23-rasm. Vodorod molekulasidagi o‘zaro ta ’sir sxemasi. 23-rasmdagi tutash chiziq o ‘ zaro ta’ sir
yr va
i{/2 yechimlarga
bo'ysunuvchi zarrachalar orasidagi b og‘ lanishni ifodalaydi, punktir
chiziq esa nolinchi yaqinlashishdagi o ‘ zaro ta’ simi ifodalaydi.
Sodir b o‘ lgan vaziyatda ikkita atomdan iborat sistemadagi har bir
elektron bir vaqtning o ‘ zida ikkala atomga ham tegishli boiadi. Bu esa
o ‘ z navbatida Pauli prinsipiga zid emas, chunki bir holatda spinlari
qarama-qarshi y o ‘nalgan
ikkita elektron mavjud bo‘ lishi mumkin.
Masofa kamayishi bilan elektron bulutlarining zichligi orta borishi
natijasida yadrolar bir-biriga maksimal yaqinlashishga harakat qiladi,
ya’ni tortishuv kuchlarining natijasida molekulada kovalent b og‘ lanish
kuchlari paydo boiadi. Atomlar orasidagi barqaror molekula vujudga
keladi, uning turg‘unligi atomlar orasidagi elektronlarning o ‘ zaro
ahnashuviga bogliqdir. Demak, ikkala elektronning umumlashuvi
tufayli molekuladagi kovalent boglanish kuchlari paydo boiadi.
9.4. V od orod molekulasi Misol
tariqasida
kvant
mexanikasi
asosida
H 2 vodorod
molekulasining tuzilishini ko‘ rib chiqaylik. Vodorod molekulasi ikkita
proton va ikkita elektronlardan tashkil topgan b o iib , uning tuzilishini
kovalent boglanish kuchlari orqali, ya’ ni faqat almashuv energiyasi
asosida, tushuntirish mumkin. Vodorod molekulasi nazariyasini yaratish
uchun undagi ikkita atom o ‘ zaro ta’ sir potensialini aniqlash zarur. Bu
energiya ikkala yadro orasidagi — Kulon potensial energiyasi, hamda
atomlaming elektronlar orasidagi
E (R ) potensial energiyasidan iborat
deb qarash mumkin. Shunday qilib, izlanayotgan
