12
2) havodagi kislorod miqdori kamida - 14%;
3) o’t olish manbayi ma’lum quvvatda va yuqorida uchta shartni;
4) bo’shliqqa;
5) vaqt bo’yicha olib chiqish.
Mazkur 5 ta shart bitta sistemani tashkil qiladi. Bularning o’zaro birgalikdagi ta’sirida
aniq bir oqibat paydo bo’ladi - bu yongindir. Yuqoridagi elementlarning loakal bittasini bartaraf
qilish, yong’inning to’xtashiga olib keladi, binobarin, berilgan sistemaning buzilishiga olib
keladi.
Destruksiya prinsipi (u lotincha destructvus so’zidan olingan bo’lib buzuvchi degan
ma’noni beradi). Uning moxiyati shundan iboratki, bunda xavfli natijaga olib keluvchi sistema
undagi bitta yeki bir necha elementlarni bartaraf qilish bilan bo’ziladi. Destruksiya prinsipi
tashkilan ko’rib o’tilgan sistemalik prinsipiga bog’lik va qisman universal axamiyatga egadir.
Xavfsizlikni taxlil qilganda oldin sistemalik prinsipi ishlatiladi, keyin destruksiya prinsipini
xisobga olib sistemaning ayrim elementlarini bartaraf qilishga yo’naltirilgan tadbirlar ishlab
chiqiladi ( istalgan maqsadga olib keluvchi).
Xavflarni bartaraf qilish prinsipi - o’z ichiga texnologiyalarni o’zgartirish, xavfli narsani
xavfsiziga almashtirish, xavfsiz jixozlarni qo’llash, Mexnatni ilmiy tashkil qilish va vositalarni
takomillashtirish bilan xavfli va zararli omillar bartaraf qilinadi. Bu prinsip o’zining mazmuni
bilan juda ilgor va amalga oshirish shakli bilan juda ko’pdir.
Misol: Ko’pchilik texnologik jaraenlarni olib borishda ko’p portlashga xavfli va o’tkir
zaxarli gazlar yo’q qilinadi. Xavfsizlikni ta’minlash uchun bu gazlarni yig’ish, ishlatish va yo’q
qilishga mashxala qo’llash sistemasidan foydalaniladi.
Xavflarni kamaytirish prinsipining moxiyati shunday qarorlarni qo’llashga asoslangan
bo’lib xavfsizlikni oshirishga yo’naltiriladi, lekin talab qilingan darajada yeki meeridagi ishlar
amalga oshirilmaydi. Bu prinsip ma’lum ma’noda kompromiss xarakterga egadir.
Misol: Elektr toki urishdan ximoyalanishuchun xavfsiz kuchlanish (12,24, 36 V)
qo’llaniladi. Bunday kuchlanishlarda tokdan zararlanish xavfi kamayadi. Biroq bunday
kuchlanishlarni absolyut xavfsiz deb bo’lmaydi, shunday xolatlar ma’lumki insonlarni tok urishi
asosan shunday kuchlanishlar ta’sirida sodir bo’ladi. Operatorni almashtirish prinsipi shundan
iborat
bo’lib, bunda operatorning vazifasini ishlab chiqarish robotlariga, avtomatik
manipulyatorlarga topshiriladi yoki texnologik jaraenni o’zgartirish xisobiga butunlay yo’q
qilinadi. Bu ishlovchilarni zararli omillar ta’siridan xolos qiladi, lekin omillarning o’zi yo’q
qilinmaydi.
Informasiya prinsipi (lotincha informatio - xabardor qilish, bir narsa xaqida ma’lum qilish
degan ma’nolarni beradi)ning moxiyati bir ma’lumotni xizmatchiga yetkazish va uni egallab
olish ko’zda tutilgan xavfsizlik darajasinita’minlaydi. Buni amalga oshirish usullari: o’qitish,
instruktajlar o’tkazish, xavfsizlik rang va belgilarini kuyish, ogoxlantiruvchi yezuvlar va
jixozlarni markirovka qilish va xokazo.
Klassifikasiya prinsipi (lotincha classis - razryad, pogona, facio - bajaraman, beraman
degan ma’nolarni beradi) bu xavf bilan bog’lik belgilariga qarab ob’ektlarni sinf va
kategoriyalarga bo’lishdan iborat.
Misol: sanitary - himoya zonalarini 5ta sinfga, yong’in-portlash xavfi bo’yicha ishlab
chiqarish binolarining A, B, V, G, D kategoriyalarga bo’linishi.
Kompensasiya prinsipi (lotincha compensatio - to’lash degan so’zni anglatadi)da
ishlovchilarga psixologik va psixofiziologik jarayonlarning bo’zilgan muvozanatini tiklash
uchun beriladigan xar turdagi yengilliklar tushuniladi.