O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining
29-moddasidan
Bilim esa o’z navbatida, «qanday» degan so’z bilan boshlanadigan savollarga javob ko’rinishida namoyon bo’ladi. Demak, axborotdan foydalanish bilim olishning o’zgargan shaklidir.
Axborotlashtirish qoidalarini buzish
Axborot - bu biz- ning tashqi dunyo- ga moslashish jarayonida undan oladigan ma’lu- motlarni o‘zida ifoda etadigan tushunchadir.
N. Viner, Kibernetika fanining asoschi- laridan biri
Sir tutiladigan fan-texnika, ish- lab chiqarish, iqtisodiyot, savdoga oid yoki boshqa shu kabi axborotni egasi- ning roziligisiz oshkor qilish yoki undan foy- dalanish maqsa- dida har qanday usulda to‘plash ham jinoiy javob - garlikka tortilish uchun asos bo‘li- shi mumkin.
O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi fuqarolarning axborotga bo’lgan huquqlarini e’tirof etgan holda, uning asosiy mazmunini bir qancha nor- malarda belgilab beradi. Lekin ba’zida berilgan huquq- dan to’g’ri foydalanmaslik oqibatida ham huquqiy javobgarliklar kelib chiqadi. Masalan, kompyuter ti- zimidan foydalanishga ruxsati bo’lgan shaxs tomonidan ushbu tizimdan foydalanish qoidalarining bu- zilishi oqibatida kompyuterdagi axborot yo’qolsa, to’sib qo’yilsa, kompyuter uskunasining ishi buzil- sa, u Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodeksning 155x-moddasiga ko’ra javobgarlikka tortiladi. Xat-yo- zishmalar, telefonda so’zlashuv, telegraf xabarlari yoki boshqa xabarlarning sir saqlanishi tartibini buzish esa
Xalqaro huquq
Hech kim insonning shaxsiy yoki oilaviy hayotiga o’zboshimchalik bilan aralashishi, insonning uy-joyi daxlsizligiga, uning xatlaridagi sirlarga yoki or-nomu- si va sha’niga o’zboshimchalik bilan tajovuz qilishi mumkin emas. Har bir inson ana shunday aralashish yoki tajovuzdan qonun yo’li bilan himoyalanish huquqiga egadir.
Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi,
12-modda
155-modda. Axborotdan foydalanish qoidalarini buzish
Axborot tizimidan foydalanish maqsadida unga ruxsatsiz kirib olishda ifoda- langan axborot va axborot tizimlaridan foydalanish qoidalarini buzish —
fuqarolarga eng kam ish haqining uchdan bir qismidan bir baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa — bir baravaridan uch baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo’ladi.
Axborot tizimlarining ishini buzishga olib kelgan xuddi shunday huquqbu- zarlik, xuddi shuningdek kirish cheklangan axborot tizimlarini axborot-hisoblash tarmoqlariga ulash chog’ida tegishli himoya choralarini ko’rmaganlik —
fuqarolarga eng kam ish haqining bir baravaridan uch baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa — uch baravaridan besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo’ladi.
Yuridik va jismoniy shaxslarning axborot tizimlarini ! xalqaro axborot tarmoqlariga qonunga xilof ravishda ulash, bu tarmoqlarga tegishli himoya choralarini ko’rmasdan f ulanish, xuddi shuningdek ulardan ma’lumotlarni qonunga xilof ravishda olish — 
fuqarolarga eng kam ish haqining ikki baravaridan besh baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa — besh baravaridan yetti baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo’ladi. 0’zganing elektron hisoblash mashinalari uchun yaratilgan 
dasturi yoki ma’lumotlar bazasini o’z nomidan chiqarish yoxud qonunga xilof ravishda undan nusxa olish yoki bunday asarlarni tarqatish —
fuqarolarga eng kam ish haqining bir baravaridan uch baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa — uch baravaridan besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo’ladi.
Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodeks
jinoiy javobgarlikka tortishga asos bo’lishi mumkin. Axir bunday jinoyat faqat qasddan sodir etiladi. Jinoyatning sodir etilish motivi va bundan ko’zlan- gan maqsad uning kvalifikatsiyasi uchun ahamiyatga ega emas. Mazkur jinoyatning obyekti fuqarolarning xat-yozishmalari, telefondagi so’zlashuvlari, telegraf
Ijodiy faoliyat 
Quyidagi voqeani o’qing. Voqea ishtirokchilari- ning faoliyatiga huquqiy baho bering.
Kimning qanday huquqlari buzilgan?
Siz ana shunday voqeaga guvoh bo’lsangiz, qanday yo’l tutardingiz?
Katta tanaffus vaqtida Nodira о ‘zining «Adabiyot» darsligi uyda qolib ketganligi sababli dugonasi Gul- noradan darsligini berib turishni so ‘radi. Gidnora osh- xonaga ketayotganligini aytib, darslikni sumkasidan olishga ruxsat berdi. Nodira dugonasining sumkasida- gi chiroyli bezatilgan daftarni ко’rib qoldi va uni olib o’qidi. Bu daftar dugonasining yon daftarchasi bo’lib, unga и о ‘zining kechinmalari va she ‘rlarini yozardi. Gidnora oshxonadan qaytganida, sinfdagi hamma qiz- lar bir bo ‘lib nimanidir о ‘qishar, ba ‘zilari masxaromuz kulishar, boshqalari esa: «Voy zo’r she’r yozar ekan»,
deb qo ‘yishar edi. Gidnora qizlarga yaqinlashar ekan, ularning qo ‘lida о ‘zining yon daftarchasini ко ‘rdi.
Uning yuzlari qizarib, lovullab yona boshladi, yura- gi tez-tez urib, oyog ‘ida majoli qolmadi. Oo ‘li bilan yu- zini berkitsa, xuddi hammasi о ‘tib ketadigandek, qo ‘lini beixtiyor yuziga olib bordi. Gidnora chuqur bir nafas oldi. Oyoqlariga birdan jon bitib, uni Nodira tomonga boshladi. Gidnora dugonasining qo ‘lidagi darslikni tor- tib olar ekan, yuziga tarsaki toritib yubordi-da: «Uyat- siz, men senga ishonibman-a!» - dedi...
1.
2.
3.
yoki boshqa xabarlarining sir saqlanishiga bo’lgan konstitutsiyaviy huquqlari hisoblanadi.
Obyektiv tomondan jinoyat shaxslarning pochta-te- legraf xabarlari yoki telefonda so’zlashuvining mazmuni bilan g’ayriqonuniy tanishuvida yoxud fuqarolarning xat- lari, telegrammalari, telefaks, elektron pochta va boshqa- lar orqali yuborilayotgan ma’lumotlarni shu axborotlar egasining roziligisiz oshkor etilishida ifodalanadi. 
Savol va topshiriqlar
Xat-yozishmalar, telefonda so’zlashuv, tele- graf yoki boshqa xabarlarning sir saqlanishi tartibini buzish deganda nimani tushundingiz?
Berilgan rasmlarda axborot turlari ifoda- langan. Ulardan qaysilari qonun tomonidan himoyalanadi?
Axborotlarni ijobiy va salbiylarga ajratish mumkinmi? Fikringizni asoslang.
Axborot xavfsizligi masalasi va globallashish o’rtasida qanday bog’liqlik bor?
Axborot «huruji»dan siz qanday himoyalan- gansiz?
Oilangizga tegishli bo’lgan ma’lumotlar himoya qilinishi shart deb hisoblaysizmi? Nima uchun?
Sizga bir tanishingizdan xat keldi. Xatni ol- ganingizda konvert kim tomonidandir ochil- ganligini bilib qoldingiz. Qanday yo’l tutar edingiz?
Sizga kimdandir xat kelibdi. Lekin pochtachi manzilni adashtirib xatni sizning pochta qu- tingizda qoldiribdi. Siz qanday yo’l tutgan bo’lardingiz?
III bo’lim. MOLIYA HUQUQI 18"§ O’zbekistonda moliya-kredit tizimi
Konstitutsiya moliya-kredit huquqining asosiy manbayi.
Moliya - pul
mablag‘lari
jamg‘armalarini
yaratish
va ulardan
foydalanish
jarayonidagi
ijtimoiy
munosabatlarni
aks ettiruvchi
iqtisodiy
kategoriyadir.
Moliya va davlat moliyaviy faoliyati.
Konstitutsiya moliya-kredit huquqining asosiy manbayi
Moliya huquqi mustaqil huquq tarmog’i hisoblana- di. Moliya huquqi O’zbekiston Respublikasi qonun huj- jatlarining tegishli sohasi sifatida qayd etiladi. Moliya huquqiy normalari yordamida davlat tomonidan moliyaviy tizim harakatga keltiriladi va undan foydalanila- di. Bu soha turli huquq sohalari bilan tartibga solinadi.
L .... ___
Huquq tarixidan
Moliyaning vujudga kelishi tovar-pul munosabatla- rining rivojlanishi va davlatning o’z funksiyalarini ba- jarishining moliyaviy resurslarga bo’lgan ehtiyoji bilan bog’liq. Dastlab bu atama XII-XV asrlarda Italiyada pay- do bo’ldi, Genuya, Venetsiya, Florensiya kabi shaharlar savdo, pul hisob-kitoblari va banklarining faoliyatida muomalaga kiritildi. Keyinchalik uni davlat tomonidan o’z vazifalarini hal qilish uchun yo’naltiriladigan pul mu- nosabatlari tizimi, pul jamg’armalarini hosil qilish bilan bog’liq tushuncha sifatida qo’llay boshladilar.
Moliya umum- davlat ehtiyoj- larini moliyalash uchun zarur bo’lgan pul mablag’lari jamg’armalarini yaratish, taqsim- lash va ulardan foydalanish bilan bog’liq bo’lgan iqtisodiy munosabatlar tizimidir.
0-
Davlat moliyaviy faoliyati deganda markazlashgan va markazlash- magan pul jamg’armalar- ni maqsadga muvofiq va rejali tashkil etish, uni taqsimlash va foydalanishni tushunamiz.
Moliya sohasi moliya huquqini butunlay qamrab olsa ham, moliyaviy tizimning turli pog’onalarida uning nor- malari turlicha qo’llaniladi. Xullas, moliya huquqi pred- metini davlat va ma’muriy-hududiy tuzilmalarining mo- liyasi tashkil etadi. Moliya huquqi moliyaviy tizimning boshqa bo’g’inlari bilan chambarchas bog’liq.
Moliya tushunchasi juda keng bo’lib, o’z mohiya- tiga ko’ra, iqtisodiy kategoriyalardan biri hisoblanadi. Bunday kategoriyalarga «pul», «foyda», «tannarx» kabi boshqa iqtisodiy tushunchalar ham kiradi. Bular kate- goriyaning mohiyatini va jamiyat rivojlanishidagi rolini belgilovchi turlicha vazifalarini bajaradi.
Davlat va mahalliy hokimiyat organlari pul jamg’ar- malarida mablag’larni yig’ish va undan foydalanish bilan bog’liq bo’lgan munosabatlar moliya huquqi bilan tartibga solinadi.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi moliyaviy qonun hujjatlarining negizini tashkil etadi. Davlat moliyaviy munosabatlar va faoliyatini huquqiy tartibga solishning asoslari Konstitutsiyaning XXV «Moliya va kredit» bobida mustahkamlangan.
O’zbekiston Respublikasi moliya tizimi quyidagi bo’g’inlardan tarkib topgan:
davlat byudjeti, uning tuzilmasiga kiruvchi respublika byudjeti, Qoraqalpog’iston Respublikasi byudjeti va mahalliy byudjetlar;
davlat maqsadli jamg’armalari va byudjetdan tashqari jamg’armalar;
xo’jalik yurituvchi subyektlar va iqtisodiyot tar- moqlari moliyasi;
kredit (davlat krediti va bank krediti);
mulkni sug’urta qilish va shaxsiy sug’urta.
Davlat moliyaviy faoliyati
Davlat o’z oldida turgan vazifalarni bajarish jarayo- nida ma’lum bir faoliyat turini amalga oshiradi. Moliyaviy faoliyat jarayonida yuzaga keluvchi huquqiy munosabatlarni moliya huquqi tartibga soladi.
IT <■ J
Markazlashgan fondlar respub- lika, viloyat- lar, tumanlar fondlaridan iborat bo‘lib, ulardan faqat shu hududlar- ning ehtiyojlari uchungina foy- dalaniladi.
|
