o‘zgaradi?
2.
Dvigatelni yurga/ishda uning qarshilik payti va quvvati nimalarga bog‘liq
bo‘ladi?
3.
Starter qanday tuzilgan va uning karburatorli hamda
dizel dvigatellaridagi
yuritmalari nimalar bilan farqlanadi?
Mavzu.Uzаtmаlаr qutisini bоshqаrish mехаnizmining tuzilishi vа ishlаshi
va texnik xizmat ko‘rsatish.
Reja:
1 Uzatmalar qutisining vazifasi turlari.
2
Pog‘onali mexanik uzatmalar qutisining tuzilishi va ishlash uslubi.
3 Pog‘onasiz uzatmalar qutisining tuzilishi va ishlash uslubi.
4 Uzatmalar qutisining konstruktsiyasi
Uzatmalar qutisining vazifasi va ishlash prinsipi. Uzatmalar qutisi
avtomobilni o‘rnidan jildirishda va uni tezlatishda dvigateldan yetaklovchi
g‘ildiraklarga uzatilayotgan aylantiruvchi momentni keng diapazonda
o‘zgartirish uchun xizmat qiladi. Bulardan tashqari, uzatmalar
qutisi avtomobilni
orqaga yurishini ta'minlaydi hamda avtomobil to‘xtab turganda yoki
harakatlanayotgan chog‘ida dvigatelni (salt ishlayotgan paytida) yetaklovchi
g‘ildiraklardan ancha vaqtga uzib qo‘yishga imkon beradi.Zamonaviy
avtomobillarda ko‘pincha tishli shesternalari bo‘lgan pog‘onali mexanik
uzatmalar qutisi ishlatiladi. Oldinga
yurish uzatmalarining miqdori, odatda
orqaga yurish uzatmasini hisobga olmaganda to‘rt yoki beshta bo‘ladi.
Beshinchi uzatmaning uzatish soni ko‘p hollarda 1,0 dan kichik qilib
tayyorlanadi va "tezlatuvchi" yoki "tejamkor" bo‘ladi, chunki avtomobilning
yuqori tezligiga yaqinlashgan tezliklarda dvigatel
aylanishlar chastotasini
pasaytirishga va birmuncha yonilg‘i tejashga imkon beradi. Mexanik qutilarda
uzatmalarni ahnashlab ulash boshqa shestemalar bilan navbatma-navbat
ilashadigan shesternalarni surish yoki sinxronizatorlar yordamida shestemalarni
valga blokirovka qilish bilan amalga oshiriladi. Sinxronizatorlar,
ulanadigan
shesternalarning aylanishlar chastotasini tenglashtiradi va ulardan birini
yetaklanuvchi valga blokirovka qiladi. Shestemalar yoki sinxronizatorlar
surilishini boshqarishni haydovchi ilashma ajratilgan paytda amalga oshiradi.
Oldinga yurish uzatmalarining soniga qarab uzatmalar qutisi uch, to‘rt va
hokazo pog‘onali bo‘ladi. Uzatmalar qutisining ishlash prinsipini uch pog‘onali
uzatmalar qutisi chizmasida (54-rasm) ko‘rib chiqish mumkin.
Qutining asosiy
detallari quti korpusiga o‘rnatilgan yetaklovchi val (1), yetaklanuvchi val (5) va
oraliq valdir (6). Birlamchi (yetaklovchi) valga, oraliq valga qo‘zg‘almas qilib
o‘rnatilgan Z'3 shesterna bilan doimiy ilashishda bo‘ladigan Z3 shesterna
qo‘zg‘almas qilib mahkamlangan. Oraliq valning boshqa Z'2 ,Z'1,va Z'o.yu.
shesternalari ham qo`zg`almas qilib mahkamlangan. Yetaklanuvchi valga 5 Z'2
shesterna bilan doimiy ilashishda bo‘lgan Z2 shesterna erkin aylanadigan qilib
o‘rnatilgan.
Shesterna Z, va sinxronizator (2) val (5) bilan shlitsalar
orqali biriktirilgan,
shuning uchun ular val bo‘ylab strelkalar bilan ko‘rsatilgan yo‘nalishlarda
surilish imkoniyatiga ega. Zo shesterna orqaga yurish uzatmasi ulanganda,
yetaklanuvchi valning aylanish yo‘nalishini teskari tomonga o‘zgarishini
ta'minlaydi.
