Masala bayoni. Xristianlik diniy ta’limoti va muqaddas kitobi

73 
Yevropa Amerika mamlakatlarida, Avstraliyada, faol missionerlik harakati 
natijasida Afrika, yaqin Sharqda va Uzoq Sharqning bir necha mintaqalarida keng 
yoyilgan.
Xristianlik nomi, uning asoschisi Iyso Masix, yunoncha Iisus Xristos nomidan 
olingan. Uning aqidalari, diniy ta’limotlari Bibliya tarkibiga kiruvchi Injil – 
Yevangeliya (Xushhabar)da, ya’ni «Yangi ahd» qismida bayon etilgan. 
Masix ya’ni Xristos so‘zining ma’nosi «xudo tanlagan», «Xudo siylagan», 
«Xaloskor» ma’nolarini anglatadi. Xristian so‘zi yunoncha bo‘lib mazmuni Iyso 
Masix yo‘lidan yuruvchi kishi demakdir. Mazkur dinining nomi ham ana shu – 
Xristian, masihchi so‘zidan olingan. 
Iso alayxissalom yaxudiy millatiga mansub bo‘lib, taxminan milodiy 1-33 yillarda 
Falastinda, xozirgi Isroilda yashab o‘tgan. Milodiy yil hisobini ham Iso Masih 
tug‘ilgan sanadan boshlab hisoblash qabul qilingan. 
Diniy adabiyotlarda Iso onasi Bibi Maryamdan otasiz ilohiy xomiladorlik asosida 
tug‘ilgan deb rivoyat qilinadi. Unga o‘ttiz yoshida Tavrot va Zaburdan keyingi 
uchinchi ilohiy kitob – Injil nozil qilingan. «Injid» yunoncha «Evangeleon» 
so‘zidan iborat bo‘lib, nasroniylikda «Evangelie» deb yuritiladi. Ma’nosi «ilohiy 
xabar», «xushxabar», «ezgu xabar» demakdir. 
Bu dinni Islomda nasroniylik deyilishi Iso Masihning tug‘ilgan yeri Nosira nomi 
bilan bog‘liq. Bu shahar ahli Iso Masixni Nosiriy deb atar edilar. Unga ergashgan 
kishini esa, nasroniy deb yuritganlar. Iso Masih 30 yoshidan boshlab 3 yil 
davomida payg‘ambarlik faoliyatini olib borgan. Isoning yangi dinni targ‘ib 
qilishdagi muvaffaqiyatlaridan darg‘azab bo‘lgan Quddus kohinlari va ruhoniylari 
uni sudga berishga qaror qiladilar. Ushlab olingan Iso o‘lim jazosiga hukm etiladi. 
Quddus ahli Isoni xudoning o‘g‘li va odamzotning xaloskori deb e’tirof etmay, uni 
toshbo‘ron qiladilar. Iso Galgofa tog‘ida qiynab o‘ldiriladi. Uni juda katta yog‘och 
xoch (sanam)ga tiriklayin mixlab tashlaydilar. 
Rivoyat qilishicha o‘limining uchinchi kuni Iso tirilib, birmuncha vaqt davomida 
o‘z shogirdlari bilan birga bo‘ladi. Shundan so‘ng u ularning ko‘z o‘ngida 
osmonga chiqib ketadi. U kelajakda ya’ni oxirat kuni tiriklar va o‘liklar ustidan 
xukm chiqarish uchun yerga qaytib kelishiga xristian diniga e’tiqod qiluvchilar 
ishonadilar. 
Xristian dinining kelib chiqishi va tarqalishi milodning I-III asrlarida Rim 
imperiyasida yoyilgan umumiy tushkinlik, inqiroz, qullarning shafqatsizlarcha 
ezilishi, yahudiylar jamoasida esa oddiy yaxudiylarning uch tomonlama ezilishi, 
og‘ir hayoti sababchi bo‘lgan. Chunonchi, Rim imperiyasi tarkibiga kirgan 
yaxudiylar bir tomondan Rim xukumdorlari, ikkinchi tomondan yaxudiy 
podsholigi, uchinchi tomondan yaxudiy ruhoniylaridan jabr ko‘rar edilar. Azob-
uqubat chekayotgan va ezilayotganlarning bunday ijtimoiy kuchlar oldidagi ojizligi 

74 
ularni diniy tasalli axtarishga olib keldi. Shu tariqa insonlarni cheksiz jabr-zulm, 
azob va uqubatlardan ozod qilish haqidagi «xaloskorlik» g‘oyalari paydo bo‘ldi. 
Bunday «xaloskorlik» g‘oyalariga millionlab qullar, ezilganlar, jabr-diydalar 
maxliyo bo‘ldilar. Shunday qilib xristianlik dastavval qullarning, ezilganlarning, 
jabr-diydalarning orzu-umidlarini ifodalovchi, xaloskorlik dini sifatida paydo 
bo‘lgan. Bu dindagi mazlumlarni shukur qilib yashashga, itoatgo‘ylik, oxiratda 
tenglik va’da qilinishi kabi g‘oyalari hukmron tabaqalarga qo‘l kelgan. Shu sababli 
xristian dini uch-to‘rt asrdan so‘ng davlat diniga aylangan. Chunonchi Rim 
imperatori Konstantin bu dinni qabul qilib, 324 yilda xristianlikni davlat dini deb 
e’lon qildi. 325 yilda Konstantinning ko‘rsatmasi bilan jahon xristianlarining 
birinchi yig‘ini – Nikey sobori chaqirildi. Bu sobor (yig‘in)da yepiskop va 
ilohiyotchilar xristianlikning asosiy aqidalarini tasdiqladilar, cherkov qonun-
qoidalari yozilgan kitoblarni qabul qildilar va cherkov tashkiloti tugal holga 
keltirildi. Diniy tashkilotda – pop, d’yakon, yepiskop, kardinal kabi quyi va oliy 
mansablar joriy etildi. Ular xristianlikni targ‘ib etish, mustahkamlash, diniy 
talablarni bajarilishini nazorat qilish ishlari bilan shug‘ullanganlar. Din ishlari 
markazlashtirilib, unga yakka rahbar-dastlab yepiskop, keyinroq esa papa 
lavozimlari ta’sis etildi. Xristianlik xukmron mafkuraga aylanib har qanday ish, 
ta’lim-tarbiya, hatto davlat ishlari ham ular nazorati ostiga olindi. Xristian 
davlatlarida yepiskop va papalar cheklanmagan xuqukqa ega bo‘ldilar. 
Xristianlikda zohidlik, tarkidunyochilik kuchayib monastirlar paydo bo‘ldi. Rim 
yepiskoplari, V-asrdan esa papalar xristian olamiga tanxo xukumronlik qila 
boshladilar. XIII asrga kelib butun Ovro‘po xristianlashtirildi. Rossiyada bu dinga 
cho‘qintirish marosimi 988 yilda Kiev knyazi Vladimir tomonidan amalga 
oshirildi. 
Shunday qilib xristianlik yaxudiylik dini zaminida Falastinda paydo bo‘lib so‘ng 
jahon dinlaridan biriga aylandi. 

Download 1,74 Mb.