183
Ishlab
chiqarishni
metrologik
ta‘minoti
korxona
va
texnologik
jarayonlarini,
tayyorlanayotgan mahsulot sifatini ta‘minlovchi va jarayonlarni turg‘unlashtirish maqsadida aniq
bir darajada optimal boshqarishni ta‘minlashi lozim. Bunda ishlab chiqarishni metrologik ta‘minoti
uchun xarajatlar ishlab chiqarish qo‘lamiga, texnologik tsiklining murakkabligiga mos bo‘lishi va
uning yakuniy hisobida nafaqat qoplashi, balki daromad olib kelishi lozim. Ishlab chiqarishni
metrologik
ta‘minotining
iqtisodiy
samaradorligi
va
mosligini
baholash
ilmiy-tadqiqot
institutlarning metrologik xizmati yoki MI 2240-92 ―DO‘T. Korxona, tashkilot birlashmalarda
o‘lchashlar, nazorat va sinash holatlari tahlili‖ tavsiyasi asosida tashkiliy va uslubiy jihatdan
mumkin.
Bu hujjat metrologik ta‘minotini takomillashtirish dasturini ishlab chiqish uchun texnik
omilkorlikka akkreditlashtirishda, sifat tizimini ishlab chiqish va sertifikatlashtirishda foydalaniladi.
Unda ―korxonada metrologik ta‘minot, o‘lchashlar, nazorat va sinashlar
holatini takomillashtirish
bo‘yicha chora-tadbirlarning iqtisodiy samaradorligi baholash usuli‖ keltirilgan.
Uning 2 – ilovasi ―Axborot ta‘minoti. Korxonada o‘lchashlar, nazorat, sinashlar holatini
tahlil qilish bo‘yicha axborotlari avtomatlashgan qayta ishlash uchun dialog va algoritmlar
stsenariyalar‖ juda ham dolzarb va zarurdir. Ushbu materialga qo‘shimcha ravishda dasturiy
ta‘minotlar
va
texnik
vositalarga
muvofiq
korxonaning
metrologik
xizmat
ishlarini
avtomatlashtirish va operatsiyalar hajmini kamaytirish, ishlab chiqarishni metrologik ta‘minotining
iqtisodiy samaradorligini hisoblashni soddalashtirish va uning samaradorligini oshirishga tavsiyalar
keltirilgan.
Turli xil parametrlar va kelgusida ularning iqtisodiy samaradorligi; ishlab chiqarishning
optimal
metrologik ta‘minotini avtomatlashtirilgan qidiruv (tanlash)ni ta‘minlash bo‘yicha
variantlari bilan ishlab chiqarishni metrologik ta‘minoti variantlarini
modellashtirish istiqbolli
bo‘lib hisoblanadi.
Metrologik ta‘minotning to‘rtta tashkil etuvchisi mavjuddir (1-rasm)
5.
Ilmiy asosi: metrologiya - o‘lchashlar haqidagi fandir;
6.
Tashkiliy asosi - davlat va mahkamalardagi metrologik xizmatdan tashkil topgan
O‘zbekiston Respublikasi metrologiya xizmati;
7.
Texnikaviy asoslari - kattaliklar birligining davlat etalonlari, kattaliklar birligini
etalonlardan ishchi vositalarga uzatish, o‘lchash vositalarini yaratish va ishlab chiqishni yo‘lga
qo‘yish, o‘lchash vositalarining majburiy davlat sinovlari va ularni
bajarish uslublarining
metrologik attestatsiyasi, o‘lchash vositalarini ishlab chiqishda, ta‘mirlashda va ishlatishda
majburiy davlat qiyoslashidan o‘tkazish, modda va materiallarning tarkibi va xossalari bo‘yicha
standart namunalarni yaratish, standart ma‘lumotnomalar, mahsulotning majburiy davlat sinovlari.
8.
Me’yoriy-uslubiy (qonuniy) asoslari - tegishli respublika qonunlari, davlat standartlari,
davlat va tarmoqlarning me‘yoriy hujjatlari.
Metrologik ta‘minotning o‘z oldiga qo‘ygan
asosiy maqsadlari:
mahsulot
sifatini, ishlab chiqarish va uni avtomatlashtirishning samaradorligini oshirish;
detallar va agregatlarning o‘zaro almashuvchanligini ta‘minlash;
moddiy boyliklarning va energetik resurslarining hisobini olib borish ishonchliligini
ta‘minlash;
atrof-muhitni himoya qilish;
salomatlikni saqlash va hokazolar.
Metrologik ta‘minot darajasi mahsulotning sifatiga bevosita ta‘sir qiladi. Bu ta‘sir
samaradorligini yanada oshirish maqsadida metrologik profilaktika ishlariga va ishlab chiqarishni
184
tayyorlashdagi metrologik ta‘minot masalalariga alohida ahamiyat beriladi. Bu esa o‘z vaqtida
respublikamizda bozor munosabatlarini yanada chuqurroq shakllanishiga va ishlab chiqarilgan
mahsulotlarning eskport imkoniyatini oshirilishiga munosib zamin yaratadi.
Ishlab chiqarish tarmoqlarida metrologik xizmatlarning asosiy vazifasi ishlab chiqarish
metrologik ta‘minlash bo‘lib hisoblanadi.
Mahsulot ishlab chiqarishni metrologik ta‘minlash jarayonida
talab qilingan sifat
ko‘rsatkichlariga har bir texnologik jarayonlarning nazoratini o‘lchashlarni bajarish yordamida
erishiladi. Bu bosqichda o‘lchash vositalari va usullari aniqlanib va o‘lchash nazorati va o‘lchash
jarayonlarini avtomatlashtirish bo‘yicha ishlar bajariladi, o‘lchashlarni bajarish uslubiyoti ishlab
chiqiladi va attestatsiyalanadi, agarda me‘yoriy hujjatlarga muvofiqligi nazarda tutilgan bo‘lsa,
texnologik jarayonlar va texnikaviy hujjatlar metrologik ekspertizadan o‘tkaziladi.
O‘lchash informatsiyasiga nafaqat miqdor bo‘yicha talablar, balki sifat bo‘yicha ham
talablar qo‘yiladi. Bunga uning (o‘lchashning) aniqligi, ishonchliligi,
tan narxi va samaradorligi
kabi tavsiflar kiradi.
Bu sifat tavsiflarining barchasining asosida metrologik ta‘minot yotadi.
Metrologik
