15
Og‘ir jismoniy ishlar (III kategoriya) – muntazam jismoniy zo‘riqishxususan og‘ir
yuklarni (10 kg dan ortiq) muttasil bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirish va ko‘tarish bilan bog‘liq
ishlar kiradi. Bunda energiya sarfi soatiga 250 kkal (293 J.S) dan yuqori bo‘ladi. Bunday ishlar
temirchilik, quyuv va boshqa qator sexlarda bajariladi.
Harorat, nisbiy namlik va havo harakatining tezligi risoladagi va yo‘l qo‘yilishi mumkin
bo‘lgan miqdorlar ko‘rinishida normalanadi. Risoladagi miqdorlar deganda odamga uzoq
muddat va muntazam ta’sir qilganda tashqi muhitga moslashuv reaksiyalarini kuchaytirmasdan
organizmning normal faoliyatini va issiklik holatini saqlashini ta’minlaydigan miqroiqlim
ko‘rsatgichlarining yig‘indisi tushunilib,ular issiqlik sezish mo’tadilligini vujudga keltiradiva ish
qobiliyatini yuksaltirish uchun shart - sharoit hisoblanadi. Yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan
mikroiqlim sharoitlari-organizmning faoliyatini va issiqlik holatdagi o‘zgarishlarini,fiziologik
moslanish imkoniyatlaridan chetga chiqmaydigan tashqi muhitga moslashish reaksiyalarining
kuchayishini bartaraf etadigan va tez normaga soladigan mikroiqlim ko‘rsatgichlarining
yig‘indisidir. Bunda sog‘liq uchun xatarli holatlar
vujudga kelmaydi,biroq nomo‘‘tadil issiqlik
sezgilari, kafiyatning yomonlashuvi va ish qobiliyatining pasayishi kuzatilishi mumkin. 1.3,
1.4jadvalarda mikroiqlimning risoladagi va yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan normalari keltirilgan.
Doimiy ishlarda 1.3 - jadvalda keltirilgan miqdorlar ta’minlanishi lozim, ular havoni
mutadillashtirishda ham majburiydir. Biroqqator hollarda, masalan issiqlik ko‘p ajralib
chiqadigan yoki isitiladigan xonalarining hajmi
katta metallurgiya, mashinasozlik va boshqa
zavodlarda yo‘l qo‘yiladigan normalarga (1.3, 1.4 - jadval) asoslanishi mumkin, biroq mehnat va
dam olish rejimlariga qo‘yiladigan gigienik talablarga,organizmning issiqlab ketishi va
sovuqqotishini oldini olishga qaratilgan barcha vositalaridan foydalanishga ham amal qilish
zarur.
1.3-Jadval
Ishlab chiqarish xonalari ish
xonasidagi havoning harorati, nisbiy namligi va harakat
tezligining risoladagi normalari.
Yil fasli
Ish kategoriyalari
Havoning
harorati,
o
C
Nisbiy namligi,
%
Harakat tezligi,
m/s
Sovuq
Yingil - I
20 – 23
60 - 30
0,2
O‘rtacha
og‘irlikdagi-II
a
18 – 20
60 - 40
0,2
O‘rtacha
og‘irlikdagi-II
b
17 –19
60 - 40
0,3
Og‘ir-III
16 – 18
60 - 40
0,3
Iliq davr
Yingil-I
20 – 25
60 - 40
0,2
O‘rtacha
og‘irlikdagi-II
a
21 – 23
60 - 40
0,3
O‘rtacha
og‘irlikdagi-II
b
20 –22
60 - 40
0,4
Og‘ir-III
18 – 21
60 - 40
0,5
Issiq
Yingil-I
20 – 30
60 - 40
0,3
O‘rtacha
og‘irlikdagi-II
a
20 – 30
60 - 40
0,4 - 0,5
O‘rtacha
og‘irlikdagi-II
b
20 – 30
60 - 40
0,5 - 0,7
Og‘ir - III
20 – 30
60 - 40
0,5 - 1,0
1.4-Jadval
16
Yilning sovuq va iliq davrida ishlab chiqarish xonalari harorati,nisbiy namligi va havo
harakati tezligining yo‘l qo‘yiladigan normalari
Ish kategoriyalari
Havo harorati,
o
C
Nisbiy namligi,
%
Harakat tezligi,
m/s
Tashqaridagi
havo harorati,
o
C
Yingil - I
19 - 25
75
0,2
15 - 30
O‘rtacha
og‘irlikdagi-II
a
17 - 23
75
0,2
15 - 30
O‘rtacha
og‘irlikdagi-II
b
15 - 21
75
0,4
15 - 30
Og‘ir - III
13 - 19
75
0,5
15 - 30
Normalarda organizmning tashqi muhitga moslashish faqat tashqi sharoitlarga emas,balki
mehnatning og‘ir-engilligiga bog‘liqholda o‘zgarib turadigan issiqlik hosil qilishi
miqdoriga
aloqadorligi ham hisobga olinadi. Shunga ko‘ra engil ishlarda,o‘rtacha og‘irlikdagi va og‘ir
ishlarga qaraganda, havoning birmuncha yuqori haroratlarda va harakatining birmuncha kam
tezlikda bo‘lishi qabul qilingan.
Yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan normalar yilning sovuq va bir mavsumdan ikkinchisiga
o‘tish davrlarida (tashqihavoning) o‘rtacha kunnalikharorati –10
o
C dan yuqori (yoki muvofiq
holda past) doimiy ish joylaridan tashqarida (1.3-jadval) birmuncha katta raqamlarda o‘zgarib
turishi,yilning issiq paytida esa (1.4-jadval) sexlar havosining oshgan harorati (ayniqsa O‘rta
Osiyo sharoitida va issiqlik ajralib chiqishi mumkin bo‘lgan sexlarda)issiqlikning aniq ortiqcha
bo‘lishini ko‘zda tutadi. Bu tashqi muhitining issiq bo‘lishi bilan birga katta miqdordagi
issiqlikni yo‘qotishni qiyinligi bilan bog‘liq.
Biroqbuholdahamnormalaryo‘lqo‘ysabo‘ladiganmaksimumnichegaralaydi
(ammoO‘rtaOsiyoshiroatiniuchunemas).
Issiqlikajralishiyuqoribo‘lgansexlardahavoningharakattezligihambirmunchaortiqchabelgilanadi.
GOST12-I.005-76
daxonalarningkattakichikligi,issiqlikvanamlikajratilshningbirgauchrashi,
doimiyharoratyokiharoratvanamlikkabilarnisun’iyusuldatutibturishsharoitlarinihisobgaoladiganq
atorqo‘shimchatavsiyalarvaaniqliklarhammavjud.
Ko‘rsatibo‘tilgannormalargaqo‘shimchaqilib,CH-245-71
dabayonetilganidek,ishjoylaridaissiqlikningnurlanishintensivligi
300
kkal.m
2
danyuqoribo‘lgandaalbattahavodushlariqurilishizarurekanligininazardatutishlozim.
Bunda beriladigan havo harorati
va harakat tezligi yil fasliga,ish kategoriyasi va issiqlik
nurlarining ko‘p-kamligiga bog‘liq. Ish nechog‘lik og‘ir bo‘lsa, harorat shunchalik past va havo
harakati yuqori bo‘ladi.
