DO‘ST______________________  ___Bir bor ekan, bir…___________________________________  1 (To‘g’ri)

106 
O‘quvchilarning ishlarini baholashga alohida e’tibor qilib, tegishli 
ko‘rsatmalar berib borish lozim. O‘quvchilarning bahosi bajarilgan ishning 
ostiga qo‘yilishi kerak. 
O‘quvchilarning daftarlariga “Ko‘rildi”, “Xato” tarzida emas, 
“Chiziqdan yoz”, “Harflar orasidagi masofani to‘g’ri saqla”, “Harflarni 
bog’lab yoz”, “Qiyaroq yoz” kabi yozib ko‘rsatish maqul. 
O‘quvchilarning husnixatga, daftar tutishga qiziqishlarini o‘stirish 
maqsadida maktab bo‘yicha eng yaxshi tutilgan daftarlarni yig’ib ko‘rgazma 
tashkil etish kerak. 
Avtoruchka. Yozuv qurollarining tarixi, xususan ruchka juda qadimga, 
miloddan oldingi davrlarga, qadimgi odamlar g’or devorlariga tosh bilan rasm 
chizgan davrlarga borib taqaladi.
Qadimdan 
hozirga 
qadar 
yozuv 
qurollarining 
mexanizmi 
turli 
o‘zgarishlarga uchradi. Bu hol odamlarning turmush tarzining o‘zgarishi bilan 
bog’liq holda rivojlandi. Odamlar devorlarda turli xildagi rasmlarni chizadigan 
bo‘ldilar. Buning uchun qirrali toshlar, suyaklardan foydalanar edilar. Bundan 
4000 yil oldin shunday edi. Bundan 3000 yil avval yegipetliklar tomonidan 
iyerogliflar ixtiro qilindi. Yerogliflarni yozish uchun mo‘yqalamlar yaratildi. 
Ana shu mo‘yqalamlar hozirgi ruchkalarning prototipiga aylandi. Xitoyliklar 
mo‘yqalamni sichqon va tuya junidan tayyorlar edilar.
Shu davrda bo‘yoq tayyorlash resepti ham paydo bo‘ldi. Bo‘yoq ixtiro 
qilingandan so‘ng yozuv qurollari yanada mukammal bo‘ldi.

107 
Endi ruchka o‘rniga bambuk, nay, qamish poyalaridan foydalanar edilar. 
Bu o‘simliklarning poyalari bo‘yoqni o‘ziga juda yaxshi ushlar edi va yozishga 
qulay edi. Milodiy davrning 600-1800-yillari yozish uchun turli qushlar 
qanotining bir parchasi (pat)dan foydalanildi.
Pat o‘simlik poyalaridan ko‘proq va yaxshiroq xizmat qilar edi. Yozish 
uchun asosan yosh g’ozlarning patidan foydalanilar edi. Patni bahor fasli 
g’ozlarning chap qanotidan olar edilar. O‘ng qanotdan olingan patlar yozuv 
jarayonida xat ustini yopib qo‘yar edi. ХVIII asrda kelib patlarga ehtiyoj yana 
ortdi. Rossiya har yili Angliyaga 27 million pat yuborar edi.
Massachuyetlik Djon D.Laud 1888-yilning oktabr oyida “uchi aylanadigan 
ruchka” ixtiro qilib patent oldi.
Uchida sharikchasi bor ruchka bo‘yoqqa botirilar edi. Shu ruchkaning 
nusxasi keyinchalik boshqa ruchkalarning yasalishiga asos bo‘ldi. Keyinroq aka-
ukalar Ladislo va Georg Birolar ruchkaning yaxshi nusxasini yaratdilar. Ular 
yasagan ruchka uchida ham sharikcha bor edi. Bu sharikcha aylanib o‘zidan iz 
qoldirar edi. Ruchka bo‘yog’i muammosi ham ularni ko‘p qiynagan. Ular o‘z 
ixtirolarini franso‘z Marselo Bichga sotdilar. 1952- yildan boshlab bo‘yog’i 
qurimaydigan va tommaydigan ruchka ixtiro qilindi.
 
1997- yil shunday ruchka ixtiro qilindiki, bosim bilan 
yozishga hojat yo‘q edi.

108 
Qalam (karandash – turkcha karadas – “qora tosh“ so‘zidan olingan) 1775- 
yil franso‘z Nikolya Jak konte tomonidan ixtiro qilingan. Grafit (karbonning bir 
turi), ya’ni qalamning qora bo‘yog’i avvallari temir naychaning ichida solinar 
edi. Boshida tillo naychadan foydalanganlar. Bu qalam turi yozish uchun emas, 
balki shon – shavkat uchun olib yurilar edi.
Markaziy Osiyoda xat siyohda qalam (qamish qalam, savag’ich qalam) 
bilan yozilgan. XIX asrning ikkinchi yarmidan ruchka bilan yozish rasm bo‘la 
boshlagan. Shu davrda o‘zbek tilida “Po‘lod qalam” atamasi paydo bo‘lib, 
hozirgi qalam esa qarindoshqalam (karandash-qalam) deb yuritilgan. Bizning 
davrimizda yozuvda avtoruchka, sharikli ruchka, qalam, yozuv mashinkasi va 
kompyuterdan foydalanilmoqda. Yozuvning bu kabi vositalaridan harflar bosim 
bilan yozilmaydi. Shuning uchun ham har bir harfni aniq, toza, chiroyli, ayni 
vaqtda, tez yozish talab qilinadi.
Hozirgi kunda avtoruchkalar xilma-xil bo‘lib, ularning hammasi ham 
boshlang’ich sinf o‘quvchilariga mos kelmaydi. Boshlang’ich sinf o‘quvchilari 
uchun tavsiya etiladigan sharikli avtoruchkalarning yo‘g’onligi bolalarning qo‘l 
barmoqlariga mos bo‘lishi kerak. Tavsiya etiladigan sharikli avtoruchkalarning 
uzunligi 130 mm ga, yo‘g’onligi esa 8 mmdan oshmasligi lozim (6-rasm).

Download 5,58 Mb.