|
Mavzular ro`yxati
|
| bet | 7/35 | | Sana | 16.12.2023 | | Hajmi | 172,42 Kb. | | #120263 |
Bog'liq 8,9,Mavzuga oid adabiyotlar:
1. M. S. Mirkomilova: «Analitik kimyo», Toshkent, «O`zbekiston» nashriyoti, 2005 yil, 23–33 betlar;
2. M. G`ulomova: «Analitik kimyo», Toshkent, «Talqin» nashriyoti, 2005 yil, 7–26 betlar;
3. U. Haydarov: «Analitik kimyo», Toshkent, «O`qituvchi» nashriyoti, 2007 yil, 16–36 betlar.
Mavzu: Oksidlanish–qaytarilish reaksiyalari.
O`quvchi–talaba bilishi kerak:
1. Oksidlanish–qaytarilish reaksiyalari va ularning turlarini;
2. Oksidlanish–qaytarilish reaksiyalarini elecktron-balans usulida tenglashtirishni ;
3. Oksidlanish–qaytarilish reaksiyalarini yarim-reaksiyalar usulida tenglashtirishni;
4. Oksidlanish–qaytarilish reaksiyalariga eritma muhitining ta`sirini.
Yangi darsning bayoni.
Oksidlanish–qaytarilish reaksiyalari va ularning turlari.
Oksidlanish–qaytarilish reaksiyalari (OQR) tabiatda juda keng tarqalgan bo`lib, kimyo sanoatida, xalq xo`jaligi tarmoqlarida, shuningdek dorishunoslik sanoatida keng qo`llaniladi. Biologik va yashash jarayonida muhim bo`lgan nafas olish, yemirilish va fotosintez ko`p bosqichli katalitik OQR hisoblanadi. Bu mavzuni chuqur bilish analitik, biologik, farmatsevtik va toksikologik kimyoni hamda farmakologiya va patofiziologiyani o`rganishda yordam beradi.
Oksredmetriya va redoksmetriya OQR ga asoslangan bo`lib, eritmadagi oksidlovchi va qaytaruvchining miqdorini hajmiy analiz bilan aniqlash usulidir. Oksredmetriya va redoksmetriya farmatsiyada, biokimyoda, sanitary va klinik tekshirishlarda (masalan, Cu2+, K+ ionlari konsentratsiyasini, atsetonni, xinonni, gidroxinonni, askorbin kislotani, fermentlardan katalaza peroksidini aniqlashda) keng qo`llaniladi.
Barcha kimyoviy reaksiyalar ikkiga bo`linadi:
1. Reaksiyaga kirishayotgan moddalar tarkibidagi elementlarning oksidlanish darajalari o`zgarmaydigan reaksiyalar, ularga neytrallanish, almashinish, ayrim birikish va ajralish reaksiyalari misol bo`ladi.
HCl + NaOH = NaCl + H2O MgCO3 = MgO + CO2↑
CaCl2 + K2CO3 = CaCO3↓ + 2KCl SO3 + H2O = H2SO4
2. Reaksiyaga kirishayotgan moddalar tarkibidagi elementlarning oksidlanish darajalari o`zgaradigan reaksiyalar, ularga o`rin olish va ajralish (parchalanish) reaksiyalari misol bo`ladi.
Zn + 2HCl = ZnCl2 + H2↑ 2Pb(NO3)2 = 2PbO + 4NO2↑ + O2↑
Elementlarning oksidlanish darajasi o`zgarishi bilan boradigan reaksiyalar oksidlanish–qaytarilish reaksiyalari deb ataladi. OQR uch turga bo`linadi: molekulalararo, ichki molekulyar va o`z–o`zidan oksidlanish–qaytarilish (disproporsiyalanish) reaksiyalari.
1. Molekulalararo OQR da oksidlanish darajasi o`zgaradigan element atomlari turli xil molekulalar tarkibiga kiradigan reaksiyalar kiradi. Masalan:
2. Ichki molekulyar OQR da oksidlanish darajasi o`zgaradigan element atomlari bir molekula tarkibiga kiradi. Masalan:
3. Disproporsiyalanish yoki o`z–o`zidan OQR da bir atomning oksidlanish darajasi ham ortadi, ham kamayadi. Ya`ni o`sha atom reaksiyada ham oksidlovchi bo`ladi, ham qaytaruvchi bo`ladi. Masalan:
OQR da ikkita element atomlari yoki ionlari ishtirok etib oksidlansa yoki qaytarilsa oddiy OQR, ikkitadan ortiq element atomlari yoki ionlari ishtirok etib oksidlansa yoki qaytarilsa murakkab OQR deb ataladi.
O`zidan elektron beradigan atom, molekula yoki ion qaytaruvchi deyiladi. Elektron berish jarayoni oksidlanish deyiladi, bunda qaytaruvchi oksidlanadi va oksidlanish darajasi ortadi.
Na0 – e– = Na+ H20 – 2e– = 2H+ Fe+2 – e– = Fe+3
O`ziga elektron qabul qiladigan atom, molekula yoki ion oksidlovchi deyiladi. Elektron qabul qilish jarayoni qaytarilish deyiladi, bunda oksidlovchi qaytariladi va oksidlanish darajasi kamayadi.
S0 + 2e– = S–2 Cl20 + 2e– = 2Cl– N+5 + 3e– = N+2
|
| |
