N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazаkov, M. X. Ashurov

59 
V-bob. Quvur uzatgichlarning texnologik hisoblari 
V.1. Quvurlarni texnologik hisobi bo‘yicha qisqacha ma’lumotlar 
Neft va neft mahsulotlarini quvurlarining texnologik hisoblarida quyidagi 
hisob-kitoblar amalga oshiriladi: 
- quvurning gidravlik hisobi; 
- jixozlarni tanlash; 
- mexanik va issiqlik hisoblari; 
- optimal quvur diametrini tanlash texnik – iqtisodiy hisoblar. 
Quvurlarning texnologik hisobi uchun birlamchi ma‘lumotlar quyidagilardan 
iborat: 
- quvurning yillik mahsulot o`tkazuvchanligi (mln. m
3
/yil) hisoblash ishlarida 
uni m
3 
/soat va m
3
/sekundga aylantiriladi; 
- quvur yotqiziladigan chuqurlikdagi tuproqning o`rtacha oylik harorati; 
- neft va uning mahsulotlarining 20
o
С dagi zichligi hamda 20
o
С va 50
o
С 
haroratdagi kinematik qovushqoqligi; 
- quvur yasalgan metallning mexanik ko`rsatkichlari; 
- ishlatishdagi xarajatlarni hisoblash uchun texnik – iqtisodiy ko`rsatkichlari; 
- quvur trassasini profil chizmasi. 
Quvurlarni gidravlik hisobi tarkibiga quvur uzunligi bo`yicha umumiy bosimni 
yo`qolishini aniqlash, haydovchi nasos stansiyasi sonini aniqlash va ularni trassa 
bo`yicha joylashtirishlar kiradi. 
Quvurlarni gidravlik hisoblash quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi: 
- quvurning o`tkazuvchanlik qobiliyati va qovushqoqligi bo`yicha quvur 
diametri va suyuqlikning oqish rejimi aniqlanadi; 
- quvur uzunligi bo`yicha bosim yo`qotilishini va gidravlik nishablik 
qiymatlarini aniqlanadi. 
Trassa profil chizmasi bo`yicha dovon nuqtasigacha bo`lgan trassa uzunligi va 
geodezik nuqtalar farqi (ΔZ) aniqlanadi. 
Yuqorida aniqlangan ma‘lumotlarga asoslanib nasos stansiyalari soni 
aniqlanadi. 

60 
Keltirib o`tilgan ma‘lumotlarga asoslanib, neft va neft mahsuloti quvurlarini 
texnologik hisobining mazmuni bilan tanishamiz. Yillik mahsulot o`tkazuvchanligi 
bo`yicha quvurning soat yoki sekund davomidagi o`tkazadigan neft yoki neft 
mahsulotini miqdorini aniqlaymiz. 
soat
m
t
Q
Q
y
soat
3
;
350




` 
bu yerda Q
y
- quvurning yillik mahsulot o`tkazuvchanligi, t/yil; 350 – quvurning bir 
yildagi ish kuni; ρ – neft yoki neft mahsulotining zichligi, t/m
3
; 24-soat, 3600 sekund. 
Aniq o`tkazuvchanlik qobiliyati va suyuqlikning qabul qilingan tezligi 
bo`yicha (1.5-2.5 m/s) quvur diametri aniqlanadi: 





q
d
4
; m 
bu yerda q
sek
– quvurning sekunddagi o`tkazuvchanlik qobiliyati, m
3
/s; W – 
suyuqlikning oqish tezligi m/s. 
Aniqlangan quvur diametrini GOST bo`yicha yaxlitlanadi. 
Suyuqlikning quvur ichidagi harakatini quyidagi tenglama orqali tasavvur 
qilishimiz mumkin: 
dp/ρ+λ(Δx/D)*(ω
2
/2)+Δω
2
/2+gdz=0
(IV.1) 
bu yerda P – bosim; ρ – suyuqlik zichligi; λ – gidravlik qarshilik koeffitsiyenti; D – 
quvur diametri; ω – suyuqlik oqimi harakatining o`rtacha tezligi; g – erkin tushish 
tezlanishi; z – nevilir balandlik. 
Dr/ρ kattalik – massa birligidagi suyuqlikning dx masofaga siljishidagi 
bajargan ishini ko`rsatadi. Bu ish ishqalanish kuchi [λ(dх/D)*(ω
2
/2)] ni yengish 
uchun, suyuqlikning kinetik energiyasi (dω
2
/2) ni o`zgartirish va suyuqlikni dz 
sekund
m
Q
Q
y
sekund
3
;
3600
350





61 
balandlikka ko`tarish uchun sarf bo`ladi. Haydaladigan suyuqlikni «tomchisimon 
suyuqlik» deb qabul qilsak va quvur diametri o`zgarmas bo`lsa unda dω
2
/2=0 bo`ladi. 
Tenglamani integrallasak: 
(P
1
-P
2
)/ ρ = λ (L/D)*(ω
2
/2) + gΔ 
 
 
(IV.2) 
bunda L - 1 va 2 nuqtalar orasidagi masofa ya‘ni quvur uzunligi; Δz, z
2
 – z
1
– 
quvurning boshlang`ich va oxirgi nuqtalarining geodizik balandliklari farqi. 
Tenglamani g ga bo`lsak: 
(P
1
-P
2
)/ρg=λ 
 
 (L/D)*(ω
2
/2g)+Δz 
(IV.3) 
Bu tenglamaning har bir tashkil etuvchisi suyuqlikning massa birligiga emas, 
balki og`irlik birligiga bo`lgan ishni tashkil etadi. P
1
/ρg kattalik quvurning 
boshlang`ich nuqtasida suyuqlikni P
1
ortiqcha bosim ostida Н
1
pezometrik 
balandlikka ko`tarilishini tashqil etsa, P
2
/ρg balandlik Н
2
ni tashkil etsa ya‘ni
(P
1
-P
2
)/ρg=Н
1
-Н
2
=Н desak va ularni almashtirsak: 
Н=λ(L/D)*(ω
2
/2g)+Δz ni yoki Н=h
τ
+Δz 
 
 
(IV.4) 
Umumiy holatda N yoki (r/ρg) kattalikka Napor deyiladi va birligi metr deb 
qabul qilingan. 
(4) tenglamaning ma‘nosi boshlang`ich va oxirgi nuqtalardagi naporlar farqi N 
– umumiy napor yo`qotilishi deyiladi. U naporning ishqalanishiga yo`qotilishi 
h
τ
=λ(L/D)*(ω
2
/2g) (Darsi–Veysbax formulasi) va geodizik balandliklar farqi Δz ning 
yig`indisiga teng. 
Yumaloq qirqimli quvurlarda bosimni quvur uzunligi bo`yicha ishqalanishda 
(h
ish
) kamayishini Darsi – Veysbax ifodasi orqali aniqlanadi. 
h
ish
=λ*ℓ/d*w
2
/2h 
yoki 
h
ish
=0,5*λℓFr 

62 
bu yerda h
ish
– bosim yo`qotilishi, ℓ - quvurning uzunligi m da, d – quvur ichki 
diametri, ρ – suyuqlik zichligi, w – suyuqlik oqishining o`rtacha oqish tezligi, Fr – 
Frudo koeffitsiyenti (o`lchovsiz kattalik), λ – gidravlik qarshilik koeffitsiyenti. 
λ=f(Re:E) 
 
bu yerda E=2e/D, e – quvurning absolyut g`adir – budurligi; D- quvur diametri, sm. 
Quvurdagi oqim laminar oqim bo`lsa, gidravlik qarshilik koeffitsiyenti 
quyidagicha aniqlanadi (Stoks ifodasi): 
χ=64/Re, Re>3000 
 
bo`lganda, suyuqlik oqimi turbulent rejimida bo`ladi. Re soni 2000-3000 oralig`ida 
bo`lganda ikkala oqim rejimini ko`rish mumkin. Turbulent oqim rejimida χ – faqat Re 
kategoriyasiga bog`liq bo`lmay, quvurning g`adir – budurligiga, silliqligiga, yangi 
yoki eskiligiga ko`ra, magistral quvurlarni amaliy hisoblashda Reynolds soni 2000 
dan 3000 gacha bo`lganda koeffitsiyentni aniqlashda quyidagi imperik ifodadan 
ifodalanadi: 
λ=(0,16 Re-13)*10
-4 
Quvurning gidravlik nishabi aniqlanadi. Gidravlik nishob – bosimni 
ishqalanish natijasida yo`qolishini (h
ish
) quvur uzunligi birligiga bo`lgan nisbatidir, 
ya‘ni ι=h
ish
L,ι= λ/d*w
2
/2g. Suyuqlikning quvurdan oqish tezligi quyidagi ifoda orqali 
topiladi: 
W=q
c
/F=4q
c
/π*D 
 
bu yerda q
c
– haydalayotgan suyuqlik miqdori m
3
/s ga teng. 

Download 2,57 Mb.