55
sinfga belgilangan me’yordan anchagina kam bo‘lgan 7 yoshli bolalar
bo‘lganda oz komplektli maktablar ochiladi.Bu shunday maktabki, unda bir
o‘qituvchi bir vaqtda bir necha sinfda ishlaydi. Bu sinflarda soni 3 tadan 30
tagacha o‘quvchi bo‘lishi mumkin. Bir o‘qituvchi hamma (I–IV)
sinflar bilan
bir vaqtda ishlaydigan maktab bir komplektli maktab deyiladi.
Ikkita o‘qituvchi, uchta (ba’zan to‘rtta) sinf bilan ishlaydigan maktab ikki
komplektli maktab deyiladi. Ikki komplektli maktablarda uch sinfni ikki kom-
plektga birlashtirishning ushbu variantlarini amalga oshirish mumkin: 1- va
2 - sinflarni bir komplektli qilib birlashtirish (bu holda birinchi sinf bilan
uchinchi sinf o‘qituvchisi ishlaydi), 1- va 3-sinflarni 2- va 4-
sinflarni bir
komplektga birlashtirishning mos variantlarini tanlanadi.
Oz komplektli maktablarda ishlash o‘qituvchi va o‘quvchilar uchun bir
qator qiyinchiliklar va to‘siqlar bilan bog‘liq:
1. O‘qituvchi har kuni darsga tayyorlanishi va turli fanlardan eng kamida
8 soat dars o‘tishi kerak. Oz komplektli maktablarda darslar bo‘yicha reja
tuzish oddiy maktabda bir sinf bilan ishlashdagiga qaraganda ko‘p vaqt ta-
lab qilishi bilan ishlash darajasi qiyin. Har kuni 8 yoki 12 ta reja ustida ish-
lash qiyingina bo‘lmay, balki bularni o‘zaro koordinatsiyalash anchagina
vaqt
talab qilishi bilan, ularga optimal pedagogik samara beradigan ularni
bir butun birlashtirish zarurligi bilan ham qiyindir. Bularning hammasi
o‘qituvchidan tegishli bilimlarni bilishdan tashqari, maksimal darajada kuch,
sabot, uyushqoqlik, matonat, qat’iyatlikni talab qiladi.
2. O‘quvchilarning bir necha sinfga diqqat e’tiborini taqsimlashi juda qi-
yin.
3. O‘qituvchi bir sinf bilan darsning yarmi yoki 1/3
qismi davomida
shug‘ullanishga, darsning qolgan vaqtida o‘quvchilar mustaqil ishlashiga
to‘g‘ri keladi.
4. O‘quvchilar mustaqil ish bajarayotganida darhol o‘qituvchidan yor-
dam olish niyatidan mahrumdirlar, chunki bu vaqtda o‘qituvchi boshqa sinf
bilan band bo‘ladi.
5. Bir sinf o‘quvchilari, ayni vaqtda o‘qituvchi rahbarligida ishlayotgan
boshqa sinf o‘quvchilarining xalaqit berishiga qaramay, mustaqil ishlayver-
ishlari kerak.
Shunga qaramay oz komplektli maktab o‘quvchilari
uchun bir qator
afzalliklari ham mavjud.
1.Sinf o‘quvchilari sonining kamligi (ba’zan 2–3 ta o‘quvchi). Bu
o‘qituvchiga tez-tez so‘rab turish, o‘quvchilar bilimlaridagi kamchilliklarni
topish va ularni tuzatish imkoniyatlarini beradi.
2.. Oz komplektli maktablarda o‘quvchi daftarlarini tekshirishga oz vaqt
sarflaydi, u bu daftarlar orqali o‘quvchi qanday va nimadan qiynalayotganini
oson aniqlaydi.
3.Oz komplektli maktablar maktab xususiyatiga ko‘ra o‘quvchi
darsning
taxminan 1/3 qismida mustaqil ishlashga to‘g‘ri keladi. Buning o‘quv
maqsadlaridan tashqari, katta tarbiyaviy ahamiyati ham bor: iroda
mustahkamlanadi, qiyinchiliklarni bartaraf qilish malakasi tarbiyalanadi.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
56
4. Yuqori sinf o‘quvchilari quyi sinf o‘quvchilariga
yordam berishlari
mumkin, chunki ular har kuni bir sinf xonasida birga bo‘lishadi.
Mustaqil ishni to‘g‘ri tashkil etishda o‘quv topshiriqlarining mufassal ish-
lanmalarini eslatmalar yordamida beradi.
Mustaqil ishlash usullari bilan bolalarni o‘qituvchi maktabdagi birinchi
darslaridan boshlab tanishtira boshlaydi. Dastlab bu topshiriqlar kichik ha-
jmli va ergashish xarakterida bo‘ladi. Masalan, “Sen ham shunday qil”
o‘yini.
Bu fikrlash uquvini shakllantiradi, matematik nutqni rivojlantiradi, kuchsiz
o‘quvchilarning materialni yaxshiroq tushunib olish va hamma qatori o‘z
muvaffaqiyatlaridan quvonishlariga imkon yaratadi.
Nazorat uchun savollar:
1. Oz komplektli qishloq maktabida o‘quv ishini tashkil etishning xususi-
yatlari nimalardan iborat?
2. Oz komplektli maktabda dars o‘tishning taxminiy sxemasini tuzing.
3.Mustaqil ishni yo‘lga qo‘yish xususiyatlarini nimalardan iborat.
