19
3.
Kanal -
axborot beriluvchi, uzatiluvchi muhit, sharoit.
4.
Informatsiya asosiy birlik bo’lib, u
bit (yoki
binit inglizcha “binary unit” –
“ikkilik birligi”) deb ataladi.
17
5.
Kodlash va
dekodlash – informatsiyani mashina (kompyuter) tushunadigan
tilga o’tkazish va bunga teskari bo’lgan kompyuter tushunadigan tildan inson
tushunadigan tilga aylantirish jarayoni.
Tashqi оlam haqidagi informatsiya insonning bosh miya qobig’ida
model va
strukturalar ko’rinishida saqlanadi, aks etadi va qayta ishlanadi. Ushbu holatning
fiziologik asosi nerv-sensor hujayralar - aksonlar hisoblanadi. Bosh miya qobig’ida
so’zli strukturalar hamda semantik maydon shakllanadi. Funksionalashuv jarayonida
(xabarning bir individuumdan boshqasiga yetkazilishi va qabul qilinishi)
til diskret
shaklda – nutq ko’rinishida namoyon bo’ladi. Tovushli nutqning idrok qilinish jarayoni
bu – nutq tovushlaridan informatsiyaning ajralishi, tarqalishi demakdir. Eshitish organi
havoning
tebranishini qabul qiladi, signalni bosh miya qobig’iga jo’natish uchun
uzluksiz impulslarni kodlashtiradi. Birinchi bosqichda bosh miyada tovushlar
zahirasidan “tovushlar modeli” (N.I.Jinkin buni
“fonemalarning barqaror
katakchalari” deb nomlagan) shakllanadi. Inson miyasidagi
obrazlar va tushunchalar
tovushlar kombinatsiyasi ko’rinishida moddiy qobiqqa ega bo’ladi. Inson xotirasida
so’zlarning modellari aniq hujayralar kompleksiga muvofiq ravishda saqlanadi.
Informatsiyani solishtirish natijasida miyada yangi kod – so’z kodi kodlashtiriladi va
uni qobiqning keyingi bosqichiga uzatadi. U yerda informatsiyaning yangi modeli
shakllanadi, bunda oldingiga nisbatan
kodlashtirish oson kechadi, chunki o’zida mavjud
bo’lmagan ramzlarnigina kodlashtiradi, keyingi so’zni kodlashtirish oldingidan ko’ra
ham oson kechadi, keyingi bosqichda – birikmalar kodlashtiriladi hamda
informatsiya
keyingi bosqichga uzatiladi. Bunda yuqoridagi jarayon qaytariladi: informatsiya
ajratiladi va mazmun modellashtiriladi.
18
Tilni informatsiya nazariyasiga ko’ra yuqorida qayd etilgan uchta
tushunchalardan kod bilan tenglashtirish, kod bilan parallel qo’yish mumkin.
19
Chunki
kod, aytilganidek,
axborotni yozib olish usuli, vositalaridan biridir. Demak, til - tilning
har bir belgisi (til birliklari) kod sifatida muayyan axborot tashiydi, uzatadi, yetkazadi.
Binobarin, ayni vaqtda, ushbu
axborotni hisoblab chiqish, statistik ma'lumot to’plash
mumkin. Xullas, til semiotika va informatsiya nazariyasiga ko’ra kod sifatida namoyon
bo’ladi.
Algoritm – (lotincha algoritmus – “ibtido” ma’nosini anglatadi; bu so’zning
etimologiyasi buyuk alloma Al-Xorazmiy ismi bilan bog’liq. U Yevropada buzilgan
shaklda “Algorithmi” tarzida ishlatilgan) ma’lum bir
tipga oid hamma masalalarni
17
