Namangan muhandislik-qurilish instituti rizaev bahodir shamsiddinovich, qosimov ilhom ma

Download 6,24 Mb. Pdf ko'rish
bet	38/75
Sana	04.02.2024
Hajmi	6,24 Mb.
	#151293

1 ... 34 35 36 37 38 39 40 41 ... 75

Bog'liq
63f5ba6711d31 Геология ЎҚУВ ҚЎЛЛАНМА

6.8-§. Plivun
Tarkibida chang zarrasi ko‘p bo‘lgan suvga to‘yingan mayda gilli
jinslarga plivunlar deyiladi. Ular to‘rtlamchi davrga ega bo‘lgan jinslar
ichida va ayniqsa lyosslar va lyossimon tuproqlarda ko‘p tarqalgandir.
Quruvchilar ushbu hodisaga xandaq qazishda, kanallar qazishda, temir
yo‘l to‘shamasini qurishda, metro tarmoqlarini qazishda duch kelishadi.
Odatda plivunlarning ko‘pchiligi daryo o‘zanlarida va tyerrasalarda turli
qalinlikda uchraydi. Plivunlarda tiksotropiya xususiyati mavjudligi
tufayli, tashqi mexanik kuch ta’sirida birdan suyuq atalaga aylanib,
shaxta devorlaridan, metro devorlaridan, imorat zovuri qirg‘oqlaridan,
tog‘ yon bag‘irliklaridan oqib chiqa boshlaydi. Plivun hodisasi sababli
inshootlarning mustahkamligi pasayadi, tog‘ yon bag‘irliklarida
cho‘kishlar, surilishlar hosil bo‘ladi. Ko‘pincha plivunlar tufayli qumlar
zichligi ortadi, natijada hajmi kichrayib, yer usti cho‘kadi. Bu esa shu
joydagi qurilishga katta zarar yetkazadi.
Plivun hodisasi ikki turga: soxta plivun va haqiqiy plivun hodisasiga
bo‘linadi.
Soxta plivunlar - strukturaviy bog‘lanmagan, qumli va shag‘alli
yotqiziqlarda kuzatiladi. Soxta plivun hodisasining sababi - qumli
qatlamlardagi gidrodinamik bosimni vujudga kelishidir. Gidrodinamik
bosim oshgan sari qum zarralarini o‘rab olgan suv qatlami oshib borib,
buning ta’sirida qumlar orasidagi ishqalanish yo‘qoladi, pirovardida, ular
harakatga kela boshlaydi. Ozgina tashqaridan dinamik kuch ta’sir etishi
bilan bu qum massasi siljiy boshlaydi.
Haqiqiy plivun hodisasi qumlok va qumoq gruntlarda uchraydi.
Haqiqiy plivun tog‘ jinsi suyulgandan so‘ng ham ancha vaqtgacha
muallaq holatda turadi. Jinsni suyulib, oqishiga sabab - bu uning
tarkibidagi bog‘langan suv bo‘lib, uni ajratish ancha qiyin. Plivunlar turli
tebranishlar va dinamik zarbalarga sezgir bo‘ladi. SHu sababli ular
kuzatish markazidan uzoq bo‘lgan joylarda ham inshootlarga xavf
tug‘dirishi mumkin. Qurilishda plivunlarga qarshi kurash choralari 5
guruhga bo‘linadi.

102
1. Qurilish maydonidagi plivunlarni sun’iy ravishda qotirish. Bu
usul o‘z navbatida 3 ga bo‘linadi:
a) xandaqdagi suvni maxsus nasoslar bilan chiqarib olinadi.
b) suyuqlanuvchi qatlamlar ustidan fil’trlar qoqiladi. Qoqilgan
fil’trni bir qismi plivun orasida bo‘lsa, boshqa qismi uning ostidagi
qatlamda bo‘ladi. Bunda plivun suv fil’trlar orqali ostki qatlamlarga
o‘tib ketadi. Bu usul plivunning fil’trlanish koeffitsientining qiymati
birdan kichik bo‘lganda qo‘llaniladi.
v) nina fil’trlar orqali plivunga elektr toki yuborib, konsistentsiyasi
o‘zgartiriladi. Buning uchun bir - biridan ma’lum masofada joylashadigan
qilib, elektrodlar qoqilib, ularga o‘zgarmas tok yuboriladi. Bu usul
fil’trlanish koeffitsientining qiymati 0,2 dan kichik bo‘lmagan gil va
lyossimon jinslar uchun qo‘llaniladi.
2. Plivunlarning shpunt yordamida to‘sib ko‘yish.
Buning uchun bino yoki inshoot poydevori o‘rni ochilib, xandaq
qazishdan avval atrofi bo‘ylab 4 - 5 metrgacha chuqurlikkacha yog‘och,
temir-beton, metall ustunlarni qoqib kiritilib devor hosil kilinadi (6.10-
rasm).
3. Plivunlarni muzlatib kuyish
usuli
qo‘llanganda,
qumning
mustahkamligi
vaqtincha
ortadi.
Buning uchun xandaq atrofiga mahsus
moslama bilan sovutilgan CaCl
2
yeritmasi bosim ostida yuborib
turiladi. Yeritmaning xandaq atrofida
aylanishidan jinslar - 20
0
S dan - 40
0
S
gacha muzlaydi. Bu xandaq atrofida
suv o‘tkazmaydigan muzlagan qatlam
hosil bo‘lishini ta’minlaydi.
Plivun tarkibidagi suvni havo
bilan siqib chiqarish. Buning uchun plivun ustiga kesson poydevori
o‘rnatilib, uning ichiga 0,25 MPa havo bosimi byeriladi. Bosim ta’siridan
plivunlar tarkibidagi suv, havo bilan har tomonga tarqalib, u suvsizlanish
natijasida suyuqlanishdan to‘xtaydi. SHundan so‘ng qotgan plivunni

103
bemalol qazib olish mumkin bo‘ladi. Bu usulning kamchiligi, uni katta
maydonlarga tarqalgan plivunlarda ishlatib bo‘lmasligidir.
Plivunlarning ichiga suyultirilgan shisha moddasini yuborish usuli -
silikatlash deb ataladi. Buning uchun burg‘ quduqlari qazilib, qum
qatlamlar ichiga quvurlar orqali suyuq shisha va suyuq kal’tsiy xlorid
yuboriladi. Yeritmalar qum qatlamiga shimilib, uni qattik tog‘ jinsiga
aylantiradi. Ushbu usul ancha qimmatliligiga qaramasdan, juda samarali
natijalarni beradi.

Download 6,24 Mb.

1 ... 34 35 36 37 38 39 40 41 ... 75

Download 6,24 Mb.

Pdf ko'rish