Starter iste'mol qiladigan tok o‘sishi bilan uning aylantiruvchi momenti ham
o‘sadi, yakorning aylanishlar chastotasi esa kamayadi. Starter quvvatini
ifodalovchi egri chiziq parabola ko‘rinishida bo‘ladi. Starter yakori salt ishlashda
yuqori aylanishlar chastotasiga ega. Bu paytda starterning aylantiruvchi
momenti nolga teng bo‘ladi. Akkumulator batareyasining kuchlanishi pasayishi
bilan starter yakorining aylanishlar chastotasi va quwati ham pasayadi (13.1-
chizmadagi shtrix chiziqlar).
Yurgazish paytida starter dvigatel bilan tishli uzatma orqali bog‘-langan. Bu
uzatmaning asosiy parametrlari yuritmaning uzatish soni I
dc
=z
max
/z
s
(bu yerda: z
max
-
maxovik gardishidagi tishlar soni, z
s
- starter shesternasidagi tishlar soni), shuningdek,
tish moduli va tishli uzatmaning foydali ish koeffitsiyentidir (0,85-0,9 ga teng).
Uzatish soni i
ds
dvigatelning turiga qarab 10-16 oralig‘ida bo‘ladi.
Dvigatelni yurgazish uchun starter dvigatelning
qarshilik momentini hamda
undagi aylanayotgan va ilgarilanma harakatlanayotgan detallar-ning inersiya
kuchini yengishi kerak. Qarshilik momenti ishqalanish, siqish va dvigatelga
o‘rnatilgan yordamchi mexanizmlar yuritmalari kuchlarining momentlari
yig‘indisidan iborat.
Tirsakli val aylanishlarining minimal yurgazish chastotasi
deb (13.2-chizma)
shunday chastotaga aytiladiki, uning shu qiymatida karburatorli dvigatellar bir
minut oraliq bilan har bir urinish davomiyligi 10 soniya (sekund) bo‘lgan ikki
bora urinishda yurgaziladi.
Yurgazish haroratining pasayishi bilan yurgazuvchi minimal aylanishlar
chastotasining ortishi barcha dvigatellar uchun tavsiflidir. Silindrlar soni qancha
ko‘p bo‘lsa, dvigatel aylanishlarining yurgazish chastotasi shunchalik past
bo‘ladi. Dizel dvigatellarda yurgazuvchi aylanishlar
chastotasi karburatorli
dvigatellarga qaraganda ancha baland bo‘ladi.
Dvigatelni yurgazishni yengillashtiruvchi vositalarni qo‘llanilishi (13.3-
mavzuga qarang) yurgazuvchi minimal aylanishlar chastotasini sezilarli darajada
pasaytiradi va sovuq dvigatellarni yurgazishni yengil-lashtiradi. Dvigatelni
yurgazish uchun tirsakli valga nafaqat minimal yurgazish tezligidan yuqori tezlik
berish, balki uni dvigatel silindrlarida uchqun alangalana oladigan ishchi
aralashma hosil bo‘lishi uchun bir necha bor (2-3 marta) aylantirish ham kerak.
Avtomobilni ishlatish jarayonida starter sezilarli yuklanish bilan ishlaydi.
Starter ulanishining o‘rtacha chastotasi 100 km (masofa) bosib o‘tilganda yengil
avtomobillar uchun shahar sharoitida 28 km ni, yuk avtomobillari uchun 22 km ni
(shahar va shahar atrofida) tashkil qiladi. Avtomobilning sutkalik bosib o‘tgan
yo‘li ortishi bilan ulanish chastotasi pasayadi. Issiqlayin va sovuqlayin
yurgazishning o‘rtacha davomiyligi mos ravishda 0,7-1,5 soniya va 3-10 soniya
bo‘ladi.
Agarda dvigatelning mexa-nik tavsifi (qarshilik
momenti-ning aylanishlar
chastotasiga bog‘liqligi) bilan starterning mexanik tavsifi birgalikda tasvir-
lansa, u holda ularning kesishgan nuqtasi yurgazish paytidagi dvigatel valining
aylanishlar chastotasini aniqlaydi (13.3-chizma). Dvigatel harorati qanchalik past
bo‘lsa, uning aylanishga qarshi-ligi shunchalik katta bo‘ladi va starterning
mexanik tavsifno-masi akkumulator batareyasi ning harorati pastligi tufayli
yomonlashadi,
binobarin, dvigatel valining aylanishlar chastotasi ham uni
yurgazishda kichik bo‘ladi.
Dvigatelni sovuqlayin yurgazishda uning tirsakli vali aylanishlar chastotasini
oshirishga qarshilik momentini pasaytirib va akkumulator batareyasining
haroratini oshirib erishish mumkin.
Dvigatelning qarshilik momenti qishki motor moylarini qo‘llash va dvigatelni
isitish bilan pasaytiriladi. Batareyaning yurgazish sifati esa, avtomobil past
haroratlarda ko‘chada ishlamasdan to‘xtab
turgan davrda, batareyani
issiqxonalarda saqlash bilan oshiriladi.
