holatda turgan sistemada harorat, bosim yoki moddalardan birining konsentratsiyasi o‘zgartirilsa, muvozanat shu ta’sirni kamaytiruvchi reaksiya tomon siljiydi. Sistema harorati ko‗tarilganda muvozanat endometrik jarayon tomonga,
bosim orttirilganda hajmi bo‗lgan moddalar hosil bo‗ladigan reaksiya tomon
siljiydi.
Misol uchun o‗ng tomonga boradigan ekzometrik (teskari tomonga esa
endometrik) jarayonni olamiz:
N
2
+3H
2
↔2NH
3
∆H
o
298
=92kJ
1. Harorat orttirilganda muvozanat chap tomonga siljiydi, ya‘ni ammiakning
parchalanishiga olib keladigan reaksiya tezligi ortadi. Harorat pasayganda (sistema
sovutilganda) muvozanat ammiak sintezi (o‗ng tomon) ortadigan tomon siljiydi.
2. Bosim o‗zgarishi bu sistema muvozanatiga ta‘sir ko‗rsatadi. Yopiq
idishda o‗zgarmas haroratda mahsulotlar kam hajm egallaydi, boshlang‗ich
moddalar esa ko‗proq hajm egallaydi. Demak, reaksiya to‗g‗ri tomon borishi
natijasida sistemada bosim kamayadi, reaksiya teskari tomon borganda esa bosim
ortadi. Reaksion hajmni siqilganda muvozanat o‗ng tomonga siljiydi va aks holda,
bosim kamaytirilganda muvozanat chap tomonga siljiydi.
3. Konsentratsiya o‗zgarishining muvozanatga ta‘sirini ham Le-Shatelye
tamoyili tushuntiradi. Agar boshlang‗ich moddalardan birining konsentratsiyasi
orttirilsa, shu modda ishtirokida o‗ng tomonga boradigan reaksiya tezligi ortadi,
ya‘ni qo‗shilgan modda konsentratsiyasini kamaytirishiga olib keladigan reaksiya
tezligi teskari tomonga boradigannikiga qaraganda kattaroq bo‗ladi. Muvozanat
o‗ng tomonga siljiydi.
31
Nazorat savollari: 1. Kimyoning kinetika bo‗limi nimani o‗rganadi?
2. Kimyoviy reaksiyalarning tezligiga ta‘sir qiluvchi omillar qaysilar?
3. Kimyoviy muvozanat qachon vujudga keladi?
4. Siljuvchan muvozanat tamoyili yoki Le-Shatelye tamoyilining mohiyati
nimada?
1.4. MUVOZANAT KONSTANTASINING HARORATGA BOG„LIQLIGI.
