IX. Lirik chekinish. X.MUSTAHKAMLASH

XI. Darsning yakuni: Uygavazifa:

1. 
   Tashkiliy qism: salomlashish, davomatni aniqlash.
   
2. 
   Darsning mavzusi:SINTAKSIS VA PUNKTUATSIYA
   

a) ilmiy maqsad sintaksis va punktuatsiya bo’limlari haqida ilk ma'lumot berish;

b) tarbiyaviy maqsad - ma'naviy, axloqiy sifatlarni tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi maqsad - mustaqil ishlash va mantiqiy fikrlash

malakalarini shakllantirish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

– o‘rganilgan ifoda vositalari asosida o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda nutqiy muhitga moslasha olish.

– mediamanbalar (radio, televizor, internet va boshqalar)dan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, saqlash, ulardan samarali foydalana olish, ularning xavfsizligini ta’minlash ko‘nikmalarini egallash .

– doimiy ravishda o‘zini o‘zi mustaqil va ijodiy rivojlantirish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, mustaqil qaror qabul qila olish.

– sinfda, maktabda, oilada, mahallada va jamiyatda o‘tkaziladigan tadbirlarda faol ishtirok etish, o‘zining burchini bilish, unga rioya qilish.

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

V.Darsning jihozi: grammatik boshqotirma chizmasi.

VI. Dars turi:__________________________________________

VII. Dars usuli:________________________________________

VIII.Darsning borishi:

IX.Darsning rejasi:

1. Sintaksis haqida ma'lumot.

2. Gapda tinish belgilarining ahamiyati.

Bu darsda o’quvchilar boshqatildan o’zlashgan tilshunoslikning ilmiy atamalariga ilk bor duch keladilar. O’qituvchi bu atamalarga alohida e'tibor bilan to’xtalib, bundan keyin ham shunday atamalar uchrashini tushuntiradi.

Sof ilmiy tushunchalar olamiga endi kirib kelayotganlari uchun darslikda berilgan qoidalarni o’quvchilarga batafsil, kengaytirilgan holda tushuntirish, qo’shimcha misollar yordamida izohlash lozim. Sintaksis va punktuatsiyaning bir-biriga bog'liqligi uqtiriladi. Buning uchun ikki dars oldin o’tilgan maqsadga ko’ra gap turlariga qaytib, gap qoliplari sintaksisga, ularga qo’yiladigan tinish belgilari punktuatsiyaga tegishligi tushuntiriladi.

Berilgan barcha mashqlar o’quvchilarning ijodiy ishlashi, mustaqil fikrlashi uchun qaratilgan. Mashqlarning shakli, sharti turlicha bo’lsa-da, ularni quyidagi uchlik birlashtirib turadi: Talaffuzda: gap — ohang — ma'no

Har bir gapni shu ikki sxema bo’yicha tahlil qilish kerak, misol tariqasida 56-mashqning birinchi gapini olaylik.

O’quvchilar avval gaplar orasidagi farqni tushuntiradilar. Bu farqni talaffuzda ohang bilan ham farqlab berishlari kerak. So’ng tinish belgisi (ya'ni vergul) izohlanadi.

59-mashqda 56-, 58-mashqlar xarakteridagi topshiriq berilgan. Farqi shuki, oldingi mashqlarda tayyor berilgan gaplarda tinish belgilari orqali ma'no o’zgarishi kuzatilsa, bu mashqda o’quvchi o’zi mustaqil gap tuzishi kerak. Vergul o’rnini o’zgartirish bilan gapning mazmunini o’zgartirishi kerak. Alballa, bunday gap tuzilishi 5-sinf o’quvchisi uchun biroz murakkabroq, shuning uchun u iqtidorli o’quvchilarga mo’ljallangan. Bu topshiriqqa sinfdagi barcha o’quvchilarni jalb etish mumkin. Iqtidori pastroq o’quvchi bunday gapni tuzolmas, har holda, uning o’ylanishi, izlanishi, gap tuzishga intilishi o’qituvchi uchun yutuq hisoblanadi. O’quvchi tomonidan tuzilgan bitta muvaffaqiyatli gap uning ijobiy baholanishi uchun yetarli bo’ladi. Uni ijodiy ish sifatida baholab, sinf taxtasiga yozdirib, hamma bilan birgalikda tahlil qilish kerak.

X. Lirik chekinish.(hikoya)

XI.MUSTAHKAMLASH: Savol-javob.

Baholash:__________________________________________________

Uygavazifa:

1. 
   Tashkiliy qism: salomlashish, davomatni aniqlash.
   
2. 
   Darsning mavzusi: GAP
   

a) ilmiy maqsad - gap haqida tushuncha berish;

b) tarbiyaviy maqsad - o’quvchilarni milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi maqsad-to’g'ri gap tuzish ko’nikmalarini shakllantirish.

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

– o‘rganilgan ifoda vositalari asosida o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda nutqiy muhitga moslasha olish.

– mediamanbalar (radio, televizor, internet va boshqalar)dan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, saqlash, ulardan samarali foydalana olish, ularning xavfsizligini ta’minlash ko‘nikmalarini egallash .

– doimiy ravishda o‘zini o‘zi mustaqil va ijodiy rivojlantirish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, mustaqil qaror qabul qila olish.

– sinfda, maktabda, oilada, mahallada va jamiyatda o‘tkaziladigan tadbirlarda faol ishtirok etish, o‘zining burchini bilish, unga rioya qilish.

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

V.Dars jihozi: nutq va jamiyatni aks ettiruvchi sxema.

VI. Dars turi:_________________________________________

VII. Dars usuli:_______________________________________

VIII.Darsning borishi:

IX.Darsning rejasi

1. Nutq va gap.

2. Gapning o’ziga xos belgilari.

3. Gapning so’z va so’z birikmasidan farqi.

Darsda kitobda berilgan kirish topshiriqlari, qoidalar vositasida gap, gapning so’z va so’z birikmasidan farqi tushuntiriladi.”Ohang va fikr tugalligiga ega bo’lib, kesimlik shakllari orqali ifodalanuvchi so’z va so’zlar qo’shilmasiga gap deyiladi.Masalan: Vohid o’rnidan turdi. Yozuvda gap oxiriga nuqta,so’roq yoki undov belgilaridan biri qo’yiladi va har bir gap bosh harf bilan yoziladi.

Bunda darslikdagi 1-topshiriq qo’l keladi. Sinf taxtasiga quyidagicha yoziladi:

Misoldagi so’z va so’z birikmasida tugallanmagan, gapda esa tugallangan ohang bor. So’z va so’z birikmasi tugal fikr bildirmayapti, gapda esa tugal fikr bor. So’ng qoidadagi har bir fikr shoshilmay batafsil tushuntiriladi.

61 -mashqda berilgan so’zlar ishtirokida gap tuzish so’ralgan. Masalan: «Ma'naviyat-qalbim quyoshi» gapini tuzib, izohlash mumkin.

62 -63-mashqlar ham shartiga ko’ra bajariladi.

Ular so’z, so’z birikmasi, gapni bir-biridan farqlash, gap tuzish malakasini shakllantirish, nutq o’stirish maqsadlariga qaratilgan.

X. Lirik chekinish.(hikoya)

1.Gap deb nimaga aytiladi?

2.Gapning so’z va so’z birikmasidan farqi nimada?

3.Bitta so’zni gapga aylantiring.

Baholash:_______________________________________________________

XII. Darsning yakuni:

Uyga vazifa:

64-mashq. O’zingiz tanlagan biror rasm asosida hikoya tuzing.Tuzgan hikoyangizga sarlavha toping hamda og’zaki so’zlab berishga tayyorlaning.
Ilmiy bo’lim mudiri: _____________________

«Ona tili» 5-sinf sana:_________________ Sinf: ________________

I.Tashkiliy qism: salomlashish, davomatni aniqlash.

II.Darsning mavzusi: GAPDA SO’ZLARNING BOG'LANISHI

III.Takrorlash.O’tilgan mavzuni so’rab, baholash

IV.Darsning maqsadi:

a) ilmiy maqsad - gapda so’zning bog'lanishi haqida tushuncha berish;

b) tarbiyaviy maqsad - milliy qadriyatlar asosida tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi maqsad - mustaqil fikrlashga o’rgatish.

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

– o‘rganilgan ifoda vositalari asosida o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda nutqiy muhitga moslasha olish.

– mediamanbalar (radio, televizor, internet va boshqalar)dan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, saqlash, ulardan samarali foydalana olish, ularning xavfsizligini ta’minlash ko‘nikmalarini egallash .

– doimiy ravishda o‘zini o‘zi mustaqil va ijodiy rivojlantirish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, mustaqil qaror qabul qila olish.

– sinfda, maktabda, oilada, mahallada va jamiyatda o‘tkaziladigan tadbirlarda faol ishtirok etish, o‘zining burchini bilish, unga rioya qilish.

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

V.Darsning jihozi: so’z bog'lanishining teng va tobe bog'lanishchizmalari.

VI. Dars turi:_________________________________________

VII. Dars usuli:_______________________________________

VIII.Darsning borishi:

IX.Darsning rejasi

1. Gapda so’zlarning bog'lanish yo’llari.

2. Teng bog'lanish vositalari.

3. So’zlarni tobe bog'lovchi vositalar.

Mavzu kirish topshiriqlari va qoidalar bilan tushuntirilgach, teng va tobe bog'lanishli so’z birikmalariga ikki ustun shaklida misol yozish, ularni bog'lovchi vositalar ostiga chizish topshiriladi. Ohang bilan bog'langanda esa ikkala so’z orasiga III belgisi qo’yiladi. Misol:

teng bog'lanish tobe bog'lanish

yigit III qizlar xatni o’qidi

daftar va kitob oyisi uchun oldi

choynak III piyola maktabdan kelyapti

65-66-mashqlar bajarilgach, ularni yakunlovchi fikrlar savol-javoblar orqali xulosalanib, qo’shimcha ma'lumot sifatida yozdirib qo’yiladi:

So’zlar gapda a) mantiqiy (ma'no) jihatidan; b) ohang jihatidan; d) grammatik jihatdan o’zaro bog'lanadi. Ular chizmada quyidagi ko’rinishda bo’ladi:

Bulardan birinchisi teng bog‘lanishni, ikkinchisi tobe bog‘lanishni ifodalaydi.

1.Gap deb nimaga aytiladi? 2.Gapning so’z va so’z birikmasidan farqi nimada? 3.Bitta so’zni gapga aylantiring.

Baholash:_______________________________________________________

XII. Darsning yakuni: Uyga vazifa:

Ilmiy bo’lim mudiri: _____________________

«Ona tili» 5-sinf sana:_________________ Sinf: ________________

I.Tashkiliy qism: salomlashish, davomatni aniqlash. (Siyosiy daqiqa)

II.Darsning mavzusi: SO’Z BIRIKMASI

III.Takrorlash.O’tilgan mavzuni so’rab, baholash

a) ilmiy maqsad - so’z birikmasi haqida ma'lumot berish;

b) tarbiyaviy maqsad -o’quvchilarni milliy o’ziga xoslik ruhida tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi maqsad - gapda so’zlarni bog'lash malakalarini rivojlantirish.

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

– o‘rganilgan ifoda vositalari asosida o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda nutqiy muhitga moslasha olish.

– mediamanbalar (radio, televizor, internet va boshqalar)dan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, saqlash, ulardan samarali foydalana olish, ularning xavfsizligini ta’minlash ko‘nikmalarini egallash .

– doimiy ravishda o‘zini o‘zi mustaqil va ijodiy rivojlantirish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, mustaqil qaror qabul qila olish.

– sinfda, maktabda, oilada, mahallada va jamiyatda o‘tkaziladigan tadbirlarda faol ishtirok etish, o‘zining burchini bilish, unga rioya qilish.

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

V.Darsning jihozi: so’z birikmasi bo’yicha chizmalar.

VI. Dars turi:_________________________________________

VII. Dars usuli:_______________________________________

VIII.Darsning borishi:

IX.Darsning rejasi:

1. So’z birikmasi haqida ma'lumot.

2. So’z birikmasida tobe va hokim so’z.

Kelishik, ko’makchi

71-mashqda «Kim eng ko’p baliq ushlay oladi» o’yinini o’tkazish so’ralgan. Darslikda o’yinning tartibi berilmagani uchun bu yerda izohlaymiz. Tobe bog'lovchi vositalar va gul so’zi bosh so’z bo’lganda ergash so’z o’rnida kelishi mumkin bo’lgan so’zlar - bularning har biri baliq suratidagi shakl ichiga yoziladi. So’ng «akvarium»dan birma-bir «tutilib», birin-ketin sinf taxtasiga joylashtiriladi. Osonroq bo’lishi uchun o’qituvchi ularni sinf taxtasiga aralash holda yozib qo’ysa ham bo’ladi. O’quvchilar birikmalarni ikki guruh-ikki ustunga bo’lib yozadilar: birinchisida gul so’zi tobe so’z, ikkinchisida hokim so’z bo’lib kelgan so’z birikmalariga ajratadi.

Tobe so’z	Hokim so’z
gulning	hidi
gulni	uzdi
xushbo’y	gul
gul tomon	bordi
chiroyli	gul
uzilgan	gul va hokazo.

1.So’z birikmasi deb nimaga aytiladi?

2.Gapning so’z va so’z birikmasidan farqi nimada?

3.Bitta so’z birikmasi hosil qiling.

Baholash:XII. Darsning yakuni:

Uyga vazifa:

II.Darsning mavzusi: MUSTAHKAMLASH DARSI

a) ilmiy maqsad - sintaksis bo’yicha o’tilganlarni takrorlash;

b) tarbiyaviy maqsad - o’quvchilarni umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi maqsad-erkin, mustaqil llkrlashga o’rgatish.

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

– o‘rganilgan ifoda vositalari asosida o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda nutqiy muhitga moslasha olish.

– mediamanbalar (radio, televizor, internet va boshqalar)dan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, saqlash, ulardan samarali foydalana olish, ularning xavfsizligini ta’minlash ko‘nikmalarini egallash .

– doimiy ravishda o‘zini o‘zi mustaqil va ijodiy rivojlantirish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, mustaqil qaror qabul qila olish.

– sinfda, maktabda, oilada, mahallada va jamiyatda o‘tkaziladigan tadbirlarda faol ishtirok etish, o‘zining burchini bilish, unga rioya qilish.

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

V.Darsning jihozi: sintaksis bo’yicha chizmalar, jadvallar, mavjudtexnika vositalari.

VI. Dars turi:_________________________________________

VII. Dars usuli:_______________________________________

VIII.Darsning borishi:

IX.Darsning rejasi:

1. O’tilgan mavzular bo’yicha savol-javoblar.

2. Mashqlar ishlash.

Darslikda o’tilganlarni mustahkamlash uchun beshta savol berilgan. O’qituvchi ular bilan cheklanib qolmay, savollarni kengaytirib, qo’shib, sintaksis bo’yicha o’tilganlarni yodga tushirib olishi kerak. Masalan: Gap nima? Gapning qanday belgilari bor? Gap so’z va so’z birikmasidan nimasi bilan farq qiladi. So 'z birikmasida tobe va hokim so 'zning o 'rni haqida nima deya olasiz? va boshqalar. O’quvchi javob berar ekan, o’z fikrini misollar bilan asoslab berishi kerak.

Dars davomida o’quvchilar alohida berilgan so’zlar yordamida so’z birikmasi hamda gaplar tuzadilar (75-, 76-mashqlar). Bu topshiriqni bajarishda ular so’zlarni qanday va nimalar yordamida bog'langanliklarini tushuntirib ketishlari talab qilinadi. 77-mashqdagi teng bog'lanishli so’z qo’shilmalari daftarga ko’chirib yozilar ekan, ayni paytda tobe bog'lanishli birikmalar og'zaki tahlilga tortiladi. Mashqlar oralig'ida quyidagi qo’shimcha materiallardan foydalaniladigan ramziy chizmalar bo’yicha og'zaki topshiriqlar bajariladi.

I. Quyidagi chizmalar bo’yicha gaplar hosil qiling.

2. Chizmalar asosida birikmalar tuzing va ularni izohlang.

hamda -ga

(ohang) -da

uchun