2.2. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarini kasbiy rivojlantirishning ilmiy-
pedagogik jihatlari.
Respublikamiz mustaqil davlat sifatida demokratik jamiyat qurish, dunyodagi
eng rivojlangan mamlakatlar qatoridan o'rin olishni o'z oldiga maqsad qilib qo'ygan
ekan, bu xalq ta'limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish
tizimi oldiga ham muayyan vazifalar qo'yadi. Mazkur vazifalar umumiy o'rta ta'lim
muassasalarida faoliyat olib borayotgan o'qituvchilarning kasbiy-metodik
tayyorgarligini rivojlantirish bilan belgilanadi.
O'qituvchilarning kasbiy-metodik tayyorgarligi ularning kasbiy faoliyatga
doir bilimlar, ta'lim-tarbiya jarayonini tashkil qilish, o'z-o'zini rivojlantirish kabi
asosiy kasbiy faoliyat sohalarida aks etadi. Bu esa o'z navbatida, o'qituvchining o'z
fanini o'qitishga doir bilimlarni mukammal bilishi va harakatga keltirishi, ta'lim
jarayonini loyihalash, tashkil qilish va baholash uchun zarur bo'lgan tayanch
kompetensiyalarni egallashi, shuningdek, o'qitish va tarbiyalash jarayonini ta'lim
sohasidagi innovatsion ilmiy yutuqlar, zamonaviy pedagogik va axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari asosida intensiv tashkil etish, uzluksiz va tizimli
o'z-o'zini rivojlantirishni talab etadi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 6 noyabrdagi
«O'zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta'lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini
rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida»gi PF-6108-son Farmoni va mazkur
Farmon ijrosini ta'minlash maqsadida 2020 yil 6 noyabrda qabul qilingan «Ta'lim-
tarbiya tizimini yanada takomillashtirishga oid qo'shimcha chora-tadbirlar
to'g'risida»gi PQ-4884-son qarorda mamlakatimiz ta'lim-tarbiya va ilm-fan
sohalarini takomillashtirish, jamiyatimizda o'qituvchi va pedagog xodimlar, ilmiy va
31
ijodkor ziyolilarga bo'lgan hurmat-e'tiborni yanada oshirish, o'qituvchilarning
kasbiy mahoratini rivojlantirish, tizimda xususiy sektor ishtirokini kengaytirish
maqsadida O'zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta'lim-tarbiya va ilm-fan
sohalarini yanada rivojlantirishning asosiy yo'nalishlari belgilab berildi. Bilimga
asoslangan iqtisodiyot ta'lim va kasbiy tayyorgarlikning yangi modellarini talab
qiladi. Bunda davriy malaka oshirishdan farqli ravishda ijtimoiy va iqtisodiy
muvofiqlik imkoniyatiga ega bo'lgan «hayot davomida o'qish» tamoyili asosida
uzluksiz malaka oshirish tizimini takomillashtirib borish maqsadga muvofiq
hisoblanadi.
Boshlang'ich sinf o'qituvchilarining malakasini oshirish tizimida metodik
tayyorgarligini takomillashtirish, uzluksiz kasbiy rivojlantirishning ko'p jihatdan
nazariy yoritilishiga qaramay, jamiyat, fan va ta'limning yangi yo'nalishlari
o'qituvchini innovatsion metodik tayyorgarligini takomillashtirish, uzluksiz kasbiy
rivojlantirish zaruriyatini kuchaytiradi.
Shundan kelib chiqib, boshlang'ich sinf o'qituvchilarining metodik
tayyorgarligini takomillashtirish, uzluksiz kasbiy rivojlantirish muammosini ilmiy
jihatdan tahlil qilish natijasida quyidagi qarama-qarshiliklar mavjudligi aniqlandi:
• zamonaviy ta'limni innovatsion jarayonlarga yo'naltirish va boshlang'ich sinf
o'qituvchilarining innovatsion o'quv jarayonini amalga oshirishga doir nazariy va
uslubiy tayyorgarligi o'rtasida;
• boshlang'ich sinf o'qituvchisini uzluksiz kasbiy rivojlantirish zarurati va mavjud
holatda bu jarayonga ilmiy-metodik yondashuvlar yetarli darajada rivojlanmaganligi
o'rtasida;
• o'qitishning an'anaviy bilimga asoslangan yondashuvi va boshlang'ich sinf
o'qituvchilarining metodik tayyorgarligini takomillashtirish, uzluksiz kasbiy
rivojlantirishda kompetentlikka asoslangan, faol va shaxsga yo'naltirilgan
yondashuvlarni talab qiladigan ta'limdagi zamonaviy innovatsion tendensiyalar
o'rtasida;
32
• o'qituvchilarning innovatsion metodik tayyorgarligi sifatini oshirish zaruriyati va
boshlang'ich sinf o'qituvchilarini uzluksiz kasbiy rivojlantirish uchun
rivojlantiruvchi texnologiyalar va mexanizmni resursli qo'llab-quvvatlashning
yetishmasligi o'rtasida.
Yuqorida qayd etilgan obyektiv va subyektiv ziddiyatlar pedagogik hodisaning
mohiyatini – boshlang'ich sinf o'qituvchilarini uzluksiz kasbiy rivojlantirish uchun
pedagogik shart-sharoitlarni aniqlashdan iborat bo'lgan tadqiqot muammosini
faollashtiradi. Mavzuga doir ilmiy adabiyotlar va mavjud holat tahlilidan
ko'rinadiki, quyidagilar o'qituvchining metodik tayyorgarligini takomillashtirish,
o'zini o'zi tahlil qilish va baholash, o'zini o'zi rivojlantirish, uzluksiz malaka oshirish
zaruratini keltirib chiqaradi:
• ta'lim sohasida xalqaro tajribalar va qiyosiy tahlil natijalari;
• zamonaviy texnologiyalarning takomillashuvi;
• jamiyat ehtiyoji hamda ta'limga bo'lgan talabning o'sishi;
• jamiyat ehtiyoji va talablari asosida o'qituvchi rolining o'zgarishi;
• DTS va o'quv dasturlarining optimallashtirilishi.
Jamiyatdagi Globallashuvning keskin o'sib borishi, jahon miqyosida ta'lim
tizimidagi islohotlar mazkur jarayonning faol ishtirokchisi va amaliyotga tatbiq
etuvchi bo'lgan o'qituvchilarning metodik tayyorgarligini takomillashtirish, kasbiy
rivojlantirishni talab etadi. Buning uchun esa, dunyo ilm-fanida o'qituvchi
kompetensiyasini shakllantirish, o'qituvchilarning metodik tayyorgarligini
takomillashtirish orqali ularni kasbiy rivojlantirish bo'yicha pedagog va uslubchi
olimlar tomonidan olg'a surilgan ilmiy-nazariy qarashlarni o'rganish lozim.
Tadqiqot doirasida yurtimiz olimlari tomonidan o'qituvchilarning kasbiy
ko'nikmalari va metodik tayyorgarligini rivojlantirish bo'yicha olib borilgan bir
qancha ilmiy tadqiqot ishlarini ham tahlil qildik. Tadqiqot muammosiga oid olib
borilgan tahlillar shuni ko'rsatadiki, o'qituvchilarni kasbiy-metodik tayyorgarligini
33
takomillashtirish, kasbiy rivojlantirish masalalari bo'yicha yurtimiz pedagog
olimlaridan Z.Artikbayeva malaka oshirish jarayonida maktab matematika
o'qituvchilari kasbiy ko'nikmalarini takomillashtirishning pedagogik asoslari,
rivojlantiruvchi ta'lim vositasida matematika o'qituvchisining metodik
tayyorgarligini takomillashtirish yo'llari, N.A.Muslimov bo'lajak kasb ta'limi
o'qituvchilarini kasbiy shakllantirish masalalari, G.E.Karlibayeva bo'lajak fizika
o'qituvchilarining metodik tayyorgarligini takomillashtirish, I.Y.Raxmonov
geometriyani o'qitish jarayonida talabalarning metodik tayyorgarligini rivojlantirish
texnologiyasi, M.l.Toshpo'latova bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarining
metodik tayyorgarligini takomillashtirish, T.T.Shaymardonov pedagog kadrlar
malakasini oshirish va kasbiy faoliyati monitoringini tashkil etish mazmuni,
ko'rsatkichlari, infratuzilmasi, dasturiy va metodik ta'minoti, axborot resurslarini
shakllantirish tizimi, D.O.Ximmataliyev pedagogik va texnik bilimlar integratsiyasi
asosida kasbiy faoliyatga tayyorgarlikni diagnostika qilish yuzasidan ilmiy tadqiqot
ishlari olib borganlar.
Ammo, mazkur tadqiqotlar va boshqa pedagogik-psixologik ilmiy tadqiqot
ishlarida
boshlang'ich
sinf
o'qituvchilarining
metodik
tayyorgarligini
takomillashtirish va kasbiy rivojlantirish ilmiy-pedagogik muammo sifatida yetarli
darajada tadqiq etilmagan. Xususan:
- ayrim tadqiqotlarda bo'lajak kasb ta'limi o'qituvchilarini kasbiy shakllantirish
masalalari keng yoritilgan;
- o'qituvchilarining metodik tayyorgarligini takomillashtirish bo'lajak mutaxassislar
misolida o'rganilgan;
- geometriyani o'qitish jarayonida talabalarning metodik tayyorgarligini
rivojlantirish texnologiyasi, shuningdek, pedagog kadrlar malakasini oshirish va
kasbiy faoliyati monitoringini tashkil etish mazmuni, ko'rsatkichlari, infratuzilmasi,
dasturiy va metodik ta'minoti, axborot resurslarini shakllantirish tizimi, pedagogik
va texnik bilimlar integratsiyasi asosida kasbiy faoliyatga tayyorgarlikni diagnostika
qilish usullari ishlab chiqilgan;
34
- boshlang'ich sinf o'qituvchilarini kasbiy rivojlantirishga doir xorijiy va mahalliy
tadqiqotchilarning fikrlari umumlashtirilmagan;
- boshlang'ich sinf o'qituvchilarining metodik tayyorgarligini takomillashtirish va
kasbiy rivojlantirish muammolari alohida qayd etilmagan;
- o'qituvchilarning kasbiy va metodik tayyorgarligiga qo'yiladigan zamonaviy
talablar, o'qituvchilarni uzluksiz kasbiy rivojlantirish mazmuni, mexanizmi, shart-
sharoitlari va metodikasi mazkur tadqiqotlarda yoritilmagan;
- boshlang'ich sinf o'qituvchilarini kasbiy rivojlantirish tamoyillari, nazariy va
pedagogik jihatlari ilmiy asoslanmagan.
Bu esa o'z vaqtida o'qituvchilarni uzluksiz kasbiy rivojlantirish bilan bog'liq
quyidagi vazifalarni hal qilish zaruriyatini keltirib chiqaradi:
• boshlang'ich sinf o'qituvchilarining kasbiy ehtiyojlaridan kelib chiqib, metodik
tayyorgarlikni takomillashtirish, kasbiy rivojlantirishga doir tizimli va uzviy amalga
oshirish lozim bo'lgan ustuvor vazifalarni aniqlash va belgilash;
• boshlang'ich sinf o'qituvchilarini kasbiy rivojlantirish omillari, o'qituvchida
professionallikni rivojlantirishga doir kasbiy rivojlanishning bosqichlari va
darajalarini aniqlash va belgilash.
Boshlang'ich sinf o'qituvchilarining metodik tayyorgarligini takomillashtirish
va kasbiy rivojlantirishning ilmiy-pedagogik muammo sifatidagi ahamiyatini tadqiq
qilish, boshlang'ich sinf o'qituvchilarini kasbiy rivojlantirish tamoyillari, nazariy va
pedagogik jihatlarini ilmiy asoslashdan iborat.
Yuqoridagi maqsadga erishish va tegishli vazifalarni bajarish uchun
pedagogik kuzatuv (qisqa muddatli), pedagogik monitoring, umumiy o'rta ta'lim
muassasalarida faoliyat olib borayotgan boshlang'ich sinf o'qituvchilari va
boshlang'ich ta'lim o'qituvchilarining malakasini oshirish kurs tinglovchilari bilan
suhbat usullaridan foydalanildi.
| 