X. Lirik chekinish.(hikoya) XI.MUSTAHKAMLASH

1.Gap deb nimaga aytiladi?

2.Gapning so’z va so’z birikmasidan farqi nimada?

3.Bitta so’zni gapga aylantiring.

Baholash:_______________________________________________________

XII. Darsning yakuni:

Uyga vazifa:

a) ilmiy maqsad - gapning ifoda maqsadiga ko’ra turlari bilan tanishtirish;

b) tarbiyaviy maqsad - bolalarda rostgo’ylik, ilmga chanqoqlik fazilatlarini

tarbiyalash;

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

– o‘rganilgan ifoda vositalari asosida o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda nutqiy muhitga moslasha olish.

– mediamanbalar (radio, televizor, internet va boshqalar)dan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, saqlash, ulardan samarali foydalana olish, ularning xavfsizligini ta’minlash ko‘nikmalarini egallash .

– doimiy ravishda o‘zini o‘zi mustaqil va ijodiy rivojlantirish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, mustaqil qaror qabul qila olish.

– sinfda, maktabda, oilada, mahallada va jamiyatda o‘tkaziladigan tadbirlarda faol ishtirok etish, o‘zining burchini bilish, unga rioya qilish.

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

V. Darsning jihozi: dars qoliplari tasvirlangan ramziy chizmalar.

VI. Dars turi:_________________________________________

VII. Dars usuli:_______________________________________

VIII.Darsning borishi

IX.Darsning rejasi:

1. Gapda fikrni ifodalash shakllari.

2. Gapning ifoda maqsadiga ko’ra turlari.

Mavzu o’quvchilar uchun yangi emas. Yil boshidagi takrorlash soatlarida ifoda maqsadiga ko’ra gap turlarida tinish belgilarining ishlatilishi takrorlangan edi. Farqi shuki, quyi sinfda ular uchga - darak, so’roq, buyruq gaplarga bo’lib o’rganilgan. Bu darsda ularning qatoriga to’rtinchi - istak gap ham qo’shiladi. O’qituvchi sinf taxtasiga bir gapni shu to’rt ifoda shaklida yozib tahlil qilish orqali farqini tushuntirib bersa, o’quvchiga singishi oson bo’ladi. Masalan:

Darak gap: Har bir bola vaqtdan unumli foydalanadi.

So’roq gap: Har bir bola vaqtdan unumli foydalanadimi?

Buyruq gap: Har bir bola vaqtdan unumli foydalansin!

Istak gap: Qani, har bir bola vaqtdan unumli foydalansa.

Har bir gap o’quvchilar bilan birga sharhlanadi. Darak gap xabar, darak ma'nolarini ifodalaydi, so’roq gap so’rash ma'nosini, buyruq gap buyruq ma'nosini, istak gap esa istak, xohish va orzuni ifodalaydi. O’qituvchi o’z nutqida ana shu «ma'no» va «ifodalaydi» so’zlariga alohida urg'u beradi va shuning uchun ham bu gaplar gapning ifoda maqsadiga ko’ra turlari deb atalishi uqtiriladi. Qoidalar xulosalanib, dars jihozi sifati tavsiya qilingan quyidagi chizma o’quvchilar e'tiboriga havola qilinadi.

Mashqlar gaplar oxiriga to’g'ri tinish belgilari qo’yish, to’g'ri gap tuzish malakalarini shakllantirish, o’quvchilar yozma va og'zaki nutqini rivojlantirish maqsadlariga qaratilgan.

1.Gap deb nimaga aytiladi?

2.Gapning so’z va so’z birikmasidan farqi nimada?

3.Bitta so’zni gapga aylantiring.

Baholash:_______________________________________________________

XII. Darsning yakuni:

Uyga vazifa

a) ilmiy maqsad - darak gap haqida to’liq tushuncha berish;

b) tarbiyaviy maqsad - ijobiy axloqiy fazilatlarni rivojlantirish;

d) rivojlantiruvchi maqsad - o’quvchilarning yozma va og'zaki

savodxon­ligini o’stirish.

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so‘zlash, o‘qish, yozish):

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

– o‘rganilgan ifoda vositalari asosida o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda nutqiy muhitga moslasha olish.

– mediamanbalar (radio, televizor, internet va boshqalar)dan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, saqlash, ulardan samarali foydalana olish, ularning xavfsizligini ta’minlash ko‘nikmalarini egallash .

– doimiy ravishda o‘zini o‘zi mustaqil va ijodiy rivojlantirish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, mustaqil qaror qabul qila olish.

– sinfda, maktabda, oilada, mahallada va jamiyatda o‘tkaziladigan tadbirlarda faol ishtirok etish, o‘zining burchini bilish, unga rioya qilish.

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

V.Darsning jihozi: «Tarbiyali o’g'il» matniga chizilgan surat.

VI. Dars turi:_________________________________________

VII. Dars usuli:_______________________________________

VIII.Darsning borishi

IX.Darsning rejasi:

1. Darak gap va unda tinish belgisi.

2. Darak gapning boshqa gap turlaridan farqi.

Darak gap haqida oldingi darslarda ma'lumot berilgani uchun o’quvchilar bu mavzuni yangilik emas, balki takrorlash sifatida qabul qiladilar. O’qituvchi ham asosiy e'tiborni o’quvchilarning yozma va og'zaki nutqini o’stirishga, gap tuzish malakasini rivojlantirishga qaratishi kerak. Buning uchun, avvalo, 83-mashqda berilgan matn mazmuniga chizilgan «Tarbiyali o’g'il» surati asosida suhbat o‘tkazsa bo’ladi. Agar bu surat sizda yo’q bo‘lsa, uni chizdirish mumkin. Matn va surat bo’lganligi uchun rasm asosida hikoya tuzish, uni gapirib berish qiyinchilik tug'dirmaydi. Shu imkoniyatdan foydalanib, uncha faol bo’lmagan, nutqi yaxshi rivojlanmagan o’quvchilarni darsga jalb qilish kerak. Bunday bolalar sekin fikrlashi, biroz jur'atsizroq bo’lishlari bilan ravon gapira olmasliklari mumkin. Shuning uchun o’qituvchi ularni sabr bilan tinglashi, sinfdoshlarini ham tinglashga undashi, vaqti-vaqti bilan rag'batlantirib turishi kerak.

85-mashqdagi boshqotirmani sinf taxtasiga chizib, birgalikda o’quvchilar bilan javobni chiqarish maqsadga muvofiqdir. Harflarni yo’nalgan chiziq bilan birlashtirib, maqol o’qiladi: Kitob-bilim manbai.

O’quvchilar topshiriqni bajarishib bo’lgach, quyidagi uch qo’shimcha savol va topshiriq o’rtaga tashlanadi:

1. Alohida so’zlardan gap hosil qilish uchun nima qildingiz?

Javob: Qo’shimchalar qo’shib so’zlarni bog'ladik.

2. Qanday tinish belgisini qo’ydingiz? Nuqta.

3. Hosil bo’Igan maqolning ma'nosini sharhlab bering.

O’qituvchi yana boshqa savol va topshiriqlarni qo’shishi mumkin.

X. Lirik chekinish.(hikoya)

XI.MUSTAHKAMLASH: Savol-javob.

1.Darak gap deb nimaga aytiladi?

2.Gapning asosiy belgisi nima?

3.Bitta so’zni gapga aylantiring.

Baholash:_______________________________________________________

XII. Darsning yakuni:

Uyga vazifa:

a) ilmiy maqsad - so’roq gap haqida ma'lumot berish;

b) tarbiyaviy maqsad - milliy vatanparvarlik ruhida tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi maqsad - o’quvchilarning og'zaki va yozma nutqini rivojlantirish.

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

– o‘rganilgan ifoda vositalari asosida o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda nutqiy muhitga moslasha olish.

– mediamanbalar (radio, televizor, internet va boshqalar)dan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, saqlash, ulardan samarali foydalana olish, ularning xavfsizligini ta’minlash ko‘nikmalarini egallash .

– doimiy ravishda o‘zini o‘zi mustaqil va ijodiy rivojlantirish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, mustaqil qaror qabul qila olish.

– sinfda, maktabda, oilada, mahallada va jamiyatda o‘tkaziladigan tadbirlarda faol ishtirok etish, o‘zining burchini bilish, unga rioya qilish.

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

V.Darsning jihozi: jadval va chizmalar.

VI. Dars turi:_________________________________________

VII. Dars usuli:_______________________________________

VIII.Darsning borishi

IX.Darsning rejasi:

1. So’roq gap va unda tinish belgisi.

2. So’roq hosil qiluvchi vositalar.

So’roq gap ham o’quvchilar uchun yangi, notanish mavzu emas. Shuning uchun ham oldingi dars darak gap mavzuida bo’lgani kabi bu darsda ham o’quvchilar nutqini o’stirish, gap tuzish malakalarini rivojlantirish, darak va so’roq gaplar munosabatini tushuntirish, so’roq gapning xususiyatlarini sharhlash asosiy maqsad hisoblanadi.

Bir tomondan qaraganda bu mavzu oson, ancha jo’n, ortiqcha lushuntiradigan narsasi yo’qday tuyuladi, lekin dars avvalidagi kirish

topshiriqlariga e'tibor qaratilsa, mavzuning unchalik yengil emasligi oydinlashadi.

1-topshiriq. Kim?, nima?, qachon?, qancha? kabi so’roq bildiruvchi so’zlar ishtirokida gaplar tuzing. Gaplarning nimani so’rashiga ko’ra farqini ayting. Agar bu to’rt so’roq olmoshi bilan gaplar hosil qilinsa, to’rt xil mazmun va shakldagi so’roq gaplar tug'iladi, javoblari ham savolga monand bo’ladi.

Kim hozir eshikni ochdi? Savol biron bir shaxs haqida.

Xonada nima turibdi? Savol narsa-buyum haqida.

Qachon dars boshlanadi? Savol paytni bilish to’g'risida.

O’quvchilar qancha mctalloloni to’pladilar? Savol miqdor haqida.

2-topshiriqdagi savollarga beriladigan javoblar ham ikki xil: birinchisiga keng holda javob berish kerak. Ikkinchi savolga «ha» yoki «yo’q» javobi bilan cheklanish mumkin.

So’ng berilgan qoida tushuntiriladi, misollar bilan batafsil sharhlanadi. Shundan keyin barcha aytilgan nazariy fikrlar umumlashtiriladi. So’roq gaplar:

a) ifodalayotgan fikr hamda olinadigan javob mazmuniga;

b) ularga beriladigan javoblarningyig'iq va yoyiq bo’lishiga;

d) so’roq hosil qiluvchi vositalarga ko’ra larq qiladilar.

Mashqlarni bajarishda shu uch xususiyatni nazardan soqit qilmaslik kerak. 87-mashq oson ko’rinsa-da, ikkinchi gapdan boshlab biroz chuqurroq o’ylanmasa, o’quvchi g'alizjumlalartuzibqo’yishi mumkin. Masalan: Quyosh olov seli purkaydimi? kabi. Aslida, Quyosh nima purkaydi? shaklida bo’lishi kerak. Demak, darak gap so’roq gapga aylantirilayotganda qo’shimcha so’zlardan ham foydalanish lozim. Shu kabi ko’rinishi oson, lekin bajarishda sinchkovlik talab qiladigan gaplarni qobiliyatli o’quvchilarga qo’shimcha topshiriq sifatida berish mumkin. Baholashda esa javoblar sharhlanishi kerak.

X. Lirik chekinish.(hikoya)

XI.MUSTAHKAMLASH:

Baholash: XII. Darsning yakuni: Uyga vazifa:

II.Darsning mavzusi: SO’ROQ OLMOSHLARI YORDAMIDA lFODALANGAN SO’ROQ GAPLAR

a) ilmiy maqsad - so’roq olmoshlari bilan hosil bo’lgan so’roq gaplar haqida tushuncha berish;

b) tarbiyaviy maqsad - ajdodlarga hurmat va ehtirom tuyg'ularini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi maqsad o’quvchilarning mantiqiy fikrlash i lohiliyatlarini rivojlantirish.

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

– o‘rganilgan ifoda vositalari asosida o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda nutqiy muhitga moslasha olish.

– mediamanbalar (radio, televizor, internet va boshqalar)dan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, saqlash, ulardan samarali foydalana olish, ularning xavfsizligini ta’minlash ko‘nikmalarini egallash .

– doimiy ravishda o‘zini o‘zi mustaqil va ijodiy rivojlantirish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, mustaqil qaror qabul qila olish.

– sinfda, maktabda, oilada, mahallada va jamiyatda o‘tkaziladigan tadbirlarda faol ishtirok etish, o‘zining burchini bilish, unga rioya qilish.

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

V.Darsning jihozi: so’roq olmoshlari qatnashgan gaplar tushirilgan plakat.

VI. Dars turi:_________________________________________

VII. Dars usuli:_______________________________________

VIII.Darsning borishi

IX.Darsning rejasi:

1. So’roq olmoshlari bilan hosil bo’lgan so’roq gaplar.

2. Bunday gaplarga javob boiadigan so’zlar.

Dars avvalidagi kirish topshiriqlari o’quvchilar uchungina emas, balki o’qituvchi uchun ham yo’riq vazifasini bajaradi. Topshiriqlar ularga javob olishgina emas, balki ularni muhokama qilish orqali yangi mavzuni lushuntirishning birinchi bosqichi hamdir. Dastlabki savol-javoblar, muhokamalardan so’ng plakat (ekran) da quyidagi gaplar havola etiladi:

1. Kim Vatanni qo’riqlaydi? - shaxs

2. Qanday yoshlar chet elda o’qiydilar? - belgi

3. Yaxshi bilim olish uchun qancha o’qish kerak? - miqdor

4. Oyingga nima sovg'a qilding? - narsa

5. Maktabdan so’ng qayerda o’qimoqchisan? - o’rin

6. Qachon qo’ng'iroq chalasiz? - payt.

Bu gaplar o’quvchilarga so’roq olmoshlarining ma'nosini anglab yetishiga yordam beradi. Shuningdek, bu savollargajavob olinsa, javoblar bir so’zdan iboratbo’lishi oydinlashadi.

Darslikda berilgan qoidalar tushuntirilgach, ohang bilan hosil bo’ladigan so’roq gaplarga to’xtalish zarur. Uni diolog orqali ifodalash zarur.

-Vaqtni bilish kerak, soatga qara-chi?

-Soat besh bo’libdi.

-Besh bo’libdi?

Mashqlarni bajarishda har bir so’roq olmoshi qaysi ma'noni ifodalashi, (talab qilayotgan javob tahlil qilinishi kerak. Masalan: 91 -mashq. Nuqtalar o’rniga so’roq olmoshlaridan mosini qo’yib, gaplarni daftaringizga ko’chiring. Savollargajavob berishga harakat qiling.

1. Boku ... davlatning poytaxti hisoblanadi?

2. Qo’rqma, yuraging yorilmasin,. .. yotibsan?

3. Ketsang, yana ... kelasan?

4. Bobo,... odobli? Menmi yoki Shuhratmi, ayting, axir?

5. 01, sen ... yemaysan? - dedi Vaziraga.

Nuqtalar o’rniga qo’yilishi kerak bo’lgan so’roq olmoshlari va javoblar quyidagilar: 1. nechta. 2. qaysi. 3. nega. 4. qachon. 5. nima uchun. Oldin o’tgan darslarga bog`lash maqsadida ikkinchi, to’rtinchi va beshinchi savollar javobi shakl va ma'no munosabatiga ko’ra qanday so’zlarni hosil qilinayotgani ham izohlanadi.

a) ilmiy maqsad - so’roq yuklamasi bilan hosil bo’ladigan so’roq gaplar haqida tushuncha berish;

b) tarbiyaviy maqsad — milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi maqsad-to’g'ri gap tuzish malakalarini rivojlantirish.

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

– o‘rganilgan ifoda vositalari asosida o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda nutqiy muhitga moslasha olish.

– mediamanbalar (radio, televizor, internet va boshqalar)dan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, saqlash, ulardan samarali foydalana olish, ularning xavfsizligini ta’minlash ko‘nikmalarini egallash .

– doimiy ravishda o‘zini o‘zi mustaqil va ijodiy rivojlantirish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, mustaqil qaror qabul qila olish.

– sinfda, maktabda, oilada, mahallada va jamiyatda o‘tkaziladigan tadbirlarda faol ishtirok etish, o‘zining burchini bilish, unga rioya qilish.

1.Tashkiliy qism 4 minut

2.O’tilgan mavzuni takrorlash( mustahkamlash) 12 minut

3.Yangi mavzuni tushuntirish 10 minut

4.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 minut

5.O’quvchilarni baholash 3 minut

6. Uyga vazifa 2 minut

Tashkiliy qism:

A) Sinf xonasini tozaligiga e’ribor berish;

B) O’quvchilar bilan salomlashish.

C) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini teshirish.

D) O’quvchilarni darsga jalb qilish va davomatni anilash;

E) O’quvchilarga o’tilgan mavzular yuzasidan savollar berish;

V.Darsning jihozi: yuklamali so’roq gaplar aks etgan ramziy chizmalar.

VI. Dars turi:_________________________________________

VII. Dars usuli:_______________________________________

VIII.Darsning borishi

IX.Darsning rejasi:

1. So’roq gaplarning yuklamalar yordamida hosil bo’lishi.

2. So’roq yuklamalarning yozilishi.

Avvalo, o’quvchilarga yuklama, so’roq yuklamasi haqida qisqa ma'lumot berib o’tiladi. Qo’shimcha shaklidagi bu yuklamalar oddiy darak gapga so’roq ma'nosini yuklab qo’yadi, shuning uchun yuklamadir. Bu fikr misollar bilan tushuntiriladi.

Kirish topshiriqlari hamda qoidalar asosida mavzu tushuntirilgach, barcha fikrlar quyidagi chizmalar bilan umumlashtiriladi.

1.___________ ============= -mi?

2. ------------------- ============= -chi?

3. ------------------- ============= -a?

4. ------------------- ============= -ya?

Shu chizmalar asosida o’quvchilarga mustaqil ravishda gap tuzdirish mumkin. Mashqni bajartirganda ayrirn ijtimiy-siyosiy, axloqiy qimmatga ega bo’lgan gaplarga o’qituvchi to’xtalishi, ularni muhokama qilishi, sharhlashi zarur. Masalan: 95-mashqdagi birinchi gap asosida o’quvchilar «Shu aziz Vatan barchamizniki emasmi?» shaklida so’roq gap hosil qilishgach, uning qanday mazmunga egaligi so’raladi. Mulohazalardan so’ng bu aziz Vatan millati, dinidan qat'i nazar O’zbekistonda yashovchi barcha insonlarniki ekanligi izohlanadi.

97-mashq matniga mos keladigan sarlavha topish (masalan, Ahmoqona

farmonga oqilona javob), uning mazmuniga to’g'ri keladigan maqol (masalan, Salomga yarasha alik olinadi) topish kabi topshiriqlar darsning yanada jonli, qiziqarli bo’lishini ta'minlaydi. Javoblar turli shaklda va saviyada bo’lishi mumkin. O’qituvchi ularning barchasini og'zaki rag'batlantirishi, baholashi, unga tuzatishlar, qo’shimchalar kiritishi zarur bo’ladi.

1. 
   So’roq yuklamalari qaysilar?
   
2. 
   So’roq yuklamalari yordamida gap tuzing.
   
3. 
   So’roq yuklamalari qanday yoziladi.
   

Uyga vazifa:

a) ilmiy maqsad - buyruq gaplar haqida ma'lumot berish;

b) tarbiyaviy maqsad - o’quvchilarni milliy an'analar ruhida tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi maqsad - mas'uliyat, o’ziga talabchanlik tuyg'usini shakllantirish.

Berilgan topshiriq, sodda matnlarni tinglab tushuna oladi;

– o‘rganilgan ifoda vositalari asosida o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda nutqiy muhitga moslasha olish.

– mediamanbalar (radio, televizor, internet va boshqalar)dan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, saqlash, ulardan samarali foydalana olish, ularning xavfsizligini ta’minlash ko‘nikmalarini egallash .

– doimiy ravishda o‘zini o‘zi mustaqil va ijodiy rivojlantirish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, mustaqil qaror qabul qila olish.

– sinfda, maktabda, oilada, mahallada va jamiyatda o‘tkaziladigan tadbirlarda faol ishtirok etish, o‘zining burchini bilish, unga rioya qilish.