidoyilik
|
74
|
16
|
36
|
60
|
10
|
Vatanparvarlik
|
75
|
15
|
30
|
66
|
11
|
Milliy g'urur
|
77
|
13
|
37
|
59
|
12
|
O'zidan kattalar va qariyalarni hurmat qilish
|
74
|
16
|
34
|
62
|
Pedagogik salohiyatga ega bo’lgan umumiy o’rta ta’lim maktablarida o’quvchilarni xalq og’zaki ijod i yotining milliy qo’shiqlari asosida ahloqiy
shaklantirishning ijtimoiy-pedagogik xususiyatlarini matematik-statisxik tahlil qilishda ahloqiy madaniyat tushunchalarini shakllantirish bo’yicha ikkitadan mashg’ulot tashkil etildi. Ularning natijalari ushbu guruhda o’tkazilgan joriy nazorat ishi bilan o’zaro taqqoslandi. Baholash - N - gipotezasi bo’yicha amalga oshirildi, ya’ni agar nazorat ishlarining o’rtacha baholari yuqori ishonchlilik darajasidan kam farqlansa, u holda ahloqiy madaniyat tushunchalarini shakllantirish bo’yicha materiallar o’quvchilartomonidan qanday o’zlashtirilsa, ana shunday o’zlashtiriladi deb hisoblanadi. Masalaning mazmuni quyidagicha: ikkita bosh to’plam berilgan bo’lsin: biri o’tilgan mavzularga tegishli bilim baholarining tizimi, ikkinchisi esa o’quvchilarning darsda egallagan ahloqiy madaniyatga oid tushunchalarni egallash qobiliyatini baholash tizimi.
O’quvchilar bilimini baholashda axlokiy madaniyat tushunchalarining
tiklanishini ko’rsatish maqsadida tajriba va nazorat guruhlarida o’tkazilgan nazorat ishlari natijalarini xisoblashda kulay bulishi uchun 100 ballik reyting tizimidan ballik reyting tizimini kulay deb topdik. U quyidagi jadvalda ifodalangan:
3.3-jadval.
Baho
|
" 2 "
|
"3 "
|
" 4 "
|
" 5 "
|
Ballar
|
51-54
|
55-60
|
60-65
|
66-70
|
71-75
|
76-80
|
81-85
|
86-90
|
91-95
|
96-100
|
Tajriba G
|
3
|
6
|
4
|
5
|
1
|
2
|
2
|
5
|
5
|
2
|
Nazorat G
|
7
|
5
|
4
|
4
|
3
|
5
|
3
|
2
|
2
|
0
|
Ushbu jadvalni DTS da keltirilgan darajalar bo’yicha quyidagicha baholarga aylantirdik:
III daraja - reproduktiv daraja bo’lib, DTS da belgilab berilgan bilimlarni o’zlashtirishning mini darajasiga mos keladi "3" baho.
II daraja - bu xam reproduktiv darajada qo’llaniladigan DTS dagi bilimlar darajasi bulib, bu darajada egallangan bilimlar «4» bilan baholandi.
I daraja - bilimlarni ijodiy qo’llash darajasi bulib - «5» bilan baholandi.
Reyting kursatkichi 86-100 1% - “ 5 “
Reyting kursatkichi 71-85,9 % - “ 4 “
Reyting kursatkichi 56 - 70,9 % - “ 3 “
Reyting kursatkichi 0 - 55% - “ 2 “
Tajriba-sinov ishlari jarayonida 186 nafar o’quvchilardan olingan savolnoma, test va boshqa ishlar tahlil etilib, matematik-statistika metodi orqali tasodifiy tanlangan ikkita guruh (xar bir sinfda 35 tadan o’quvchi) o’quvchilarining ahloqiy shakllanganlik darajasi aniqlandi. Yuqoridagi 3.3-jadvalga asoslangan holda quyidagi 3.4-jadvalni tuldiramiz:
1-tajriba guruhi
|
2-nazorat guruhi
|
|
2
|
3
|
4
|
5
|
|
2
|
3
|
4
|
5
|
|
3
|
15
|
5
|
12
|
|
7
|
13
|
11
|
4
|
Yuqoridagi jadvalga mos keluvchi poligonlarni chizamiz:
Poligonda qayd etilgan chiziqlardan anglanadiki, bu tanlamalar uchun mos o‘rta qiymatlar > shartni qanoatlantirishini ko‘rsatadi.
Ularni quyidagi formula asosida hisoblaymiz:
= = = = 3,74
= = = = 3,34
Demak, tajriba guruhida o‘rtacha o‘zlashtirish nazorat guruhidagidan katta ekan: >
Endi har ikki guruh uchun tarqoqlik koeffitsientlarini hisoblab chiqamiz. Shu maqsadda dastlab tanlanma dispersiyalarni hisoblaymiz:
= = =1,11
= = = 0,93
Bular asosida har ikkita guruh uchun variatsiya ko‘rsatkichlarini hisoblaymiz:
= 100% = 29,7 %
= 100% = = 27, 8 %
Demak, ekan. Bu o‘z navbatida tajriba guruhida o‘quvchilar axloqiy madaniyatining shakllanganlik darajasi nazorat guruhidagiga nisbatan yo‘lga qo‘yilganligi, ya’ni o‘rtacha qo‘yilgan baholar o‘quvchilar bilimini o‘zida to‘g‘ri aks ettirganligidan dalolat beradi.
Biz yuqoridagi ko‘rsatgichlarni e’tiborga olgan holda tajriba va nazorat guruhlarida usullari turlicha bo‘lib, ularga mos kelgan baholash natijalari turli bosh to‘plamlarga mos kelgan tenglamalar deb qarash mumkin degan farazni olg‘a surish imkoniyatiga ega bo‘ldik. Boshqacha qilib aytganda, biz tajriba va nazorat guruhlariga mos kelgan bosh to‘plamlarning qiymatlari (matematik kutilishlari) mt va mn larning tengligi haqidagi:
No: mt = mn
Farazni : mt > mn - qarama-qarshi farazga nisbatan asosli bo‘lishini tekshirib ko‘rdik.
Tajriba guruhlari uchun baholash natijalari
= 3,74; =1,11; =1,23;
Nazorat guruhlari uchun baholash natijalari
= 3,34; = 0,93; = 0,87;
Statistik tekshirishlar uchun qiymatdorlik darajasini =0,95 deb olsak, u holda Laplas funksiyasining jadvaliga muvofiq statistika uchun kritik nuqta quyidagi tenglikdan aniqlanadi:
= = = = 0,45
Laplas funksiyasining jadvalidan foydalanib,
= 0,45 tenglik bajarilishi uchun =1,67 ekanligini topamiz. Bu qiymat asosida baholashning ishonchli chetlanishlari quyidagicha hisoblanadi. Tajriba guruxida bu qiymat:
= 1,67 =1,67 0,31
ga teng, nazorat guruxida esa:
= 1,67 =1,67 0,26
ga teng bo‘lib chiqdi. Topilgan qiymatlar yordamida tajriba va nazorat guruxlari uchun ishonchlilik intervallari quyidagi qo‘sh tengsizliklar orqali topiladi:
3,74 0,31 ; ,05;
3,34 0,26 ;
Demak, =0,05 qiymatdorlik darajasi bilan aytish mumkinki, tajriba guruhidagi o‘rtacha baho nazorat guruhidagi o‘rtacha bahodan yuqori ekan. SHunday qilib, tajriba sinov ishlari natijasidan o‘quvchilar axloqiy madaniyati miliy mumtoz musiqiy asarlar, xalq qo‘shiqlari vositasida sezilarli darajada ortganligi ma’lum bo‘ldi.
Uchinchi bob bo’yicha xulosalar
Darsni tashkil etish, nazorat etish jarayonida o’quvchilarni axloqiy shakllantirishga qaratilgan pedagogik tajribaning muayyan dastur asosida aniq maqsad ko’zlab amalga oshirilishi mazkur masalaga doir nazariy bilimlarning ilmiy asoslanishi va olingan natijalarning haqqoniyligini ta’minlaydi.
Xalq og’zaki ijodi, jumladan Xorazm folklor ko’shiqlari vositasida o’quvchilar axloqiy madaniyatini shakllantirishdan maqsan – ularning har tomonlama rivojlantishi uchun muayyan shart-sharoitlar yaratish orqali ijtimoiy munisabatlarga kirisha olish, ijtimoiy faolliklarini tarkib toppish edi. Mazkur maqsadni ko’zlab tashkil etiladigan tajriba-sinov ishlari quyidagi xulosalarga kelishmizga sabab bo’ldi.
Tajriba-sinov ishlarining maqsadi aniq belgilansa, muammoning ijobiy hal etilishiga puxta zamin tayyorlanadi va u hal etiadi.
Musiqa darslarini tashkil etishda sharqona demokratiya, insonparvarlik tamoiyliga asoslanilsa, o’quvchilarning axloqiy madaniyatining shakllanish jarayoni jadallashadi.
O’quvchilarni ijtimoiy yo’naltirishda badiy havaskorlik to’garaklari faoliyatidan foydalanish, o’zaro hamkorlik asosida ish yurishga o’rgatish ularning o’ziga bo’lgan ishonchini mustahkamlaydi, mustaqil fikrlovchi shaxs etib tarbiyalaydi.
Milliy mumtoz hamda zamonaviy musiqa merosini ijro etish, baholashda keskin chegarali fikrlar bldirishdan saqlanishiga o’rgatish o’quvchilarda axloqiy madaniyatni egallash tomon yo’l ochadi, ularda o’z millati, urf-odatlari, tarixiga nisbatan mehr-muhabbatni shakllantish bilan birga axloqiy shakllantirishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
UMUMIY XULOSA
Respulikamiz Mustaqillikni qo’lga kiritgach, ijtimoiy, iqisodiy , madaniy-ma’naviy sohalarda katta o’zgarishlar yuz berdi. Ayniqsa, so’nggi yillar mobaynida ta’lim-tarbiya sohasida qo’lga kiritgan muvaffiqiyatlar buning dalilidir.
Mustaqil O’zbekiston Konstitutsiyasida belgilangandek , jamiyatimizning istiqboli rivojlanish hamda taraqqiyot yo’li huhuqiy, demokratik, insonparvar fuqoralik jamiyatini barpo etishdan iboratdir. Bunday jamiyatni barpo etish esaa xalq og’zaki ijodidan foydalanishda yosh avlodni, jumladan, o’quvchilarni axloqiy madaniyatini shakllantirishga ko’p jihatdan bog’liqdir.
Yuksak axloqiy madaniyat har qanday jamiyat uchun tarbiyaviy mezon bo’lib hisoblanadi. Shunday ekan milliy axloqiy madaniyat, milliy mafkurani shakllantirish bilan birgalikda shakllanadi. Bu singari g’oyalar pedagogik sikldagi barcha fanlar, jumladan, “musiqa madaniyati” kabi fanlarni o’raganish, sinf va sinfda tashqarida o’tkaziladigan barcha tarbiyaviy tadbirlarda xalq og’zaki ijodiyotini ilmiy o’rganish orqali xalq qo’shiqlarni targ’ib etish jarayonida shakllantirib boriladi. Bundan esa, barcha pedagogik sikl fanlarning o’quvchilar axloqiy madaniyatini shakllantirishda maxsus tarbiyaviy ta’sir omili ekanligi haqida xulasa chiqarishga asos bo’ladi.
Bu o’rinda darsning muhim imkoniyatlaridan foydalanish o’rinlidir. Albatta, bu maqsadni amalga oshirish uchunmilliy va umuminsoniy qadriyatlardan foydalanishda uzviylikka e’tiborni qaratish, vatanparvarlik, fuqorolik tarbiyasi, shaxs axloqiy madaniyati shakllantirishga rag’batlantirish uning asosiy omillaridan biri bo’lib hisoblanadi.
Pedogogika tarixi mazmunida o’z ifodasini topgan ma’naviy tushunchlar, prinsplar va ularda foydalanishdan qulay pisixologik muhit yarata oladigan metod va vositalarni qo’llash orqali o’quvchilar ongiga ta’sir etiladi.
Bu ta’sir o’zaro hamkorlikda ta’sir ko’rastish-ishontirish tarzida amalga oshirilsa, majbur etish usuli zinhor qo’llanilmasa tarbiyaviy ta’sir kuchi shunchalik to’laqonlik bo’ladi. Bunda: 1) o’quvchilar ongiga milliy g’oya, tushuncha va tamoillarni singdirish uchun rag’batlanirish metodi qo’llash orqali amalga oshirilsa, 2) o’quvchi muayyan xulk-atvor me’torini hosil qiishga yo’naltirilgan bo’ladi. Bunday ta’sir shaxs ongini shakllantiruvchi (ishintirish metodlari): shaxs faoliyatini tashkil etuvchi va ijtimoiy xulqni rivojlantiruvchi (faoliyatida mashq qildiruvchi va odatlantiruvchi metodlar); shaxs faoliyati ava xulqini shakllantiruvchi metodlar (rag’batlantirish va jazolash metodlari) asosida amalga oshiriladi.
Bu kabi tarbiya metodlari bilan birgalikda mashg’ulotlarning interfaol metodlaridan foydalanish ancha yuqoriroq natijaniqo’lga kiritishda yordam beradi.
Tajriba-sinov ishlari natijalaridan shu narsa ma’lum bo’ldiki, o’quvchilar darsda milliy xalq qo’shiqlari asosida ma’naviy-ahloqiy madaniyatni shakllantirishda quyidagi tamoyillarga rioya etish muhim sanaladi:
Musiqiy ta’lim jarayonini aniq maqsadda tashkil etish, uning natijalarini xolis baholash, tarbiyaviy jarayonda tutgan o’rnini aniqlash.
Bu jarayonni ilmiy, uzluksiz, izchil, tizimli asosda tashkil etish.
O’zbek milliy qo’shiqlarining o’quvchilar ahloqiy madaniyatini shakllantirish shakl va metodlarini izlab topish va ta’lim-tarbiya jarayonida qo’llash.
Musiqiy ta’lim fanlarini o’qitishda ta’lim-tarbiya jarayonining uzviyligini ta’minlash.
Musiqiy ta’limda an’anaviy metodlar bilan bir qatorda innovatsion pedagogik texnologiyalardan o’z o’rnida samarali foydalanish.
Demak, milliy musiqiy ta’lim asosida o’quvchilar ahloqiy madaniyatini shakllantirish o’qituvchilar kasbiy tayyorgarligining uzviy qismi sanaladi. O’z navbatida bu xol o’quvchilarni ma’naviy-ahloqiy shakllantirishning ilmiy pedagogik asoslari yaratilganligi hamda maqsadni amalga oshirishda ma’lum shart-sharoitlar yaratilganligidan dalolat beradi.
Ilmiy tadqiqot so’ngida quyidagi xulosalarga keldik:
1.O’quvchi xalq qo’shiqlari vositasida axloqiy madaniy shakllantirishda “Musiqa madaniyati” fani hamda milliy xalq, xususan, xorazm folklor mazmun mohiyati katta imkonyatlatga ega.
2.Xalq og’zaki ijodini tahlil qilish jarayonida xorazm folklor shakllantirish o’rganish asosida o’quvchilar axloqiy madaniyatini shakllantirishda vatanparvarlik, insonparvarlik, milliy g’urur, yurt tinchligi uchun kurashuvchi fukorolik tuyg’ulari muhim tarbiyaviy mezondir.
3.O’quvchilar axloqiy madaniyati shakllantirish ta’lim-tarbiya jarayoniga uzviy va tizimli yondashuv talab etiladi.
Bu sohada ta’lim tizimida texnologik yondashuv, ilg’or, interaktiv texnologiyalardan foydalanish maqsadga muofik keladi.
4.Ta’lim-tarbiya jarayoniga ijodiy yondashib, musiqa darslarin ta’lim jarayoni bila uzviy aloqada tashkil etish orqali uning samaradorligini oshirish maqsadga muvofiqdir.
Tavsiyalar
Qo’lga kiritilgan natijalar asosida quyidagi tavsiyalarni taqdim etamiz:
1. Prezidentimiz Sh.Mirziyoev tomonidan ilgari surilgan “Harakatlar strategiyasi”, “Besh tashabbus” asosida yosh avlodni komil insonlar qilib tarbiyalash maqsadida milliy musiqiy merosni o‘quvchilarning axloqiy madaniyatini shakllantirishning biz tomonimizdan takomillashtirilgan tizimini hayotga joriy etish;
2.Milliy musiqiy ta’lim fanlaridan darslik, o‘quv qo‘llanmalar yaratishda ular mazmuniga milliylik, vatanparvarlik, umuminsoniylik g‘oyalarini singdirish;
3.O‘quvchilarni dars va sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlar jarayonida ma’naviy-axloqiy shakllantirishda ilg‘or pedagogik texnologiyalarni qo‘llash, uning natijalarini OAV da ommalashtirish.
4.O‘quvchilarning axloqiy shakllanganlik darajalarini hisobga olib borish monitoringini yaratish.
5.Xalq qo‘shiqlarini o‘rganish jarayonida, musiqa darslarini tashkil etish jarayonida o‘quvchilar axloqiy madaniyatini shalklantirish bo‘yicha ijtimoiy-pedagogik yo‘nalishda ilmiy-tadqiqotlar olib borish.
6. ,,Musiqa madaniyati’’ darslarini samarali tashkil etishda Xorazm folklor qo’shiqlari, xalfa va doston qoʼshiqlari ijrosi boʼyicha nazariy hamda amaliy tavsiyalar berish maqsadida sinfdan tashqari mashg’ulotlarda “Xorazm musiqa folklori ijro uslubi” maxsus kurslarni tashkil etish.
7. Oʼquvchilarning xalq qo’shiqlarini, xalfa va doston qoʼshiqlarini ijro eta olish, tinglash, turli raqs harakatlarini bajarishi, musiqa ijodkorligiga oid faoliyatlarni rejali tashkil etish.
Uzluksiz ta’lim tizimida xalq qo‘shiqlarini ilmiy o‘rganish asosida o‘quvchilarni axloqiy madaniy shakllantirishga qaratilgan tajriba-sinov ishlarining samarali natija berganligi yuqorida sanab o‘tilganlar bilan izohlanadi.
|
| |
