nom a’lum to ‘lqin (keinchalik uni yana batafsilroq k o ‘rib chiqamiz)
De-Broyl to iq in i deb ataladi.
Shunday qilib, quyidagi xulosaga kelinadi: foton bu odatdagi
zarracha ham va odatdagi to iq in ham emas, balki aniq klassik
tassavurga ega b o im a g a n ajoyib obyektdir.
Shuning uchun ham
fotonning tabiatini klassik tassavurlar yordamida tushuntirishga harakat
qilganimizda unga, ayrim hollarda zarracha xususiyatini, ayrim hollarda
esa to iq in xususiyatini tatbiq etishga m ajbur b o iam iz .
Fizikada paydo
b o ig a n bu ajoyib
holat to 'Iqin-korpuskular dualizm degan nom oldi.
1.5. Bor postulatlari
XIX asm ing oxirlariga kelganda bir qator m ashhur tajribalar tufayli
atomning murakkab tuzulishi to‘g ‘risidagi fikr anchagina oydinlashib
qoldi. Bu sohada ayniqsa ingliz fizigi
Ernest Rezerford tomonidan
amalga oshirilgan tajribalar alohida o ‘rin tutadi. 1911-yilda Rezerford
tajriba xulosalariga asoslanib, atomning yadro modelmi taklif etdi. Bu
modelga k o ‘ra, atom ning hamma m usbat zaryadi va atomning deyarli
butun massasi radiusi 10'i3 sm tartibda b o ig a n
juda kichik hajm ichida
m ujassam lashtirilgan musbat yadrodan iborat va atom yadrosi
atrofida
esa 10"8 sm tartibda b o ig a n masofalarda orbitalararo b o ‘ylab manfiy
zaryadlangan elektronlar harakatlanadi. Shu tariqa atomning yadro
modeli yaratildi. Uni b a ’zan, atomning planetar modeli deb ham ataladi,
chunki
yadroni Quyoshga, elektronlarni esa sayyoralarga o ‘xshatiladi.
Bu model atom tuzilishini o ‘rganishda muhim qadam b o id i. Lekin
uning kamchiliklari ham mavjud edi va bu kamchiliklar birinchidan
atomning
barqarorligini,
ikkinchidan
atomlar
spektrlarining
chiziqliligini ham da uning qonuniyatlarini tushuntirishga ojiz edi.
Vodorod atomi m isolida bu m odel bilan tanishib chiqaylik. Planetar
m odelga k o ‘ra zaryadi +yopiq orbita b o ‘ylab
harakatlanadi.
Klassik
elektron nazariya
qonunlariga m uvofiq orbita b o ‘yicha tezlanuvchan harakatlanayotgan
elektron elektrom agnit nurlanish chiqarishi va energiyasi kamayganligi
sababli
uning
orbitasi
borgan
sari
kichrayib
borishi
lozim.
Hisobiashlam ing k o ‘rsatishicha, taxminan
10"8 sek vaqt o ‘tishi bilan
vodorod atomining elektroni yadroga qulab
tushishi va atom yemirilishi
22
kerak, Biroq m a’lumki, vodorod - barqaror atomdir. Shu kamchilik
bilan bir qatorda, atomning planetar modeliga xos b o ‘lgan ikkinchi
kamchiligi ham m avjud edi. Uning mohiyati quyidagidan iboratdir:
zaryadi
+ e ga teng bo‘lgan vodorod atomning yadrosi atrofida
