Nazorat savollari
1. Quvur uzatkichlar va neft yig‘uvchi kollektorlarning ifloslanish sabablari
nimada?
2. Quvurlarda parafin hosil bo‘lishi va hosil bo‘lgan parafinni bartaraf qilish
uchun qanday choralar ko‘riladi?
3. Gidratlar nima va ular qanday sharoitda hosil bo‘ladilar?
4. Gidratlar hosil bo‘lishini oldini olish uchun qanday shoralar ko‘riladi?
5. Hosil bo‘lgan gidratlarni bartaraf qilish uchun qanday reagentlar qo‘llaniladi?
IV- bob bo’yicha xulosa
Bu bo’limda neft va gaz quvurlari o‘tkazuvchanlik qobiliyatini pasayishi
sabablari va qarshi kurashish usullari, konlarda qo‘llaniladigan quvur uzatkichlar
tasnifi, neft quvurlarining ifloslanishi va ularning oldini olish usullari, gaz
uzatkichlardagi suyuq va gidratli tiqinlar, ularning oldini olish va bartaraf qilish
usullari haqidagi ma’lumotlar keltirilgan.
59
V-bob. Quvur uzatgichlarning texnologik hisoblari
V.1. Quvurlarni texnologik hisobi bo‘yicha qisqacha ma’lumotlar
Neft va neft mahsulotlarini quvurlarining texnologik hisoblarida quyidagi
hisob-kitoblar amalga oshiriladi:
- quvurning gidravlik hisobi;
- jixozlarni tanlash;
- mexanik va issiqlik hisoblari;
- optimal quvur diametrini tanlash texnik – iqtisodiy hisoblar.
Quvurlarning texnologik hisobi uchun birlamchi ma‘lumotlar quyidagilardan
iborat:
- quvurning yillik mahsulot o`tkazuvchanligi (mln. m
3
/yil) hisoblash ishlarida
uni m
3
/soat va m
3
/sekundga aylantiriladi;
- quvur yotqiziladigan chuqurlikdagi tuproqning o`rtacha oylik harorati;
- neft va uning mahsulotlarining 20
o
С dagi zichligi hamda 20
o
С va 50
o
С
haroratdagi kinematik qovushqoqligi;
- quvur yasalgan metallning mexanik ko`rsatkichlari;
- ishlatishdagi xarajatlarni hisoblash uchun texnik – iqtisodiy ko`rsatkichlari;
- quvur trassasini profil chizmasi.
Quvurlarni gidravlik hisobi tarkibiga quvur uzunligi bo`yicha umumiy bosimni
yo`qolishini aniqlash, haydovchi nasos stansiyasi sonini aniqlash va ularni trassa
bo`yicha joylashtirishlar kiradi.
Quvurlarni gidravlik hisoblash quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:
- quvurning o`tkazuvchanlik qobiliyati va qovushqoqligi bo`yicha quvur
diametri va suyuqlikning oqish rejimi aniqlanadi;
- quvur uzunligi bo`yicha bosim yo`qotilishini va gidravlik nishablik
qiymatlarini aniqlanadi.
Trassa profil chizmasi bo`yicha dovon nuqtasigacha bo`lgan trassa uzunligi va
geodezik nuqtalar farqi (ΔZ) aniqlanadi.
Yuqorida aniqlangan ma‘lumotlarga asoslanib nasos stansiyalari soni
aniqlanadi.
60
Keltirib o`tilgan ma‘lumotlarga asoslanib, neft va neft mahsuloti quvurlarini
texnologik hisobining mazmuni bilan tanishamiz. Yillik mahsulot o`tkazuvchanligi
bo`yicha quvurning soat yoki sekund davomidagi o`tkazadigan neft yoki neft
mahsulotini miqdorini aniqlaymiz.
soat
m
t
Q
Q
y
soat
3
;
350
`
bu yerda Q
y
- quvurning yillik mahsulot o`tkazuvchanligi, t/yil; 350 – quvurning bir
yildagi ish kuni; ρ – neft yoki neft mahsulotining zichligi, t/m
3
; 24-soat, 3600 sekund.
Aniq o`tkazuvchanlik qobiliyati va suyuqlikning qabul qilingan tezligi
bo`yicha (1.5-2.5 m/s) quvur diametri aniqlanadi:
q
d
4
; m
bu yerda q
sek
– quvurning sekunddagi o`tkazuvchanlik qobiliyati, m
3
/s; W –
suyuqlikning oqish tezligi m/s.
Aniqlangan quvur diametrini GOST bo`yicha yaxlitlanadi.
Suyuqlikning quvur ichidagi harakatini quyidagi tenglama orqali tasavvur
qilishimiz mumkin:
dp/ρ+λ(Δx/D)*(ω
2
/2)+Δω
2
/2+gdz=0
(IV.1)
bu yerda P – bosim; ρ – suyuqlik zichligi; λ – gidravlik qarshilik koeffitsiyenti; D –
quvur diametri; ω – suyuqlik oqimi harakatining o`rtacha tezligi; g – erkin tushish
tezlanishi; z – nevilir balandlik.
Dr/ρ kattalik – massa birligidagi suyuqlikning dx masofaga siljishidagi
bajargan ishini ko`rsatadi. Bu ish ishqalanish kuchi [λ( dх/D)*( ω
2
/2)] ni yengish
uchun, suyuqlikning kinetik energiyasi ( dω
2
/2) ni o`zgartirish va suyuqlikni dz
sekund
m
Q
Q
y
sekund
3
;
3600
350
61
balandlikka ko`tarish uchun sarf bo`ladi. Haydaladigan suyuqlikni «tomchisimon
suyuqlik» deb qabul qilsak va quvur diametri o`zgarmas bo`lsa unda dω
2
/2=0 bo`ladi.
Tenglamani integrallasak:
(P
1
-P
2
)/ ρ = λ (L/D)*(ω
2
/2) + gΔ
(IV.2)
bunda L - 1 va 2 nuqtalar orasidagi masofa ya‘ni quvur uzunligi; Δz, z
2
– z
1
–
quvurning boshlang`ich va oxirgi nuqtalarining geodizik balandliklari farqi.
Tenglamani g ga bo`lsak:
(P
1
-P
2
)/ρg=λ
(L/D)*(ω
2
/2g)+Δz
(IV.3)
Bu tenglamaning har bir tashkil etuvchisi suyuqlikning massa birligiga emas,
balki og`irlik birligiga bo`lgan ishni tashkil etadi. P
1
/ρg kattalik quvurning
boshlang`ich nuqtasida suyuqlikni P
1
ortiqcha bosim ostida Н
1
pezometrik
balandlikka ko`tarilishini tashqil etsa, P
2
/ρg balandlik Н
2
ni tashkil etsa ya‘ni
( P
1
- P
2
)/ρg= Н
1
-Н
2
=Н desak va ularni almashtirsak:
Н=λ(L/D)*(ω
2
/2g)+Δz ni yoki Н=h
τ
+Δz
(IV.4)
Umumiy holatda N yoki (r/ρg) kattalikka Napor deyiladi va birligi metr deb
qabul qilingan.
(4) tenglamaning ma‘nosi boshlang`ich va oxirgi nuqtalardagi naporlar farqi N
– umumiy napor yo`qotilishi deyiladi. U naporning ishqalanishiga yo`qotilishi
h
τ
=λ(L/D)*(ω
2
/2g) (Darsi–Veysbax formulasi) va geodizik balandliklar farqi Δz ning
yig`indisiga teng.
Yumaloq qirqimli quvurlarda bosimni quvur uzunligi bo`yicha ishqalanishda
( h
ish
) kamayishini Darsi – Veysbax ifodasi orqali aniqlanadi.
h
ish
=λ*ℓ/d*w
2
/2h
yoki
h
ish
=0,5*λℓFr
62
bu yerda h
ish
– bosim yo`qotilishi, ℓ - quvurning uzunligi m da, d – quvur ichki
diametri, ρ – suyuqlik zichligi, w – suyuqlik oqishining o`rtacha oqish tezligi, Fr –
Frudo koeffitsiyenti (o`lchovsiz kattalik), λ – gidravlik qarshilik koeffitsiyenti.
λ=f(Re:E)
bu yerda E=2e/D, e – quvurning absolyut g`adir – budurligi; D- quvur diametri, sm.
Quvurdagi oqim laminar oqim bo`lsa, gidravlik qarshilik koeffitsiyenti
quyidagicha aniqlanadi (Stoks ifodasi):
χ=64/Re, Re>3000
bo`lganda, suyuqlik oqimi turbulent rejimida bo`ladi. Re soni 2000-3000 oralig`ida
bo`lganda ikkala oqim rejimini ko`rish mumkin. Turbulent oqim rejimida χ – faqat Re
kategoriyasiga bog`liq bo`lmay, quvurning g`adir – budurligiga, silliqligiga, yangi
yoki eskiligiga ko`ra, magistral quvurlarni amaliy hisoblashda Reynolds soni 2000
dan 3000 gacha bo`lganda koeffitsiyentni aniqlashda quyidagi imperik ifodadan
ifodalanadi:
λ=(0,16 Re-13)*10
-4
Quvurning gidravlik nishabi aniqlanadi. Gidravlik nishob – bosimni
ishqalanish natijasida yo`qolishini (h
ish
) quvur uzunligi birligiga bo`lgan nisbatidir,
ya‘ni ι=h
ish
L,ι= λ/d*w
2
/2g. Suyuqlikning quvurdan oqish tezligi quyidagi ifoda orqali
topiladi:
W=q
c
/F=4q
c
/π*D
bu yerda q
c
– haydalayotgan suyuqlik miqdori m
3
/s ga teng.
| 