Agar
w(x,y,z,t)-xi/l\i/]+y/*2\i/2
(
743
)
va
J =
~ЪП
^ ^ V ^ _ V
^ + ^
V F? ~ ^
2
V
¥ {
) ] -
-
a
(^,V, + ^ > 2)
(7.44)
mec
kabi
belgilashlar kiritilsa, hosil bo‘ lgan (7.42) tenglamani
J-
zarrachalar oqimining zichligi va
w -
ehtimolliklar zichligi uchun
uzluksizlik tenglamasi ko‘ rinishida yozish mumkin u quyidagicha
ko'rinishga ega bo‘ ladi:
dw
— + div
J = 0.
(7,45)
Ushbu ifodalar shuni ko‘rsatadiki, zarrachaning
topilish ehtimoli
va tok zichligi spini ma’ lum y o ‘nalishda bo‘ lgan elektronlarga tegishli
alohida qismlaming y ig ’ indisidan iborat boiadi.
Ehtimolliklarning
normirovka sharti
J
(у/,У,
+ !//*!//
2
)dxdydz
= 1
ko‘ rinishga ega boiadi.
ws(x ,y ,z ,() = щ 'у
/1
va
w
2
(x,y,z,()=\ff'
2
y
/2
ti
h
ifodalar spinlar mos holda
Sz
= + - Va
Sz = - -
b oigan elektronlarning
t
vaqt momentida
(x, y, z )
nuqtada topilish ehtimollik zichliklaridir.
7.6. Zeyeman effekti
Agar nurlanayotgan yoki nurlanish
yutayotgan atomni tashqi
elektr yoki magnit maydonga joylashtirilsa muhim optikaviy hodisalar
ro‘ y beradi: qo‘ shimcha nurlanish va yutilish spektrlarining vujudga
kelishi, yoruglikning qutblanish xarakteristikalarining o ‘ zgarishi va
boshqa turli xil o ‘ zgarishlar yuz beradi.
Elektromagnit
tolqinlar,
xususan
yoruglikning,
nurlanish
muammosi atom tuzilishi nazariyasida muhim o ‘ rin tutadi, chunki
yorug’ lik atomning ichki tuzilishi to‘ g ’ risida eng ko‘ p ma’ lumot beradi.
Elektronlar kashf etilgandan so‘ng, yorug’ lik elektronlarning
harakati tufayli nurlanishi aniq b o iib qoldi.
Magnit maydonining
208
yorug’ lik nurlanishiga ta’ siri 1896-yilda Zeyeman kashf etgan effektda
yaqqol namoyon b o‘ ladi. Boshqacha aytganda, ushbu effektda elektro
magnit qutblari orasiga yorug’ lik manbayi joylashtirilganda spektral
chiziqlaming ajralishi aniqlangan edi. Har bir spektr chizig’ ining
uchtagacha chiziqlarga ajralishi bilan bog’ liq bo‘ lgan hodisa normal
Zeyeman effekti va spektr chiziqlarining uchtadan ko‘ p
chiziqlarga
ajralishi bilan b og’ liq hodisa anomal Zeyeman effekti deyiladi.
Zeyemanning normal effektini klassik fizika nuqtai nazardan
tushuntirish mumkin bo‘ Isa, anomal effektini esa faqat kvant
mexanikasi asosida tushuntirib berish mumkin. Lorents elektronning
klassik nazariyasi asosida ushbu effektni miqdoriy asoslab bergan va
maydon y o ‘ nalishiga perpendikular
qaraganda spektral
chiziq
simmetrik manzara berib uchta komponentaga ajralishi kerak.
Nazariyaning barcha fikrlari, ko‘ pchilik hollarda, tajribadan olingan
natijalar bilan aniq mos kelishi ma’ lum bo‘ ldi.
Magnit maydonda joylashgan vodorodsimon atomning nurlanish
spektrini hisoblash mazkur masalaga oid (7.34)
Pauli tenglamasini
yechilishini talab qiladi. Avvalo bu tenglamaning o ‘ ng tomonidagi
birinchi hadni kvadratga oshirib, qavslami ehtiyotkorlik bilan ochib
chiqiladi va operatorlaming antikommutativligidan foydalaniladi.
Demak,
1
1
