5-ma’ruza. AKTning rivojlanish tendentsiyasi
Reja:
1.
Davlat boshqaruvida AKTni qo’llashda yuzaga keladigan muammolar
va ularni bartaraf qilish yo’llari
2.
Bulutli hisoblashlar
3.
O’zbekiston taraqqiyoti uchun erkin ochiq kodli dasturiy ta’minotning
ahamiyati
Kalit so’zlar:
Boshqaruvda AKT, Cloud Computing, Ochiq kodli dasturiy
ta’minot.
1. Davlat boshqaruvida AKTni qo’llashda yuzaga keladigan
muammolar va ularni bartaraf qilish yo’llari
Har qanday jamiyatda davlatning roli masalasi dolzarb bo’lib kelgan. Bu
masalaning muhimligini hisobga olib, bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’zbek
modeli va demokratik jamiyat barpo etishning asosiy printsiplaridan biriga
jamiyatning barcha sohalarida islohotlarni amalga oshirishda davlatning
yetakchilik roli printsipi asos qilib olinadi.
O’zbekistonda davlat rivojlanishini o’zgartirishga ijtimoiy yo’naltirilgan
bozor iqtisodiyotiga va fuqarolik jamiyatiga bosqichma-bosqich o’tish asosida
amalga oshiriladi. Bu holatda o’zgarishlarning jiddiy ijtimoiy-iqtisodiy
larzalarining oldini olish uchun davlat boshqaruvining xususiyatlari va usullarini
o’z vaqtida qayta qurishi, ularni zamonaviylashtirishi juda ham muhim
jarayondir. Buning uchun davlatdan yangi bosqichga o’tish yo’lini belgilab
beradigan dasturni ishlab chiqish talab qilinadi. Shu yondashish shakllangan
demokratik an’nalarga ega bo’lgan mamlakatni namoyon qiladi. Bu esa
rivojlangan mamlakatlar tajribasida o’z isbotini topgan.
Jahon tajribasi tahlili va jamiyatimizning rivojlanishi xususiyatlarini tahlil
qilish ijtimoiy hayotda davlatning roli masalasi to’g’risidagi masala o’z asosiga
ko’ra inson faoliyatining asos buluvchi shart-sharoitlarini tushunishga
tayangandagina uni qoniqarli hal etish mumkinligini isbot qila oladi. Shunga
ko’ra, hozirgi bosqichda davlat boshqaruvi tizimini isloh qilish zaruriyati va
uning ustuvor yo’nalishlari mana shu nuqtai nazardan baholanishi kerak.
Ma’muriy islohotlarni amalga oshirish ehtiyoji mamlakatda amalga
oshirilayotgan qayta o’zgarishlar mantig’idan kelib chiqib, bozor iqtisodiyoti
rivojlanishi va qaror topishi, demokratik islohotlar amalga oshirilishi, parlament
va sud islohotlarining amalga oshirilishi bilan davlat boshqaruvi organlari
56
tizimida muqobil transformatsiyani amalga oshirish masalasi hal qilinishi bu
vaqtga kelib asosiy mavzu sifatida namoyon bo’lmoqda.
Davlat boshqaruvida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini va
tizimlarini joriy etishning jahon xamjamiyatida shakllanayotgan tendentsiyalari
va tajribasi ushbu jarayonlarning ko’plab jihatlari, eng avvalo aniq va muqobil
tartibga solishni talab etishini yaqqol ko’rsatadi.
Bunga esa quyidagilar kiradi:
- har bir kishining davlat xokimiyati va boshqaruv organlarining
umumfoydalanadigan axborot resurslari va axborot tizimlaridan axborotni erkin
olishga bo’lgan xuquqini amalga oshirish;
- Internet tarmog’i yordamida amalga oshiriladigan biznes sub’yektlari va
davlatning iqtisodiy faoliyatini xuquqiy ta’minlash;
- elektron xujjatlar aylanishining faoliyat ko’rsatishi va axborot-
kommunikatsiya
tizimlarida
aylanib
yuradigan
elektron
xujjatlarning
xaqiqiyligini tasdiqlash vositalaridan foydalanish tartibini belgilash;
- axborot xavfsizligini, mahfiy axborotning ruxsat berilmagan kirishlardan
ishonchli himoya qilishni ta’minlash.
Tabiiy xolki, umuman jamiyatda axborotlashtirish sohasida qonunchilikni
shakllantirish va takomillashtirish bunda asos buluvchi jihat hisoblandi, chunki
xuddi shu jamiyat, uning har xil institutlari va fuqarolarning o’zi davlat
boshqaruvida elektron texnologiyalar joriy etilishini xis kilishlari va uning
afzalliklarini
o’rgangan
xolda
foydalanishlari
kerak
bo’ladi.
Davlat apparatini isloh qilish va tegishli jarayonlarni ishonchli normativ-xukukiy
tartibga solishni ta’minlashning muhimligini inkor qilmagan holda biz baribir
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, tegishli infratuzilma va ushbu
tizimlarda ishlash uchun professional tayyorlangan mutaxassislarning mavjudligi
boshqaruvni “elektronlashtirish” tizimlarini joriy etish vazifalari muvaffaqiyatli
hal etilishini ta’minlaydigan asosiy shart ekanligini e’tirof etishimiz kerak.
So’z nafaqat ushbu tizimlarni joriy etish haqida balki ko’plab rivojlangan
mamlakatlar tajribasi hozirgi dinamik rivojlanayotgan dunyoda AKT iqtisodiy
rivojlanishining lokomotivi ekanligini, mamlakatga investitsiyalar jalb etilishiga,
yangi ish o’rinlari tashkil etilishiga, ilg’or texnologiyalar ishlab chiqarishga va
boshqaruvga tatbiq etilishiga, axborot ayirboshlashda, chiqimlar qisqartirilishiga
bozor qatnashchilari o’rtasida bitishuvlar sodir etilishiga ko’maklashishini
ko’rsatadi. Shuning uchun xam O’zbekiston xukumati mamlakatni ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlantirishning muhim ustuvorligi sifatida axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari joriy etilishini ajratib ko’rsatadi. O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2002 yil 30 maydagi PF-3080-sonli Farmoni va O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2002 yil 6 iyundagi 200-sonli qarori ushbu
57
vazifani amalda ruyobga chiqarishga yo’naltirildi. Ularda axborot jamiyatini
rivojlantirishning strategik ustuvorliklari belgilandi, 2002-2010 yillarda
kompyuterlashtirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish
dasturi qabul qilinib u amalga oshirilmoqda. Uning asosiy yo’nalishlari
quyidagilardir:
- telekommunikatsiya infratuzilmasini va Internet tarmog’ining milliy
segmentini rivojlantirish;
- aholini kompyuter texnikasi va tegishli tarmoq resurslari bilan jihozlash
bo’yicha rivojlangan mamlakatlar darajasida mavjud qoloqlikni bartaraf etish;
- dasturiy ta’minotning milliy industriyasini barpo etish;
- mamlakatning yagona axborot makonini tashkil etish uchun zarur bo’lgan
milliy resurslarni shakllantirish;
- yuqori malakali kadrlar salohiyatini tayyorlash;
- AKT sohasida raqobat muhitini rivojlantirish;
- AKTni tegishli texnik vositalarni standartlashtirish va sertifikatsiyalashni
rivojlantirish;
- axborot xavfsizligini ta’minlash;
- tegishli investitsiya va innovatsiya loyihalari ustuvor moliyalashtirilishi
va kredit berilishini ta’minlash.
Davlat boshkaruvida AKT tizimlarini joriy etish uchun mamlakatda tuliq
faoliyat ko’rsatuvchi infratuzilma haqida aytib o’tishga hali bor. Sababi davlat
boshqaruvi organlarining korporativ tarmog’i, elektron xujjatlar aylanish tizimi,
fuqarolar va biznes sub’ektlarining axborotni avtomatlashtirilgan tarzda qayta
ishlash tizimlari shakllanish bosqichini o’tamoqda.
Davlat boshqaruvida AKTni joriy etishga umumiy tayyorgarlik to’rt
mezonidan uchta eng muhimi bo’yicha mamlakat printsipial jihatdan ushbu
texnologiyalarni joriy etishga tayyorgarlikning darajasiga ega. Bu xolatda, to’liq
funktsional texnologiyalarning mavjudligi yoki yo’qligi jiddiy rol o’ynamaydi,
chunki tegishli dasturiy apparat komplekslari va korporativ tarmoqli resurslar
bevosita AKT tizimlarini joriy etish davomida tashkil etilishi ham mumkinligini
hisobga olish zarur.
Shuningdek, ko’pgina pozitsiyalar bo’yicha vaziyat dinamik o’zgarmoqda.
Tegishli davlat axborotiga biznes sub’ektlari va fuqarolarning onlayn kirishini
ta’minlaydigan xizmatlarning etarlicha keng hajmi to’g’risida ishonch bilan
gapirish mumkinligini ko’rsatadi.
Davlat boshqaruvida AKTni joriy etish masalalari o’z mohiyatiga ko’ra,
muammolarning juda muhim bo’lgan murakkab doirasini o’z ichiga olib, uni
shakllantirishga yondashuvlarni ishlab chiqishdan elektron davlat xizmatlariga
bo’lgan extiyojni aniqlash va uni amalda ta’minlashgacha bo’lgan muammolar
58
xisoblanadi. O’zbekiston axborot jamiyatini shakllantirishning boshlang’ich
bosqichida turgan xolda maqsadga muvofiq va qulay modelni tanlashdek
murakkab muammo qarshisida turibdi.
Har bir mamlakatda axborot jamiyatini tashkil etishni jahon tajribasi o’z
xususiyatlariga ega va bu tayyor etalon bo’la oladigan ba’zi bir tavsiyalarni bera
olmaydi. Aniqroq qilib aytganda, davlat boshqaruvida AKTni tatbiq etish
mamlakatning o’zining siyosiy iqtisodiy yo’nalishlariga, davlat tuzilishining
xususiyatlariga, davlatning biznes sub’ektlari va aholi bilan ijtimoiy-iqtisodiy
munosabatlari rivojlanishi darajasiga va rivojlanishning mazkur bosqichida hal
qilinishi zarur vazifalar doirasiga bog’liqdir.
Respublikamizda AKT sohasida ilgari xech qachon bunday ijtimoiy
jamiyatli, texnik jihatdan murakkab, ma’suliyatli, ilm-fanni va resurslarni ko’p
talab qiladigan vazifani xal etmagan. Bundan davlat boshqaruvi tizimini
bosqichma-bosqich modernizatsiya qilish va samaradorligini oshirishni
ta’minlashi va quyidagi vazifalarni hal etishi kelib chiqadi:
- mamlakatda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish
dasturini tez sur’atlarda amalga oshirish;
- axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining normativ-xuquqiy bazasi
monitoringi va ularni joriy qilinishiga tusiq bo’layotgan omillarni aniklash;
- AKTni rivojlantirish monitoringi va uning xolatini to’liq ro’yhatdan
o’tkazish, xujjatlarning elektron aylanishi tizimlarini joriy etish jarayonlarini
hamda davlat boshqaruvi organlarining moliyaviy, texnik va inson resurslari
xolatini o’rganish;
- davlat boshqaruvi organlarining yagona axborot tarmog’ini tashkil qilish;
- davlat xizmatchilari va aholini o’qitib borish uchun maqsadli chora-
tadbirlarni amalga oshirish;
- axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini davlat byudjeti xisobidan
doimiy ravishda moliyalashtirilib borilishini davlat siyosati darajasiga chiqarish
va x.k.
Turgan gapki, bular bir kunda hal bo’ladigan vazifalar emas. Bularni
mamlakatda AKT rivojlanishi darajasi va tendentsiyalaridan kelib chiqqan holda
faqatgina nazariy ko’rib chiqish mumkin.
Ammo, davlat boshqaruvida AKT tizimlarini tashkil etish va
rivojlantirishning kontseptual yondashuvlari va jahon tajribalari bir qancha
birinchi navbatda turgan vazifalarni ko’rsatish imkonini yaratib beradi. Buni xal
qilmasdan turib esa davlat boshqaruviga AKTni joriy etish ruyobga
chiqmaydigan orzu bo’lib qoladi.
| 