10
s =
h =
Agar
0
= 0 bo‘lsa,
=
Agar
0
= 0 bo‘lsa,
=
1.
Yuqoriga vertikal otilgan jism harakati qanday mustaqil
harakat lardan iborat?
2. Yuqoriga vertikal otilgan jism harakat tenglamasida nega tezlanish minus
ishorada olingan?
3. Jism yuqoriga ko‘tarilayotganda uning tezlanishi o‘zgaradimi?
1. Yuqoriga tik otilgan jismning ko‘tarilish vaqti bilan tushish vaqti
tengligini isbotlang.
2. Jismni yuqoriga qanday tezlik bilan otsak, u otilgan
joyiga xuddi shunday
tezlik bilan qaytib tushishini isbotlang.
4-
mavzu. AYLANA BO‘YLAB NOTEKIS HARAKAT. BURCHAK
TEZLANISH. TANGENSIAL TEZLANISH
1.2-rasm.
A
B
R
O
∆φ
Siz 7-sinfda aylana bo‘ylab tekis harakat bilan
tanishgansiz. Mazkur mavzuda aylana bo‘ylab notekis
harakatni o‘rganamiz. Aylana bo‘ylab
tekis harakatga
tegishli fi zik kattaliklarni eslab ko‘raylik (1.2-rasm).
1. Aylana bo‘ylab tekis harakatlanayotgan moddiy
nuqtaning vaqt birligi ichida yoy bo‘ylab bosib o‘tgan
yo‘liga son jihatdan teng bo‘lgan kattalikka chiziqli
tezlik deyiladi va quyidagicha ifodalanadi.
. (1.10).
2. Aylana bo‘ylab tekis harakatda aylana radiusi
burilish burchagining shu
burilish uchun ketgan vaqtga nisbati burchak tezlik deyiladi:
. (1.11)
11
Burchak tezlik ham, chiziqli tezlik
kabi vektor kattalik hisoblanadi. Uning
yo‘nalishi o‘ng vint (parma) qoidasiga
binoan aniqlanadi. Bunda o‘ng vint
kallagining aylanish yo‘nalishi moddiy
nuqta aylani
shi
bilan mos kelsa, uning
uchining yo‘na lishi burchak tezlik vektori
yo‘na lishi bilan mos tushadi (1.3-rasm).
1.3-rasm.
∆φ
∆φ
∆S
Ko‘pgina hollarda aylanma harakat qiluvchi jismlar o‘z
aylanish tezligini
o‘zgar tiradi. Masalan, mashina joyidan qo‘zg‘alib, ma’lum bir tezlikka erish gun-
cha yoki tormozlanib to‘xtaguncha uning g‘ildiraklari shunday harakatlanadi.
