54
Kavkaz oldi sohillaridagi eng qadimiy tyerrasa xozirda 900 m
balandlikda joylashgan.
Dengiz yotqiziqlarining tarqalish haraktyerini, ularni ayrim
maydonlarda to‘planib vaqti-vaqti bilan ro‘y berishi, dengizni bir necha
marta quruqlikka kirib borishi va qaytishi bilan izohlash mumkin. Yer
qobig‘i tektonik harakatlar asosida, siljuvchan va turg‘un hududlar bo‘lib,
ular shunga mos ravishda geosinklinal va platformalar deyiladi.
Geosinklinallar - yer qobig‘ining 10–25 km qalinligidagi
yotqiziklarning geodinamik kuchlanishlarining katta o‘zgarishi va yuqori
harakatchanligi qismini bildiradi. Hozirda geosinklinallar yer qobig‘ining
asosiy
tektonik
elementlariga
kiradi.
Dastlabki
rivojlanishda
geosinklinallar tubi egilgan dengiz basseynlardan iborat bo‘lgan va qalin
cho‘kindi tog‘ jinslarini tashkil etgan. Vaqtlar o‘tishi bilan endogen
jarayonlarda tektonik kuchlar to‘plangan, cho‘kindi qatlamlar o‘zgarishga
uchrashi natijasida bukilmali tog‘ tizmalari Al’p, Karpat, Qrim, Kavkaz,
Pomir va boshqa tog‘lar hosil bo‘lgan. Geosinklinalli hududlar uchun
seysmik hodisalar (yer qimirlashlar) va vulqonlar bo‘lishligi xosdir.
Platformalar (tekis formalar)-Yerning tektonik harakatlari nisbatan
tinch bo‘lgan qismlaridir. Platformalar uchun sekin tebranma harakatlar
haraktyerlidir. Platformalar qo‘sh qavatli tuzilishga ega. Ostki qavatda
(asosda) bukilgan holatda cho‘kindi tog‘ jinslari, metamorfik yoki
magmatik tog‘ jinslari joylashadi ularni ustki qismini esa cho‘kindi tog‘
jinsi qoplab yotadi.
