53
Bilimlarni nazorat qilishning quyidagi turlari mavjud:
1) Joriy ( kundalik) nazorat.
2) Oraliq ( tematik) nazorat .
3) Yakuniy ( davriy ) nazorat.
Joriy nazorat qilishda bilimlarni har bir sinf uchun mo‘ljallangan darslik
va dastur bo‘yicha olib boriladi. Har bir darsda o‘tilgan mavzuni o‘zlashtirish
sifatini aniqlaydi va har bir darsda daftardagi uy vazifasini, o‘tilgan mavzuni
o‘zlashtirilganini tekshiradi va baholaydi.
Joriy nazoratning asosiy metodi uy vazifasini
tekshirish va ular bilan
savol-javob o‘tkazishdir. O‘qituvchi darsda nimani va kimdan so‘rashligini
rejalashtirib kelishi zarur. O‘qituvchi har bir darsda ilgari o‘tilgan materi-
aldan foydalanadi, chunki har bir yangi tushuncha ilgari o‘rganilgan bilimlar
asosida tushuntiriladi. Joriy nazorat o‘tilgan materialni qayta eslashga im-
kon beradi, yangi material bilan ilgari o‘rganilgan material o‘rtasidagi uzviy
bog‘lanishni vujudga keltiradi. O‘qituvchi har bir darsni rejalashtirayotganda
joriy nazoratning quyidagi uch xil ko‘rinishini e’tiborga olishi kerak:
a) o‘tgan darsning materialini so‘rash ;
b) ilgari o‘tilgan bo‘lib, hozir o‘tiladigan darsga bevosita bog‘liq bo‘lgan
materialni so‘rash;
v) darsda tushuntirilgan materialni mustahkamlash maqsadida so‘rash.
O‘qituvchi darsga tayyorlanganda har uchchala
tur nazorat uchun ham
savollar majmuasini tuzib kelishi zarur.
2) Oraliq (tematik nazorat).
O‘quv dasturidagi asosiy tushunchalar darslar tizimi orqali o‘tib
bo‘lgandan keyin, yoki darslikdagi biror bob tugagandan keyin oraliq na-
zorat o‘tkaziladi. Oraliq nazorat uchun maxsus uquv,
malaka va
ko‘nikmalarni nazorat qilish darsi o‘tkaziladi, u o‘qituvchining ish rejasida
ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak.
Har bir bobda o‘zlashtirilgan tushunchalar keyingi o‘quv ishini muvaf-
faqiyatli olib borish uchun zarurdir. Shu sababdan
oraliq nazorat darsini
o‘tkazishga oldingi bobdagi asosiy tushunchalarni takrorlash, kamchiliklarni
to‘g‘rilash zarurati tug‘iladi.
So‘rash rejasiga o‘qituvchi savollar majmuasini tuzadi, misol, masala-
larni yechishni aniqlaydi. Natijada oldingi o‘tilgan o‘quv materialining qaysi
savollarini yaxshi, qaysi savollarini yomon o‘zlashtirilganligi aniqlanadi.
Yomon o‘zlashtirilgan savollarga aniqlik kiritiladi, qayta takrorlanadi.
O‘quvchilar bilimiga yarasha baholanadi.
Masalan, 2-sinfda «20 ichida sonlarni qo‘shish va ayirish» bobidan
keyin oraliq nazorat o‘tkaziladi.
Yakuniy nazorat
Bu nazorat chorak,
yarim yil, yil oxirilarida o‘tkazilib, unga ham max-
sus «O‘quvchilar bilim, malaka va ko‘nikmalarini tekshirish» darsi ajrati-
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
54
ladi. Shu vaqt davomida olgan bilimlar yuzasidan savollar tuziladi,
yozma
ish o‘tkaziladi va baholanadi.
Yakuniy nazoratda olgan ballarini to‘plash va uni baholashda
o‘qituvchi maxsus daftarida quyidagicha qaydnoma yuritsa yaxshi bo‘ladi.
Baholash va baho me’yorlari
O‘quvchilarning bilimi va malakalaridagi asosiy kamchiliklarining hi-
sobga olib borilishi o‘qituvchiga o‘zi yo‘l qo‘ygan kamchiliklarni
bilishga va
o‘quvchilarning yutuq va kamchiliklarini aniqlashga katta yordam beradi.
O‘quvchilar bilimi, malakasi, ko‘nikmasini tekshirish har doim baholash bi-
lan olib boriladi.
O‘qituvchi qo‘ygan baho o‘quvchilar o‘z-o‘ziga beradigan baho bilan
bir xil bo‘lgandagina eng ko‘p samara beradi. O‘quvchilarning
bilimini
tizimli baholash, ularning yutuq va kamchiliklarini xarakterlash o‘qituvchiga
sinfdagi mavjud o‘zlashtirish vaziyatini aniqlashga olib keladi.
O‘quvchilarning o‘zlashtirishini xarakterlash uchun baho ham zarurdir.
Chunki, o‘quvchi qancha ko‘p baholansa, shunchalik ko‘p tayyorlanishga,
uy vazifasini bajarishga intiladi, doimo dars uchun sergak bo‘lib turadi.
Hozirgi paytda baho normalari 100 ballik bo‘lib, uni 5 ballikka aylan-
tirish orqali amalga oshirilmoqda.
«2» baho «55» ballgacha.
«3» baho «55-70» ball.
«4» baho «71-85» ball.
«5» baho «86-100» ballar orasida qo‘yiladi.
Nazorat savollari:
1.O‘qitish vositalari deyilganda nimalar tushuniladi
va ularning asosiy
vazifalari nimalardan iborat?
2.Darsliklar bilan ishlash qanday yo‘nalishlarda olib boriladi?
3.Ko‘rsatmalilikdan foydalanishning ahamiyati va maqsadlari nimalar-
dan iborat?
