“BESHINCHISI (OLTINCHISI, YETTINCHISI, …) ORTIQCHA
METODI
Oʻquvchilarning mantiqiy tafakkur yuritish koʻnikmalariga ega
boʻlishlarida ushbu metod alohida ahamiyatga ega. Uni qoʻllash
quyidagi harakatlar amalga oshiriladi:
➢
oʻrganilayotgan mavzu mohiyatini ochib berishga xizmat
qiluvchi tushunchalar tizimini shakllantirish;
➢
hosil boʻlgan tizimdan mavzuga taalluqli boʻlgan 4 ta (5 ta,
6 ta, … ) va taalluqli boʻlmagan bitta tushunchaning oʻrin olishiga
erishish;
➢
oʻquvchilarga mavzuga taalluqli boʻlmagan tushunchani
aniqlash va uni tizimdan chiqarish vazifasini topshirish;
➢
oʻquvchilarni oʻz harakatlari mohiyatini sharhlashga undash
(mavzuni mustahkamlash maqsadida oʻquvchilardan tizimda saq-
lanib qolgan tushunchalarga ham izoh berib oʻtishlari hamda ular
oʻrtasidagi mantiqiy bogʻlikni asoslashlarini talab etish lozim).
Mavzu mohiyatini yorituvchi tushunchalar oʻrtasidasigi man-
tiqiy bogʻlikni koʻrsata va asoslash olish oʻquvchilarda mustaqil
fikrlash, shaxsiy yondashuvlarini asoslay, shuningdek, tengdosh-
larining fikrlari bilan shaxsiy mulohazalarini oʻzaro taqqoslash
koʻnikmalarini ham shakllantiradi.
“QIZIL VA YASHIL RANGLI KARTOCHKALAR BILAN ISHLASH”
METODI
Inklyuziv sinfda oʻquvchilar bilan ommaviy va guruh shaklda
ishlashda ushbu metoddan foydalanish ham ijobiy natijalarni kafo-
latlaydi. Metodni qoʻllashda quyidagi harakatlar amalga oshiriladi:
➢
oʻqituvchi tomonidan oʻrganilayotgan mavzuning mohiya-
tini mantiqiy ketma-ketlikda yoritishga xizmat qiluvchi tushuncha-
larni ifoda etgan maxsus kartochkalar majmui tayyorlanadi (har bir
220
kartochkaning orqa tomoniga mavzu mohiyatini yorituvchi “yadro”
tushunchaning bittadan harfi joylashtiriladi va maxsus qoplama bilan
berkitiladi);
➢
har guruhga maxsus kartochkalarning alohida majmusi top-
shiriladi va kartochkalarni ulardagi tushunchalarga asosan mantiqiy
ketma-ketlikda joylashtirish vazifasi yuklanadi;
➢
guruhlar tomonidan topshiriq bajarilib boʻlingach, kartoch-
kalarning orqa tomoni oʻgiriladi va maxsus qoplama ochilib, top-
shiriqning qay darajada toʻgʻri bajarilganligi aniqlanadi.
Agar topshiriq guruhlar tomonidan toʻgʻri bajarilgan boʻlsa,
yakuniy jarayonda kartochkalar orqa tomonga oʻgirilganda mavzu-
ning mohiyotini yorituvchi “yadro” tushuncha hosil boʻladi.
Metoddan foydalanishning afzalligi shundaki, bu jarayonda
oʻquvchilarda mavzuni muayyan qismlarga boʻlib oʻrganish va
qismlar oʻrtasidagi mantiqiy bogʻliqlik hamda aloqadorlikni analiz va
sintez asosida aniqlash koʻnikmalari hosil qilinadi.
“ZIG-ZAG” STRATEGIYASI (metodi)
Metodi oʻquvchilar bilan guruh asosida ishlash, mavzuni tezkor
va puxta oʻzlashtirishga xizmat qiladi. Metodning afzalligi quyidagi
jihatlar bilan belgilanadi:
➢
Oʻquvchilarda jamoa (yoki guruh) boʻlib ishlash koʻnikmasi
shakllanadi; mavzuni oʻzlashtirishga sarflanadigan vaqt tejaladi.
➢
“Zig-zag” strategiyasini qoʻllash jarayonida quyidagi harakatlar
amalga oshiriladi
➢
sinf oʻquvchilari bir necha (5 – 7 ta) guruhga boʻlinadi;yangi
mavzu mohiyatini yorituvchi matn ham tegishli ravishda 5 – 7 ta
qismga ajratiladi;
➢
har bir guruhga mavzuning muayyan qismi (1-matni, 2-matni,
…) beriladi va uni oʻrganish vazifasi topshiriladi;
➢
belgilangan vaqt mobaynida guruhlar matn ustida ishlaydilar;
221
➢
vaqtni tejash maqsadida guruh a’zolari orasidan liderlar tanla-
nadi va ular oʻrganilgan matnga oid asosiy ma’lumotlarni guruh-
doshlariga soʻzlab beradilar;
➢
liderlarning fikri guruh a’zolari tomonidan toʻldirilishi mumkin;
➢
barcha guruhlar oʻzlariga berilgan matnni puxta oʻzlashtirgan-
laridan soʻng matnlar guruhlararo almashtiriladi;
➢
bu bosqichda ham yuqoridagi faoliyat takrorlanadi;
➢
shu taxlitda mavzu mohiyatini yorituvchi yaxlit matn oʻquv-
chilar tomonidan oʻzlashtiriladi.
“VENN DIAGRAMMASI” strategiyasi (metodi)
Ushbu strategiya oʻquvchilarda mavzuga nisbatan tahliliy
yondashuv, ayrim qismlar negizida mavzuning umumiy mohiyatini
oʻzlashtirish (sentezlash) koʻnikmalarini hosil qilishga yoʻnaltiriladi.
Strategiya kichik guruhlarni shakllantirish asosida sxema boʻyicha
amalga oshiriladi. Yozuv taxtasi oʻzaro teng 4 boʻlakka ajratiladi va
har bir boʻlakka sxema chiziladi.
Strategiya oʻquvchilar tomonidan oʻzlashtirilgan oʻzaro yaqin
nazariy bilimlar, ma’lumotlar yoki dalillarni qiyosiy tahlil etishga
yordam beradi. Ushbu strategiyadan muayyan boʻlim yoki boblar
boʻyicha yakuniy darslarni tashkil etishda foydalanish yanada sama-
ralidir.
Strategiyani qoʻllash bosqichlari quyidagilardan iborat:
➢
sinf oʻquvchilari 4 guruhga boʻlinadi;
➢
yozuv taxtasiga topshiriqni bajarish mohiyatini aks ettiruvchi
sxema chiziladi;
➢
har bir guruhga oʻzlashtirilayotgan mavzu yuzasidan alohida
topshiriqlar beriladi;
➢
topshiriqlar bajarilgach, guruh a’zolari orasidan liderlar
tanlanadi;
222
➢
liderlar guruh a’zolari tomonidan bildirilgan fikrlarni
umumlashtirib, yozuv taxtasida aks diagrammani toʻldiradilar.
“ZAKOVATLI ZUKKO” metodi
Mavjud bilimlarni puxta oʻzlashtirishda oʻquvchlarning fikr-
lash, tafakkur yuritish layoqatlariga egaliklari muhim ahamiyatga
ega. “Zakovatli zukko” metodi oʻquvchlarda tezkor fikrlash koʻnik-
malarini shaklalantirish, shuningdek, ularning tafakkur tezliklarini
aniqlashga yordam beradi. Metod oʻz xohishlariga koʻra shaxsiy
imkoniyatlarini sinab koʻrish istagida boʻlgan oʻquvchlar uchun
qulay imkoniyat yaratadi. Ular oʻqituvchi tomonidan berilgan savol-
larga qisqa muddatlarda toʻgʻri va aniq javob qaytara olishlari zarur.
Savollarning murakkablik darajasiga koʻra har bir savolga qayta-
rilgan toʻgʻri javob uchun ballar belgilanadi. Yakuniy ballarning
oʻrtacha arifmetik qiymatini topish asosida tezligi aniqlanadi.
Ballarning belgilanishi oʻquvchlarning shaxsiy imkoniyatlari
toʻgʻrisida aniq tasavvurga ega boʻlishlarini ta’minlaydi.
Metod oʻquvchlar bilan yakka tartibda, guruhli va ommaviy
ishlashda birdek qoʻllanilishi mumkin.
“QARAMA-QARSHI MUNOSABAT” metodi
Metodi oʻz mohiyatiga koʻra oʻzlashtirilgan bilimlarni tahlil va
sentez qilish asosida asosiy hamda ikkinchi darajali ma’lumotlar
sifatida guruhlarga ajratish imkonini beradi. Metodni qoʻllashda
quyidagi harakatlar amalga oshiriladi:
➢
mavzuning umumiy mazmuni yodga olinib, uning ahamiya-
tini yorituvchi tayanch tushunchalar aniqlanadi;
➢
ular muayyan ketma-ketlikda qayd etiladi;
➢
tushunchalar shaxsiy yondashuv asosida muhim va u qadar
muhim boʻlmagan tushunchalar tarzida guruhlanadi;
223
➢
jadval yaratilib, uning 1-ustuniga muhim boʻlmagan tushun-
chalar yoziladi;
➢
kichik guruhlar asosida shaxsiy yondashuv muhokama qili-
nadi;
➢
jamoaning umumiy fikriga koʻra yakuniy xulosani ifoda
etuvchi jadval yaratiladi.
| 